جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش، بررسی و کشف چگونگی و ساختار ارتباط بین شناخت ها، هیجانات و رفتارهای انسانی از دیدگاه علامه طباطبایی (رحمه الله علیه) می باشد. در یک نگاه سیستمی و کلان، می توان انسان را دارای اجزاء مرتبط به هم دانست که هدفی برای آن در نظر گرفته شده است و لازمه رسیدن به آن هدف، ارتباط مناسب و متناسب این اجزاء می باشد. در ابتدا می باید به ارتباطات موجود در ساحت نفس و مقدمات ایجاد این ارتباطات و نتایج حاصل از آن، توجه و اشاره نمود. در مرحله بعد می بایست به بررسی این موضوع پرداخت که چه عوامل و موانعی باعث پدید آمدن چرخه ای معیوب و رسیدن انسان و نظام نفسانی او به عملی باطل و سرنوشتی ناپسند می گردد و در نهایت به این بحث توجه نمود که چه مقدماتی می توانند به بهبود چرخه ساحت های نفس و رسیدن بهتر به اهداف کمالی و رفع موانع ارتقاء و ثمردهی نفس کمک نمایند. در این رساله با استفاده از آثار علامه طباطبایی خصوصا تفسیر قویم المیزان و با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی،به تبیین این رابطه ها و عوامل تاثیر گذار بر بهبود یا تخریب آنها پرداخته شده است و در نوع خود تحقیقی پایه ای و بنیادین محسوب می شود. این پژوهش، که با نگاهی میان رشته ای در بین مباحث اخلاقی، روانشناسی و فلسفی، به تبیین نظام اخلاقی اسلام و جایگاه مفاهیم مختلف اخلاقی در این نظام پرداخته است، کوشیده تا مقدمه ای علمی برای رسیدن فرد و اجتماع به نظام و الگوی صحیح و هدفمند اخلاق اسلامی فراهم نماید. نتیجه عمده و حاصله از این پژوهش، نشان دادن نوعی الگو و هندسه منظم از ارتباطات مختلف قوای نفس و نظام کار آمد، برای نیل به اخلاق حسنه اسلامی با استفاده از آراء و اندیشه های علامه طباطبایی است که در فصل سوم به تبیین آن پرداخته شده است.

بررسی نظرات علامه طباطبایی و سید محمود طالقانی در بحث اهداف اجتماعی انبیا، محور اصلی این پژوهش است. برای رسیدن به این هدف زیرمجموعه‌هایی تنظیم شده است: اصلاح ساختار عقیدتی در اجتماع که در آن توحید به عنوان اوّلین و اصلی‌ترین هدف انبیاء اشاره شده است، اصلاح ساختار اخلاق فردی و اجتماعی که در آن به اخلاق فردی و زیرشاخه‌های آن و اخلاق اجتماعی و زیر شاخه‌های آن اشاره گردید و همچنین اصلاح ساختار اقتصادی به عنوان یکی دیگر از اهداف انبیاء در اجتماع بیان گردیده است. از جمله نتایج به‌دست‌آمده این پژوهش آن است که انبیاء می‌توانند با روش‌هایی که از جانب خداوند متعال برای انسان آورده‌اند جهانی بسازند که در آن همه چیز حول محور پرستش خدای یگانه و رضایت او باشد و انسان‌ها در این جهان به آرامش در کنار یکدیگر به زندگی پرداخته و در نهایت به سعادت ابدی دست پیدا کنند. در این پژوهش از منابع تفسیری و کلامی استفاده شده است. چنان‌که تکیه بیشتر، بر مطالب علامه طباطیایی در تفسیر المیزان و آیت‌الله طالقانی در پرتوی از قرآن است.

