جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله، پس از بازشناسی مفهوم پیچیده ، سهل و ممتنع معنویت، به کاربرد گسترده این واژه در زبان دینی و در عین حال تحریف ها، سوءتعبیرها و برداشت های متفاوت و در بسیاری موارد متناقض اشاره شده و با اشاره به تجلیات مختلف آن در طول تاریخ تاکید شده که معنویت اصولا جز در دین در جای دیگری بی ریشه و مبنا است. انسان موجودی معناطلب است و معناجویی نیز ماهیت اصلی هستی بشریت و حقیقت انکارناپذیر در زندگی انسان است که ساخته و پرداخته خود انسان نیست، بلکه آدمی آن را جستجو و کشف می کند تا از «اضطراب بی معنایی» و از دست دادن گره گاهی معنوی برهد. امور معنوی در بافت وجودی و حیات انسانی تنیده شده و روح انسان و دغدغه انسان برای «شدن»، منشا معنویت است. گرایش به معنویات نیز، امتیاز مهم انسان بر حیوان است. اگرچه آدمی گاه نسبت به آن ادبار مقطعی و موقتی می یابد. در ادامه بحران معنویت در دوران آخرالزمان واکاوی شده و ویژگی ها و علل آن را برشمرده شده است. در نهایت نیز چگونگی سخن گفتن از معنویت و شرایط آن در عصر آخرالزمان با نگاهی انتظاری و منتظر ظهور با مولفه های ایجابی بیان شده است. روش تحقیق ما در این نوشتار، توصیفی تحلیلی _ استنباطی است و با تکیه بر داده های کتابخانه ای به بحث و بررسی پرداخته ایم.

بی شک حکومت امام مهدی(عج) که میراث حکومت انبیاء و عصاره و خلاصه همه فضائل حکومت خوبان عالم است دستاوردهای فراوانی در حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و تربیتی برای جامعه بشری خواهد داشت که در این مقاله تنها به برخی از دستاوردهای اجتماعی آن خواهیم پرداخت. هدف بزرگ امام مهدی (عج) از قیام و انقلاب و حکومت دینی، برقراری عدالت به معنای وسیع آن است که شامل همه بخش های زندگی خواهد شد. او قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت را زنده کرده و با رشد علمی و عقلی بشر، همه کجی ها و ناراستی ها را به هدایت الهی و صراط مستقیم برمی گرداند. این مقاله درصدد است که تحقق اهداف امام را در حوزه های مختلف اجتماعی با استفاده از روایات ترسیم کند.

آموزه اعتقادی «رجعت» به عنوان یکی از نظریه های مهم درباره چگونگی تداوم حاکمیت اسلام بعد از امام زمان (ع) در میان اندیشمندان اسلامی مورد توجه قرار دارد. بررسی ابعاد و زوایای مختلف رجعت معصومین، ضمن نشان دادن تصویر روشن تری از آینده، نظریه های رقیب _ که برخی از آنها امروزه دستاویز گمراهان و دشمنان برای ضربه زدن به اسلام و آموزه انتظار و مهدویت قرار گرفته است ـ را به حاشیه خواهد راند. این تحقیق، با هدف سنجش و ارزیابی روایات رجعت معصومین ع از نظر اعتبار و دلالت، پس از بررسی روایات به این نتیجه رسید که این روایات بر اساس دلالت خاص یا عام بر رجعت معصومین به پنج دسته تقسیم می شوند؛ روایاتی که بر رجعت مومنین محض دلالت دارند، روایاتی که بر رجعت پیامبران و امامان به طور کلی دلالت می کنند، روایاتی که رجعت پیامبر اسلام را اثبات می نمایند، روایاتی که از رجعت امام علی ع خبر می دهند و روایاتی که بر رجعت امام حسین(ع) دلالت دارند. هم چنین پس از بررسی اعتبار روایات به دست آمد که فراوانی روایات درباره رجعت معصومین به اندازه ای است که اصل رجعت آنها را به صورت تواتر معنوی، ثابت می کند، اما درباره جزئیات رجعت ایشان، تنها یازده روایت دارای سند معتبر هستند. البته اگر مشکل عمومی اعتبار روایات مختصر البصائر رفع گردد، ده روایت نیز به آن افزوده خواهد شد.این تحقیق در مقام گردآوری به روش اسنادی _ کتابخانه ای و در مقام داوری به روش توصیفی _ تحلیلی انجام شد.

