جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فلسفۀ تعلیم و تربیت، به دو مؤلفۀ فردیت و تنهایی کمتر پرداخته شده است. درواقع فردیت اشخاص به مثابۀ سوژه‌های تنها، همانند تابویی در امر تربیت بوده که به فرایند پرورش انسان، شکلی ناممکن و ضد فرهنگی می‌داده است؛ اما کیرکگور در اندیشۀ تربیتی خود می‌کوشد، همانند تمام ساختار فلسفی‌اش، به امکان‌ها و محدودیت‌هایی در رشد انسان اشاره کند که تا به حال، به آن پرداخته نشده است. از نظر او، فردیت حقیقتی است که در مسیر رشد و شکوفایی انسان، به آن توجه نشده است. اگر بخواهیم اصلی‌ترین قاعدۀ تربیتی کیرکگور را بیان کنیم، چیزی به غیر از ایجاد یک امکان در تغییر درونی فرد بر مبنای ایمان دینی و خودفعالیتی نیست. درواقع تأمل و تفکر بدون درنظرگرفتن اشتیاق و ایمان درونی در انسان، برای انجام کنش‌های فردی نمی‌تواند به نتیجۀ مطلوب در شکل‌دادن به اصالت فرد منتهی شود. بنابراین در این نوشتار تلاش می‌کنیم با به‌کارگیری روش تحلیلی - توصیفی، به بررسی آرای کیرکگور در باب فردیت، تنهایی و ایمان دینی بپردازیم و درنهایت دلالت‌های تربیتی آن را مشخص‌کنیم.

این پژوهش به بررسی و مقایسه نظرات فارابی، فیلسوف اسلامی، و سورن‌ کیرکگور، فیلسوف دانمارکی و پیشگام اگزیستانسیالیسم مسیحی، در مورد نقش دین در شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی پرداخته است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل تطبیقی تأثیرات دین بر هویت از دو دیدگاه متفاوت است. روش تحقیق تحلیل محتوای تطبیقی است که بر اساس منابع معتبر و متون اصلی این فیلسوفان انجام شده است. فارابی دین را نهادی اجتماعی می‌بیند که وحدت و انسجام جامعه را تقویت کرده و به تربیت انسان‌های فضیلت‌مند کمک می‌کند. او بر اهمیت رهبران دینی و فلسفی در هدایت جامعه به سوی کمال تأکید دارد و معتقد است که دین و عقل مکمل یکدیگر هستند. در مقابل،‌ کیرکگور بر تجربه شخصی و درونی دین تأکید دارد و دین را مسیری برای یافتن معنای زندگی و مواجهه با اضطراب‌های وجودی می‌داند. او باور دارد که دین باید به‌صورت فردی و مستقیم تجربه شود تا هویتی معنادار و اصیل شکل گیرد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که هر دو فیلسوف به اهمیت بنیادین دین در شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی تأکید دارند، اما رویکردها و تحلیل‌های متفاوتی نسبت به این موضوع دارند. دیدگاه‌های فارابی بیشتر به نقش اجتماعی و سیاسی دین و تربیت انسان‌های فضیلت‌مند معطوف است، در حالی که دیدگاه‌های‌ کیرکگور بر تجربه فردی و درونی دین و مقابله با چالش‌های وجودی متمرکز است. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که هر دو دیدگاه به نقش دین در تعیین هویت انسانی جایگاه والایی قائل هستند.

مقاله حاضر به بررسی دیدگاه‌های جوادی آملی و سورن کرکگارد در مورد ایمان و معنای زندگی می‌پردازد. ایمان به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم در زندگی انسان‌ها مورد توجه هر دو متفکر قرار دارد و این مقاله درصدد است تا ببیند چگونه هر یک از آنان به موضوع ایمان و نقش آن در معنا بخشی به زندگی انسان می‌نگرند. هدف این تحقیق تحلیل تفاوت‌های بنیادی در رویکردهای این دو متفکر به ایمان و چگونگی تأثیر آن بر معنای زندگی است. این مطالعه تلاش دارد تا از طریق مقایسه این دو دیدگاه، به درک عمیق‌تری از ارتباط میان ایمان، عقل و معنای زندگی دست یابد. ضرورت این مقاله در فراهم‌آوری چارچوبی برای شناخت اساسی‌تری از ایمان به‌عنوان یک تجربه انسانی و پرمعنا و همچنین درک چالش‌های موجود در برابر پوچی و بی‌معنایی است. در دنیای مدرن، نیاز به شفاف‌سازی معنای زندگی و الگوهای صحیح ایمان بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که جوادی آملی بر سلامت و درستی ایمان تأکید دارد و آن را با عقل و استدلال پیوند می‌زند، در حالی که کرکگارد ایمان را به‌عنوان انتخابی مستقل و غیرعقلانی ارائه می‌دهد. هر دو دیدگاه به‌طور کل به ضرورت وجود ایمان در پیدا کردن معنای زندگی تأکید دارند، اما مسیرهای متفاوتی را برای تحقق این هدف پیشنهاد می‌کنند.

