جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از سؤالات مهم در حوزه مهدویت تحلیل چرایی و فلسفه غیبت امام دوازدهم است که البته در این موضوع بحث‌های زیادی شده و هم از منظر روایات و هم با تحلیل عقلی و نگاه تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است ولی یکی از راه‌های تحلیل غیبت، نگاه به این پدیده در چارچوب طرح کلی حرکت انبیاء و ائمه: است که کمتر از این زاویه به آن پرداخته شده است. در این مقاله سعی شده است ضمن تبیین طرح کلی حرکت رهبران دینی، جایگاه غیبت و چرایی آن با توجه به این طرح، بررسی گردد.

در طول تاریخ اسلام پرسش‌ها و شبهات مختلفی درباره مهدویت مطرح شده است و علمای اسلام در قالب‌‏های مختلف به آن جواب داده‌‏اند؛ اما جواب‏‌ها بیش از اینکه عقلی باشد، نقلی یا تاریخی بوده است. بر این اساس کتاب‌های حدیثی و تا حدودی تاریخی به‌منظور تبیین حقایق مهدویت تدوین گردیده است که از کتاب‌های حدیثی می‏‌توان به کتاب «الغیبه» شیخ طوسی و کتاب «کمال‌الدین» شیخ صدوق و از متأخرین به کتاب «المهدی» سیدصدرالدین صدر و «نجم الثاقب» محدث نوری و از کتاب‌های تاریخی می‏‌توان به «موسوعه الامام المهدی» سیدمحمّد صدر اشاره کرد. در عصر حاضر شبهات مطرح‌ شده بیشتر جنبه کلامی دارد و بدیهی است که جوابِ به آن‌ها مباحثی با دلایل عقلی را می‌طلبد تا بعد از آن با استفاده از دلایل تاریخی و نقلی مسئله مهدویت به صورت شفاف بیان شود. عده‏‌ای در برابر شبهات جواب عقلی و کلامی و پاسخی جامع داده‌اند که کمبود بیان‌شده را تا حدی پر می‌‏کند، ولی این کتاب‏‌ها نیز تمامی شبهات عصر حاضر را نیاورده‌اند؛ در این زمینه می‏‌توان به کتاب ارزشمند «بحث حول المهدی» تألیف متفکر بزرگ شهید سیدمحمّد باقر صدر اشاره کرد که در عین اختصار، مباحث کلامی متقن و مطلوبی دربردارد. دشمنان اسلام در تهاجم فرهنگی از نقاط ضعف شروع می‏‌کنند و در بحث مهدویت سعی دارند از ناحیه‏‌ای به این بحث ضربه بزنند که خاکریزهای ما در آن نقطه محکم نیست. بعد از انقلاب اسلامی نیز حملات دشمن به ساحت مقدّس اسلام به‌ویژه بحث مهدویت بیشتر شده و بر علما و اهل قلم فرض است که تلاش خود را برای تقویت بنیه‏‌های دینی بیش از هر زمان دیگر توسعه دهند تا در برابر یورش کلامی دشمن بتوانند از طریق بحث‏‌های عقلی و کلامی جواب دندان‌شکنی به آن‌ها بدهند. این کتاب ، با هدف پاسخگویی عقلی و کلامی به شبهات مسئله مهدویت به نگارش درآمده است . روش نویسنده تجزیه و تحلیل شبهه ها بوده و با تمسك به استدلال عقلی درصدد رد آنها برآمده است . اگرچه کتاب از فصل بندی خاصی پیروی نمی کند ، اما شاید بتوان مطالب کتاب را در چهار بخش دسته بندی نمود : موعود و مهدویت ، حضرت مهدی در نگاه آیات و روایات ، بررسی وجود امام از دیدگاه های مختلف ، غیبت و مسائل بعد از ظهور بررسی نظریات دانشمندانی همچون فوکویاما ، تافلر وهانتیگتون در مورد پایان تاریخ ، مارشال مک لوهان درباره سیطره لیبرالیسم وتوضیح در مورد شیوه توجیه تکامل تاریخ توسط مارکسیسم از نکات قابل توجه در کتاب است . انتشارات مسجد مقدس جمکران این کتاب ۷۱۹ صفحه ای را در سال ۱۳۹۰ روانه بازار نشر ساخته است .