عدالت گستری مهدوی به عنوان ارزشمندترین ره آورد عصر ظهور، است. یکی از راه های درک این تعبیر و شناخت ابعاد و عمق آن، بررسی همه جانبه از تعبیر «ظلم بشری» پیش از ظهور است؛ زیرا تعابیر «عدالت» و «قسط» با «ظلم» و «جور» جایگزین یکدیگرند. مقوله «ظلم» در مصادر فریقین به سه نوع تقسیم شده است؛ ظلم نابخشودنی، ظلم غیر واگذاشتنی و ظلم بخشودنی. چون در ماهیت این سه نوع ظلم درنگ کنیم ریشه همه آن ها را در شرک خفی و جلی انسان با غفلت او از یکتاپرستی می یابیم، پس عدالت بعد از ظهور، نقطه مقابل شرک، در توحید شناسی و توحیدگرایی است. عصر ظهور، عصر تجلی حقیقت توحید و ظهور حقیقت در عالم است و آینده بشریت دین داری خواهد بود و زمین از آن بندگان صالح خداست. از راه های رسیدن به توحید در روایات، معرفت امام است. این مقاله به دنبال بررسی چگونگی رسیدن انسان ها به معرفت توحیدی از رهگذر معرفت امام در عصر ظهور است و به این نتیجه می رسد که معرفت امام به معرفت توحیدی هم طریقیت دارد و هم موضوعیت. هر چند در عصر غیبت رسیدن به این معرفت امکان دارد؛ ولی در عصر ظهور که عصر غالب آمدن دین ولایی بر جهان هستی است، با حضور امام تحقق می یابد و کل بشر به سهم خود به معرفت توحیدی نائل می آید و امام با سیره گفتاری و سیره ولایی خود باعث معرفت توحیدی می شود.

نوشتار حاضر در پی پاسخ به این سوال است که بر اساس روایات اهل بیت ع حکومت جهانی حضرت مهدیعج به لحاظ تربیتی چه نتایج و دستاوردهایی برای مردم به ارمغان خواهد آورد؟ آن چه که از کلام معصومین ع در این رابطه برداشت می شود این است که حضرت ولی عصرعج که آخرین ذخیره الهی و واسطه فیض حضرت حق برای انسان ها می باشد پس از ظهور در راستای تربیت بشر و هدایت آنها به سوی هدف نهایی که قرب الهی است، اقداماتی انجام می دهد که نتایج این اقدامات به عنوان دستاوردهای تربیتی حکومت حضرت مطرح می گردد. این دستاوردها در سه بعد معرفت، عاطفه و رفتار جای می گیرد به این صورت که حضرت حجت با بالا بردن سطح معرفت مردم، در بعد عاطفی آنها تغییراتی ایجاد می کند چرا که عواطف مبتنی بر معرفت می باشند و تغییر در معرفت، تغییر در عواطف را به دنبال دارد. از طرفی با توجه به این که عمل و رفتار انسان تابع نگرش و انگیزش اوست؛ انسان های عصر ظهور پس از این که به واسطه امام به معرفت شایسته خود رسیدند و عواطف آنها تعدیل شد، در بعد عمل و رفتار، عدالت محور خواهند شد و تمام همت آنها در راستای رضایت تنها معبود و معشوق حقیقی، پروردگار هستی خواهد بود؛ از این رو رذائل، جای خود را به فضائل خواهند داد و وحدت و یکپارچگی و انس و الفت بین مردم رایج خواهد شد و همه افراد آن جامعه در سایه حکومت حضرت، استعدادهای شان شکوفا شده و به اعتدال روحی می رسند و فضائل اخلاقی را سرلوحه رفتار خود قرار خواهند داد. در این مقاله سعی شده است به دستاوردهای تربیتی حکومت حضرت ولی عصر در سه بعد معرفت، عاطفه و رفتار از نگاه روایات پرداخته شود.

