جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صیرورت، ذات یا حقیقت وجود است و حرکت، بیان گر قدرت: قدرت به هستی درآمدن و به فعلیت رسیدن. فلسفه ی اگزیستانسیالیستی، این موضوع قدرت را از چشم انداز سوبژکتیویته می کاود و حتی می تواند به صورت تفکر معطوف به قدرت در سپهر فرد هستنده تعریف شود. این گفته ی سارتر که «وجود، مقدم بر ذات است» روشنگر این عقیده ی اگزیستانسیالیستی است که حقیقت در قدرت و فعالیت مستقر است نه در ایده آلیته و معرفت. این یعنی قدرت، مبدّل به اصلی ارزشگذارانه می شود، همچنان که ستایش یوهانس دوسیلنتیو از قدرت، شجاعت و شدت درونی شهسوار ایمان بیان گر همین مطلب است. هم برای کیرکگور و هم نیچه مسئله ی اساسی پیش روی فرد هستنده، جستاری انتزاعی برای تعریف «خیر» نیست بلکه پرسش از این است که چگونه می توانم نیرومندتر شوم.

ملال یا فقدان جذابیت تجربیات زندگی یکی از رنج­های اجتناب­ناپذیر نوع بشر از ابتدای تاریخ تاکنون بوده که با انقلاب صنعتی و مدرنیسم تشدید شد. در این میان اندیشمندان مختلف تلاش نموده تا چرایی و چگونگی این پدیده و راه غلبه بر آن را تبیین نمایند. راه­حل­های مدرن بر پناه بردن به صنعت مُد و سرگرمی، تنوع­بخشی به تجربیات و ایجاد تغییرات عینی و خارج از وجود فرد برای رهایی از ملال تأکید دارند؛ اما سورن کرکگور با انتقاد از راهکارهای مدرن و سکولار معتقد است ملال غیر از بیکاری و صورتی از آکدیا است که نشانه­ی عدم توجه فرد به خدا در انجام وظیفه دینی است. از نظر کرکگور ملال اهریمنی و نتیجه انتخاب زندگی لذت­گرایانه­ی استحسانی یا اخلاقی است و راهکار اجتناب از آن انتخاب زندگی دینی و خودسازی از طریق تمایل به ایجاد ملکات اخلاقیمثبت مانند صبر، استقامت، امید، ایمان، عشق و شادی است. همچنین راهکار دیگر او برای اجتناب از ملال اتخاذ یک نگاه سابجکتیو، زیباشناسانه و انتزاعی به پدیده­های عالم است. از نظر اوراهکارهای مدرن به­واسطه­ی تحلیل و تعلیل نادرستِ حسِ ملال، فرد را به تلاشی بی­پایان برای تغییر محتوای دنیای بیرونی­اش سوق می­دهند. غافل از آنکه ریشه­ی حل مسئله تغییر دنیای درونی از طریق اتخاذ نگاه زیباشناسانه و بازنگری شاعرانه­ی تجربیات است.هدف این پژوهش تبیین، نقد و بررسی دیدگاه کرکگور در باب ملال به‌عنوان یک راهکار همسو با نگاه دینی است. همچنین تاکنون هیچ پژوهشی به زبان فارسی در تبیین دیدگاه بدیع کرکگور در باب ملال انجام نشده و آگاهی از آن می­تواند راهکاری جدید در مواجهه با این چالش به ما عرضه بدارد.

کیرکگور و لویناس هر دو فیلسوف فردیت‌اند. لویناس در آزادی دشوار و نام‌های خاص به شدت از کیرکگور انتقاد می‌کند و او را به سوبژکتیویسم، خشونت و دست‌کم‌گرفتن اخلاق متهم می‌کند. با این‌حال، فاصله‌ای که هر دو را از هم جدا می‌کند، بسیار کوتاه است، به‌ویژه اگر کسی تعلیقات غیرعلمی نهایی کیرکگور را با دقت خوانده باشد. در این مقاله بحث می‌شود که هر دو متفکر تمامیت غیرشخصی را کنار می‌گذارند؛ نامتناهی را تقلیل‌ناپذیر می‌دانند؛ اخلاق را به سوی شخص دیگر معطوف می‌سازند و رنج را در طول زندگی ضروری می‌خوانند. مهم‌تر از همه، کیرکگور و لویناس هر دو به سوبژکتیویته به‌عنوان امری می‌اندیشند که به‌نحو بنیادین به فراتر از خود، به سوی نامتناهی اشاره دارد.

فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم را فلسفه‌ی اصالت وجود گفته‌اند؛ فلسفه‌ی که از اگزیستانس و اصالت بشر سخن می‌گوید. مفهوم مرکزی‌‌ این فلسفه «انسان» است؛ زیرا وجود انسان، نقطه‌ی عزیمت همه‌ی کنش‌های انسان است. اگزیستانسیالیست‌ها به‌رغم اختلاف منظر در اتخاذ رویکرد دینی و الحادی، اما از یک وجه مشترک برخوردارند که عبارت است از اصلِ محوریِ اگزیستانسیالیستیِ «تقدم وجود بر ماهیت». معنای تقدم وجود بر ماهیت این است که فلسفه را باید از «درون‌گرایی» آغاز کرد و این مسئله در اگزیستانسیالیسم سارتر نمود بیشتری دارد. سارتر اصول خود را در شعار سه‌کلمه‌ی «تقدم وجود بر ماهیت» قرار داد و همین امر، اگزیستانسیالیسم او را تعریف می‌کند. دوبووار که در پارادایم اگزیستانسیالیسم سارتری می‌اندیشد، فمینیسمِ اگزیستانسیالیستی را تئوریزه کرد. نیچه، از «مرگ خدا»، «نیهیلیسم» و «نظریه‌ی قدرت»(اراده معطوف به‌قدرت) سخن گفت و از روحیه‌ی سکولاریستی و خدامردگیِ حاکم بر جهانِ مسیحیت خبر داد و بدین‌سان، فضای سکولاریسم و لائیسیسمِ حاکمِ بر غربِ مدرن را پیش‌بینی کرد. مسئله‌ی اصلی و مفهوم مرکزی هایدگر «دازاین» است و هایدگر از این واژه‌ی آلمانی به‌معنای «هستی» یا «وجود» چونان اصطلاحی فلسفی برای دلالت بر «انسان» استفاده کرد. دازاین بیانگر نحوه‌ی وجود انسان است و اگر انسان به‌عنوان واقعیتی خارجی لحاظ شود، آنگاه دازاین خواهد بود. فهم ابراهیم در مقام پدر و نماینده‌ی ایمان و شهسوار تسلیمِ مطلق، مسئله‌ی کیرکگور بود و فهم این مسئله، پارادایم «ایمان‌گرایی»، جهشِ ایمان و رابطه‌ی عقل و ایمان را به‌میان آورد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی، به‌هدف بررسی این مسائلِ بنیادینِ اگزیستانسیالیستی تدوین شده است.

این نوشتار از چرایی سخن کی­یرکگور در باب عشق نشأت می‌گیرد. کی­یرکگور، آغازگر جریان فلسفی اگزیستانسیالیسم و یکی از الهی‌دانان بزرگ قرن نوزدهم به شمار می‌آید. عشق، یکی از ارکان اساسی تفکر کی‌یرکگور است، چنان که یکی از کتب مهم خود را بدان اختصاص داده و آن را آثار عشق نام نهاده است. کی­یرکگور در یکی از مهم‌ترین آثار خود (آثار عشق)، دنیای تازه‌ای از مفاهیم مرتبط با عشق خلق کرده، و تفسیر تازه‌ای از عشق مسیحی را مطرح کرده است. او در این کتاب، با تفکیک عشق الهی از عشق اروتیک، مفاهیم جدیدی را مطرح می‌کند. افراد بسیاری به خصوص در دوره جدید، عشق را از مقوله عواطف و احساسات می‌دانند؛ اما برای کی‌یرکگور چنین نیست. برای او عشق مقوله‌ای فلسفی، وجودی و بنیادی است. او عشق مسیحی را یگانه عشقِ حقیقی می‌داند و بر این باور است که در متن مقدس نیز عشق راستین در ربط و نسبت با خداوند معنا پیدا کرده است. در این مقاله قصد داریم تا آراء کی­یرکگور را در باب عشق الهی و عشق به «دیگری» و رابطه میان آن دو بازگو کرده و سپس به نقد و ارزیابی آن بنشینیم.

میان کانت و کیرکگور در حوزه‌های گوناگون شناخت، اخلاق، ایمان و هنر می‌توان مطالعه‌ای مقایسه‌‌ای انجام داد. در این مقاله به مقایسه‌ی آرای این دو فیلسوف در مبحث معرفت‌شناسی می‌پردازیم. بنیاد اساسی اشتراک هر دو در زمینه‌ی شناخت، باور ایشان به گسست میان نظر و عمل است که مبنای نگاهشان به شناخت انسانی را شکل می‌دهد. در این جا نشان داده می‌شود که معرفت‌شناسی کانت، بستری را ایجاد کرده است که در آن نظر کیرکگور درباره‌ی گسست وجود و اندیشه شکل گرفته است و همین نگاه باعث می‌شود تا هر دو معتقد به محدودیت شناخت انسان باشند. در ادامه مشخص می‌شود که کیرکگور به پیروی از کانت وجود را متمایز از ماهیت می‌داند. در آخر نشان می‌دهیم که ستیز کانت با براهین سنتی اثبات وجود خداوند، زمینه‌ای را ایجاد کرد تا کیرکگور مخالفت خود با خداشناسی استدلالی را بر آن بنا کند و آن‌ برهان‌ها را برای یک مومن ناکارآمد بداند.