مسئله «رابطه عقل و دین»، یکی از مباحث مهم جهان اسلام و مسیحیت به شمار می‌آید که همواره معرکه آراء متفکرین بوده و به شکل‌های گوناگون، در حوزه‌های متفاوت فکری با عنوان‌هایی همچون «رابطه عقل و وحی»، «رابطه عقل و ایمان» و «رابطه عقل و دین» مطرح گردیده است. در میان اندیشمندان مسیحی، «سورن کی‌یرکگور»، ایمان‌گرایی و مخالفت با عقل را به شیوه افراطی، پایه ریزی نمود، در میان اندیشمندان شیعی نیز «ملا محمد امین استرابادی»، نحله اخباری‌گری را تاسیس کرد. بنیان فکری هر دو مکتب، بر مخالفت با عقل و کوتاه نمودن دست آن از دخالت در دین، طرح‌ریزی گردیده است. به نظر کی‌یرکگور؛ اساس دین، شورمندی است و شورمندی دینی با عقل و تحقیقات آفاقی در تضاد است، اما استرابادی شان عقل را پایین‌تر از دین و دخالت در احکام آن می‌داند. کی‌یرکگور قائل به عقل ستیزی گزاره‌های دینی است، همچنین می‌گوید: تکیه بر عقل و عقلانی کردن آموزه‌های دینی، باعث زوال دین می‌گردد. استرابادی می‌گوید: دخالت دادن عقل، تکیه بر قیاس و به طور کلی، وارد شدن اصطلاحات اصولی، باعث تحریف دین گردید. استرابادی و کی‌یرکگور با دخالت دادن عقل در دین مخالفت کردند با این تفاوت که کی‌یرکگور در باب اثبات، تبیین و دفاع از گزاره‌های دینی، عقل‌ستیز است ولی استرابادی، داده‌های عقل در امور ضروری و بدیهی دین را می‌پذیرد و در سایر گزاره‌های دین، قائل به خردگریزی آن‌ها است.

نگاهی تاریخی و فلسفی به ریشه‌های شکل‌گیری ایمان مسیحی و نقش فلسفه‌های رایج و جاری در فرم و نوع تعریف ایمان و ایمانگرایی (کی‌یرکگور) از جانب متکلمین و ایمانگرایی(به عنوان مقوله‌ای غیرفلسفی و غیرعقلانی) و بررسی اجمالی نقش کانت و هگل در تعریف کی‌یرکگور از ایمان. نگاهی اجمالی به تاریخ فلسفه و ایمانگرایی مسیحی و ردیابی تاثیر مفاهیم عقلی و فلسفی رایج در هر دوره و تعاملش با دین و ایمانگرایی باعث می‌شود که دست‌کم با احتیاط بیشتری راجع به جدایی کامل ایمان و فلسفه سخن بگوییم. به طور مثال در این رساله تاثیر کانت و هگل در تعریف ایمان به عنوان امری فراعقلی یا حتی غیرعقلانی از جانب کی‌یرکگور مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده به زبان فارسی:سورن کی‌یرکگور، متفکر نامدار دانمارکی، یکی از شاخص‌ترین چهره‌ها در زمینۀ پژوهش‌های فلسفۀ دین به‌حساب می‌آید. یکی از واژه‌های مورد استفاده او پاتوس است که کی‌یرکگور عامدانه و با عنایت به تاریخ بلندش (هم در یونان باستان و هم در مسیحیت) از آن بهره گرفته و وجوهی از آن را بسط داده که زمینۀ تفسیرهای بدیع متفکران بعد از خود را فراهم آورده است. کی‌یرکگور با تفسیر پاتوس، چنان اهمیتی به آن می‌دهد که بدون آن، سوژه عملاً سوژه‌بودگی خویش را از دست داده و زیستن بدون آن برای او ناممکن می‌شود؛ واژه‌ای که البته به‌صورت‌های مختلفی در نوشته‌های کی‌یرکگور ظاهر می‌شود و در زبان فارسی بیش‌تر با واژه «شور» و «شورمندی» شناخته شده است. رسالت این پایان‌نامه درگام اول واکاوی پاتوس با عنایت به تاریخ آن و با ارجاع به نوشته‌های کی‌یرکگور است؛ تا ضمن روشن‌شدن ظرایف و دقایق این واژه، بدیع‌بودن نظر کی‌یرکگور در این زمینه مشخص شده و پرده از روی اندیشه‌های او، خصوصاً در فضای فکری ایران، برداشته شود. در گام بعدی تلاش شده از نسبت بین پاتوس و ایمان (و به تبع آن سایر مفاهیم) در اندیشۀ کی‌یرکگور سخن به‌میان آورده شود. بدیع‌بودن نظر کی‌یرکگور در این زمینه، پیوند میان سنت‌های مختلفی است که تا پیش از او درباب پاتوس سخن گفته‌اند و صورت‌بندی آن در ارتباط با مفاهیم دینی است. به‌موجب نقد متداولی که علیه کی‌یرکگور درباب توجیه‌گری خشونت حول پاتوس مطرح می‌شود، نشان داده خواهد شد که هیچ استلزام منطقی‌ای بین پاتوس و خشونت وجود ندارد و در نهایت بر تأثیری که اندیشه‌های کی‌یرکگور در زمینۀ پاتوس برروی متفکران بعد از او گذاشته تمرکز خواهد شد.