این کتاب پاسخی علمی به تشکیک های احمد الكاتب نسبت به نظریه مهدویت است . در سال ۱۹۹۷ میلادی نویسنده ای به نام احمد الكاتب کتابی را با عنوان تطور الفكر السياسي الشيعي من الشورى الى ولاية الفقيه ، در لندن منتشر ساخت و در این کتاب به منظور رد نظریه ولایت فقیه کوشیده تا مبانی اعتقادی شیعه را با چالش مواجه کند . سید ثامرهاشم العمیدی ، دو کتاب در نقد اثر احمد الكاتب تألیف کرده که کتاب المهدي المنتظر في الفكر الاسلامی یکی از آنها بوده و برگردان فارسی آن « در انتظار ققنوس » نام گرفته است . این کتاب بیشتر با رویکردی روایی به موضوعاتی حول محور مهدویت پرداخته و در چهار فصل ویک خاتمه تنظیم شده است حضرت مهدی در کتاب وسنت ، امام مهدی کیست ؟ پاسخ به چند پرسش درباره حضرت مهدی و چند پرسش و پاسخ دیگر درباره حضرت مهدی با عناوین این فصول چهارگانه است . کتاب المهدي المنتظر في الفكر الاسلامی توسط آقای مهدی علیزاده ترجمه شده و پنج فصل جدید در قالب بخش دوم بدان افزودن شده است. بخش های افزوده شده توسط مترجم ، علاوه بر مقدمه که به معرفی کتاب و ترجمه آن پرداخته ، از این قرار است : مهدی باوری و ضرورت تعمیق پیوندهای عاطفی با امام زمان ، مهدی باوری و امنیت روانی ، کالبد شکافی انتظار ، بعثت انبیاء و انقلاب مهدی ، شیعه قافله سالارکاروان انتظار ، توطئه استکبار جهانی علیه مهدی باوری و سرنهان در سپهر ادب . مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ( ره ) این کتاب را در سال ۱۳۸۹ ، در ۳۶۰ صفحه منتشر کرده است .

این کتاب - که سومین جلد از سلسله مباحث امامت و مهدویت به شمار می رود - مطالب و مقالاتی است درباره شخصیت و غیبت و ظهور حضرت ولی عصر(عج) .عناوین این کتاب شامل : نوید امن و امان ، پیرامون شخصیت ، زندگانی ، غیبت و ظهور حضرت ولی عصر(عج) ، بشارت های قرآن و احادیث به ظهور حضرت صاحب الزمان ، اسرار و فلسفه غیبت ، طول عمر حضرت ولی عصر، شرح و چگونگی ولادت حضرت ولی عصر ، باورداشت مهدویت ، چهل حدیث پیرامون باورداشت مهدویت ، به سوی دولت کریمه ، امداد غیبی و ویژگی های جامعه موعود است که ۷۰ صفحه از این کتاب را به خود اختصاص داده اند .

این کتاب - که موضوع امام مهدی را از تولد تا ظهور به عنوان یکی از مهمترین و اساسی ترین مسائل دینی مورد بررسی و تبیین قرار داده است - در ۲۴ بخش تنظیم شده که به بعضی از فصول آن اشاره می شود . در بخش اول به معرفی اجمالی حضرت مهدی پرداخته است . نام ونسب بلند آوازه امام بخش دوم کتاب را به خودش اختصاص داده است . در بخش سوم ، قران و نوید امام مهدی ، دربخش چهارم ، نویدهای پیامبر و در بخش پنجم ، امامان نور و نوید از امام مهدی به رشته تحریر در آمده است . آیا حضرت مهدی دیده به جهان گشوده است ؟ چگونه آن خورشید جهان افروز از برابر دیدگان نهان گرديد ؟ غیبت کوتاه مدت یا غیبت صغری ، نمایندگی خاص ، چه کسانی در غيبت کوتاه به دیدار او مفتخر شده اند ؟ غیبت کبری یا بلند مدت ، چه کسانی آن حضرت را در غیبت کبری دیده اند ؟ چگونه تاکنون زیسته است ؟ هنگام ظهور کی خواهد بود ؟ اوصاف و نشانه های او ، نشانه های ظهور ، مدعیان دروغین ، ظهور او چگونه و از کجا خواهد بود ؟ چگونه قدرت ها در برابر او سر فرود می آورند ؟ او چگونه حکومت خواهد کرد ؟ زندگی در عصر ظهور امام مهدی ، دوران حکومت درخشان اور زندگی آن حضرت چگونه به پایان خواهد رسید و نهایتا آنگاه چه خواهد شد ؟ موضوعاتی است که در بخش های دیگر این کتاب به طور مفصل مورد تبیین قرار گرفته است .