روایات معتبری دال بر وجود سیره و روش واحد مدیریتی بین پیامبراکرم (ص)، و امام مهدی وجود دارد، علاوه بر مشابهت های صوری، تشابه محتوای مدیریت هر دو بزرگوار در روش، اهداف و ابزار، همگی نشان از وجود دستاوردهای واحدی از حضرت رسول اکرم(ص)، و امام مهدی عج دارند. بر این اساس، می توان گفت که برنامه های عملیاتی امام زمان عج بر اساس تعالیم قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم(ص)، تنظیم گردیده است. بنابراین دستاوردهای مدیریتی این انقلاب عظیم، بسیار چشم گیر و شایان توجه است. مقاله حاضر تلاش دارد به شیوه نقلی و تحلیلی دستاوردهای مدیریتی حکومت حضرت مهدی(ع) را توصیف و تحلیل نماید. بر این اساس مهم ترین دستاوردهای مدیریتی حکومت ایشان در این مقاله عبارتند از نظم، رشد، انگیختگی و معنویت.

زبان اخلاق که امری همگانی، فطری و مطلوب همه جوامع است پای اخلاق جهانی را به میان آورد. مراد از اخلاق جهانی، مجموعه ای از اصول مشترک مورد اتفاق ادیان، فرهنگ ها، شهود عام، عقلانیت جمعی و انتظارات همگانی است. موافقان این نظریه با ارائه چنین دیدگاهی سعی داشته اند جوامع را به سمت یک زیست اخلاقی سوق دهند. تمام تلاش این افراد در جهت هم گرایی پیش می رفت ولی متاسفانه این نظریه کارآیی چندانی نداشت. حال با این وجود آیا باز انتظار دست یابی به یک اجماع و وفاق اخلاقی با وجود اختلافات موجود رهیافتی واقعی خواهد بود؟ ادیان الهی چنین وعده ای را به ارمغان آورده اند و دین اسلام به ویژه تشیع، راه را برای تحقق چنین وعده ای هموار ساخته است. وعده ای که در آن اخلاق جهانی شده و از ورای آن، جهانی اخلاقی تحقق خواهد یافت. مسئله این مقاله واکاوی چنین مسئله ای در پرتو آموزه ها و معارف تشیع در باب ظهور منجی و گسترش اخلاق جهانی است. بر این اساس جهانی که در زمان ظهور تصویر شده است، عاری از هرگونه نقص و اختلاف خواهد بود. آن چه جهانی شدن مرهون آن است، زبان اخلاق است که امام با بهره مندی از آن، جان تشنه مردمان را بدان سرازیر می سازد و این ابزار و روش آئینی است که حکومت مهدوی را می گستراند. دلیل فطرت، خرد، و سیره نبوی در تشکیل حکومت الهی، بر این امر صحه گذاشته است.

مهم ترین منطقه ژئوپلتیکی در جهان، غرب آسیا است که نقش مهمی نیز در جغرافیای عصر ظهور بر عهده دارد. این محدوده به سرزمین های میان دریای مدیترانه و خلیج فارس گفته می شود که از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مرکز تقاطع سه قاره اروپا، آسیا و آفریقا قرار دارد به طوری که از ناحیه کشور ترکیه به اروپا و از سرزمین مصر به قاره آفریقا متصل است. مفهوم آخرالزمان نیز، همواره یکی از کلمات کلیدی ادیان الهی به منظور ایجاد شوق برای پیروان می باشد تا ایشان در زمانی که در سختی های دنیوی قراردارند همواره آینده ای روشن را پیش روی خود فرض کنند. آخرالزمان در ادیان مختلف الهی خصوصا سه دین اسلام، یهودیت و مسیحیت به همین خاطر از اهمیت خاصی برخوردار بوده و بدین منظور، تفاسیر مختلفی از کتب مقدس این سه دین درموضوع آخرالزمان انجام شده است. شباهت های بسیاری نیز میان این سه دین در توصیف آینده جهان خصوصا دوران ظهور منجی (در هر کدام از این ادیان) وجود دارد اما یکی از مهم ترین نکات، نبردهایی است که از منظر این سه دین ابراهیمی در آخرالزمان رخ خواهد داد و بشریت را درگیر خود کرده تا پیروان ادیان پس از زدودن تاریکی های ضلالت، به آرامشی مثال زدنی دست یابند. این مقاله در پی پاسخ به این سئوال است که؛ جایگاه و نقش ژئوپلتیک غرب آسیا در نبردهای آخرالزمان از منظر ادیان ابراهیمی اسلام، مسیحیت و یهودیت چه کیفیتی دارد و تفاسیر و دیدگاه های علمای این ادیان چه شباهت ها و تفاوت هایی داراست؟ روش انجام این تحقیق، به صورت تحلیلی و توصیفی است که با الهام گیری از تحلیل محتوای بیش از هزار و پانصد روایت در موضوع نشانه های ظهور و مباحث مرتبط با آخرالزمان و نبردهای آخرالزمانی، استخراج و احصاء شده است. در نهایت این مقاله برآن است تا با مطالعه ای تطبیقی میان روایات رسیده از این سه دین درموضوع جنگ های آخرالزمان و برخی تفاسیر آنها، نقش ژئوپلتیک غرب آسیا را در این مبارزات، مورد بررسی قرار دهد.