این پژوهه جستاری است به حد توان در جستجوی خدا و معنای زندگی از دیدگاه کی یرکگور. پرسش معنای زندگی در عصر کی یرکگور به طور مستقیم و آشکار مطرح نبوده است ولی آثار کی یرکگور سرشارند از نظراتی که دست به دست هم، معنای زندگی را می سازند. کی یرکگور نواندیشی دینی و فیلسوفی وجودی گر محسوب می شود. بنابراین آراء وی، معطوف به انسان و ویژگی های وجودی آن شکل می گیرد. از میان آثار متعدد و نظریات پراکندۀ کی یرکگور، ویژگی های وجودی انسان چنین گرد می آیند: انسان وجودی است در حال صیرورت که فردانیت، تناقض، رنج، عشق، هراس و نومیدی ملازم آنند. زندگی نیز فرایندی است که انسان آن را طی می کند بنابراین ویژگی های وجودی انسان، همان مؤلفه های درون مایۀ معنای زندگی را تشکیل می دهند. به این ترتیب نحوۀ تحقق این ویژگی ها و معنایی که در زندگی پیدا می کنند در کنار هم معنای زندگی را رقم می زنند. از سوی دیگر کی یرکگور برای انسان سه مرحلۀ وجودی لذت جویی، اخلاقی و دینی را ترسیم می کند که همان شیوه های مختلف زندگی را حکایت می¬کنند. بنابراین به بررسی کیفیت هر یک از مؤلفه های وجودی انسان در هر مرحلۀ زندگی پرداخته ایم تا بر مبنای معنایی که در هر مرحله به خود می گیرند معنای زندگی را در آن مرحله تبیین نماییم. در زندگی لذت جویانه از آن جا که به جنبۀطبیعی و لایۀ نخستین وجود انسان بسنده می شود هیچ یک از مؤلفه¬های وجودی انسان در معنای اصیل خود تحقق نمی یابند و لذا زندگی لذت جویانه در نهایت به ناامیدی و بی¬معنایی می انجامد. در زندگی اخلاقی، لایه های درونی تر و جنبه های فراتر وجود انسان مورد توجه قرار گرفته و کیفیت مؤلفه های وجودی انسان ارتقاء می یابد. درنتیجه زندگی از پوچی و بی معنایی ارتفاع گرفته و معنایی اخلاقی پیدا می کند. البته این معنا با صرف اکتفا به اخلاق، ناتمام و نارسا باقی می ماند. در گذار به زندگی دینی و با ورود به ساحت ارتباط با خدا، مؤلفه های وجودی انسان جهش فوق العاد ای پیدا می کنند و در معنایی فراتر و گسترده تر از معانی مراحل پیشین خود نمود می یابند و به دنبال آن معنایی متعالی به زندگی می بخشند.

اراده باوری مستقیم مدعی است که همه یا برخی از حالات مربوط به باورهای ما، یعنی شکل‌دهی، حفظ، توجیه و تعلیق داوری‌های ما، تحت کنترل ارادی مستقیم ما قرار دارد. پیروان این دیدگاه هر یک بر طبق مبانی فکری خود بر نقش مهم اراده تأکید نموده و به‌نوعی بر فاعلیت فرد از منظر معرفتی اصرار می‌ورزند. پژوهش حاضر ضمن تحلیل آرای برخی از معرفت شناسانی که قایل به اراده باوری مستقیم هستند درصدد پاسخ به این سؤال است که آیا باورها و داوری‌های ما تحت سیطره مستقیم اراده شکل می‌گیرد؟ ارزیابی اراده باوری مستقیم نشان می‌دهد که گرچه این رویکرد به‌خاطر نقش افراطی که برای اراده در شکل‌گیری همه انواع باورها، تأیید و تعلیق داوری متصور است، چندان موجّه نیست و همین امر باعث شده است که اراده باوری مستقیم، با قرائت عام و جهانی‌اش به‌صورت رویکردی قابل‌قبول برای اغلب معرفت‌شناسان مطرح نباشد، بااین‌همه با محدودکردن دایره شمولش، به دلیل سازگاری آن با تجارب شناختاری افراد، درمورد برخی از باورها قابل دفاع است. مقاله حاضر با پذیرش قرائتی با جهان‌شمولی کمتر، با بررسی آرای برخی اراده باوران مستقیم در عین نفی گستره افراطی اراده، بر نقش و جایگاه معقول آن در موضوع موردبحث تأکید می‌کند.