کتاب نگین آفرينش ، مجموعه مباحثی درباره منجی موعود و برخی از مسائل مربوط به مهدویت است که به صورت درسنامه برای دانش پژوهان دوره عمومی مهدویت ارائه گردیده و از یک مقدمه و هفده درس تشکیل شده است . درسهای جلد اول این کتاب عبارتند از : ضرورت مباحث مهدویت کلیات امامت ، امام مهدی ، دوران پنهان زیستن حضرت ، امام مهدی در آیینه قرآن ، امام مهدی در آینه روایات ، غیبت امام مهدی و علل آن ، فواید امام غایب ، ملاقات ، انتظار ، شرایط ظهور و نشانه های آن ، حکومت جهانی 1: برنامه های حکومت حضرت مهدی ، حکومت جهانی 2: دستاوردهای حکومت حضرت مهدی ، حکومت جهانی 3 : ویژگی های حکومت و سیره حضرت مهدی ، رجعت و آسیب شناسی مباحث مهدویت .

در آستانه غیبت امام مهدی4 فرقه‌هایی در جهان اسلام شکل گرفت که از میان آنها دو فرقه محمّدیّه و نفیسیّه از اهمیت به‌سزایی برخوردار بودند اینان که در عصر امام عسکری7 و پس از شهادت آن حضرت به وجود آمدند باور به امامت سیدمحمّد فرزند دیگر امام هادی7 داشتند. علل شکل‌گیری این فرقه‌ها مسئله اصلی پژوهش حاضر است که به روش تحلیل تاریخی و با استناد به گزاره‌های متعدد آن را کاویده و به این پرسش پاسخ داده است که چه عواملی در شکل‌گیری فرقه‌های محمّدیه و نفیسیّه مؤثر بوده‌اند. از این رو مقاله بر این فرضیه استوار است که عواملی مانند روایات موجود درباره جانشینی ائمه: به ویژه امام هادی7، سیره نیکوی سیدمحمد و جایگاه و منزلت او نزد امام هادی7، باور نادرست درباره جانشینی فرزند بزرگ‌تر و برداشت ناصحیح از روایات در این‌باره، شبهه بداء، مخفی نگه داشتن امام عسکری7 و بعد از آن پنهان بودن تولد حضرت مهدی4 و اقدامات برخی فرقه‌های انحرافی مانند فطحیه در شکل‌گیری این فرقه‌ها تأثیرگذار بوده‌اند.

از جمله مهم‌ترین معارف مهدویت که مورد توجه اندیشمندان بسیاری در سراسر دنیا است، تداوم حیات موعود مورد انتظار مسیحیان و یهودیان حضرت مسیح7 و نزول ایشان در زمان ظهور حضرت مهدی4 و اقتدا به آن حضرت به نشانه اعلان حقانیت دین اسلام است. از جمله آیاتی که در این‌باره مورد بحث و استناد محققین عرصه مهدویت و مفسرین بزرگ قرار گرفته و یکی از ابعاد این مبحث یعنی تأیید تداوم حیات و نزول مسیح7 در آخرالزمان و ایمان آوردن همه اهل کتاب به ایشان و در نتیجه پذیرش حقانیت اسلام را تبیین می‌کند، آیه شریفه 159 سوره مبارکه نساء است. نگارنده کوشیده است به روش توصیفی تحلیلی مهم‌ترین تفاسیر موجود در بین فریقین را مورد مطالعه و ارزیابی قرار دهد و میزان دلالت آیه مذکور بر ادعای فوق را از دیدگاه صاحبان این تفاسیر ارزشمند ارزیابی نماید و در این مسیر به این نتیجه دست یافته است که با وجود دیدگاه‌های متعدد و گاه متضاد، اما بسیاری از مفسرین بزرگ شیعه و اهل‌سنت، دلالت آیه بر معنای فوق را یا به عنوان معنای ظاهر آیه و یا به عنوان یکی از احتمالات برتر یا لااقل موجه پذیرفته‌اند؛ علاوه بر این‌که ارزیابی دلایل مطرح در این دیدگاه‌ها، نشان می‌دهد که تنها یک دیدگاه توانسته همه اشکالات مطرح را پاسخ گوید و حتی راه حلی برای جمع عرفی معقول و مقبول در بین روایات وارده و نیز اقوال مختلف مطرح نماید.