مسئله بی‌معنایی زندگی و پوچ‌انگاری آن در سده اخیر در جوامع انسانی و به خصوص در مغرب زمین از سوی متفکرانی مطرح شده و درصدد تبیین فلسفی و ارائه استدلال برای هیچ‌انگاری و نفی امید به زندگی و آینده روشن برای بشریت برآمده‌اند. قائلان به پوچی مسائلی چون رنج و مصیبت در زندگی، مرگ و آینده مبهم بعد از مرگ را به عنوان چالش‌های جدی بر معناداری زندگی می‌دانند و نهایتا با توجه به این که نمی‌توانند، ترسیمی از آینده حیات بشر داشته باشند. زندگی این‌جهانی را یا با خوشی زودگذر می‌پذیرند و برای موجه بودن آن نظریه پردازی می‌کنند؛ یا این که راهکار خودکشی را برای رهایی از و مصیبت‌های پیش‌روی انسان فااطرح می‌نمایند. قاتلان به معنادار بودن زندگی در مقابل رویکرد هیچ‌انگاری، استدلال های متعددی را ارائه می‌کنند. اما همه این دیدگاه‌ها از رویکرد یکسانی طرف داری نمی‌کنند. یکی از این رویکردها که ادیان الهی از آن دفاع می‌نمایند، نظریه فراطبیعت گرایی است . اندیشه مهدویت ضمن پذیرش فراطبیعت گرایی در حوزه معناداری زندگی، ارتباط انسان با وحی، غیب و ملکوت هستی را از مسیر امامت امکان‌پذیر می‌داند. در دوران غیبت امام معصوم از این اعتقاد با عنوان باورداشت مهدویت یا اندیشه انتظار یاد می شود.پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر باور و کارکرد مهدویت در تغییر نگرش به جهان و زندگی،به تحلیل انتقادی قائلان به پوچی و هیچ انگاری می پردازد.یافته های تحقیق نشان می دهد که اگرچه دیدگاه های مختلف در حوزه معنای زندگی توانسته اند.در نفی پوچی،مسئله امید به زندگی را به بشر ارائه کنند،اما میزان تاثیر باور به مهدویت و مسئله انتظار منجی موعود،از کارآمدی بیشتر و معنویت بخشی افزون تری از دیدگاه های رقیب و بدیل برخوردار است.

این پژوهه تلاش دارد تا دورنمایی از جریان های شیعی که گرایش به مصداق مهدی خاصی داشتند، در دوره حضور ارائه نماید، زمانه ای که با شکل گیری فرقه های منسجم و غیرمنسجم همراه بوده و بسیاری از ایشان علاوه بر اعتقاد به مهدویت، باورمند به مصداق خاصی از مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز شدند، اما دیری نپاید که همگی آنها در همان بستر زمانی ناپدید گشتند و نتوانستند عمری دیرپا داشته باشند این در حالی بود که دیگر فرقه های ماندگار شیعی همچون زیدیه و اسماعیلیه که به مصداق خاصی از مهدی معتقد بودند، با تجدید نظر در آراء خویش، پنداری دیگر در عرصه امامت را باورمند شدند، در این میان تنها امامیه بود که علاوه بر گرایش های آشکار به مهدویت، در عمل به مصداق خاصی از مهدی باورمند شد و توانست با حفظ هویت در هر دو ساحت اندیشه و عمل مانای در تاریخ شود.