بررسی جایگاه عقل و احساس به عنوان مبنای اخلاق در آرای علامه طباطبایی از‌یک طرف منوط به واکاوی مفاهیم عقل و احساس است، و از طرف دیگر نیازمند به بازشناسی مبانی انسان‌شناسی وی می باشد. از این‌رو، مواردِ کاربردِ عقل و احساس ؛ شناخت واقعیتِ انسان؛‌یعنی، نفس، قوا، افعال، ماهیت ذهن و رابطه میان طبیعت عینی با مُدرَکات آدمی‌حایز اهمّیّت است. تفاوت میان مُدرَکات عقل عملی با مدرَکات عقل نظری مبحثی مهم در عرصه فلسفه ی اخلاق معاصر است، که مورد بررسی شارحان آثار علامه طباطبایی نیز قرار گرفته است. آراء و نظرات علاّمه بیشتر در کتاب‌های مختلف و به طور پراکنده آمده است. اکثر بحث‌ها پیرامون رابطه ی ارزش‌های اخلاقی با عالم واقع می‌باشد. مشهور مفسرین به دلیل هنجاری دانستن نظریه اعتباریات در اخلاق، کلی و دائمی ‌بودنِ مفاهیم و اصول اخلاقی، تعقلی بودن اعمال و رابطه‌ی اخلاق با واقع را مردود دانسته‌اند. در این تحقیق ضمن بررسی و تبیین رابطه‌ی طبیعت انسان با قوای ادراکی؛ معانی واژه ها‌ی اخلاقی با تفکیک آن ها از بحث معیار ارزش اخلاقی به طور ماهوی مورد مطالعه قرارگرفته است. اعتباری دانستن مفاهیم اخلاقی با معیار خوب و بد ‌یا باید و نباید خَلط شده است. در این پژوهش مشخص شده است، که موارد متعددی در آثار علامه طباطبایی خلاف دیدگاه مشهور را نشان می‌دهد.واژگان کلیدی: علامه طباطبایی، عقل، احساس، اعتباریات، اخلاق

چکیدهانسان‌ها در مسیر زندگی خود، افعال زیادی را انجام می‌دهند و برای توجیهِ کرده خود که آن را به چه نیتی انجام داده‌اند، دست به توجیهات مختلفی می‌زنند. اینکه به چه نیتی انجام داده و ما چه قضاوتی از اعمال و افعال آنها داریم یک بحث است و اینکه افعال جزءِ کدام یک از افعال اخلاقی (خیر یا شر) است یا نه، بحثی دیگر و به نیت و خواستگاهِ کننده کار بستگی دارد. انسان‌ها افعال خود را به نیت و انگیزه رسیدن به هدف خاصی انجام می‌دهند. این اهداف که زمینه تحقق آنها نیات و انگیزه‌های افراد می‌باشد در مکاتب و رویکردهای اخلاقی، متفاوت است. از جمله اهدافی که افعال به نیت و انگیزه رسیدن به آنها انجام می‌گیرد قرب الاهی، قدرت، لذت، منفعت عمومی، ... است. اخلاق هنجاری یکی از شاخه‌های اصلی فلسفه اخلاق است که به این مسأله پرداخته و فیلسوفان اخلاق، این بحث را در دو نظریه غایت‌گرایی و وظیفه‌گرایی بررسی کرده‌اند؛ ابوحامد محمد غزالی اشعری مسلک در بررسی‌های اخلاقی خود با توجه به نقشی که برای نیت قائل بوده و علاوه بر حسن فعلی بر حسن فاعلی تأکید می‌کند خدامحوری و توحید را هدف و غایت نهایی اخلاق می‌داند. غزالی با پیروی از دستورات شرع مقدس، با رویکردی عارفانه در پی رسیدن به هدف و غایتی الاهی به نام قرب الاهی است و آن‌را هدف اخلاقی می‌داند. او معتقد است انسان با کمک گرفتن از عقل و شریعت (وحی) و الگو قراردادن بزرگان و الگوهای صالح و کامل مانند رسول اکرم? نسبت به حد وسط امور و افعال شناخت پیدا کرده و با عمل به حد وسط، به سعادت و فضیلت دست می‌یابد و هر عملی که به نیت رسیدن به اعتدال انجام گیرد جزء افعال اخلاقیست و مراعات حد وسط و اعتدال با هدف دستیابی به غایت نهایی و سعادت واقعی، یعنی قرب الاهی است. علامه محمدحسین طباطبایی امامی مذهب دارای عقیده توحیدیست. علامه با ملاک دانستن نیت در فعل اخلاقی، حسن فاعلی را بر حسن فعلی ترجیح می‌دهد و تمام عالم را حول محور توحید می‌داند و فعلی را اخلاقی می‌داند که به نیت رسیدن به این غایت و هدف انجام گیرد. از این رو، علامه نیز مانند غزالی، نیت و حسن فاعلی را بر حسن فعلی مقدم دانسته و فعلی را اخلاقی می‌داند که به نیت رسیدن به قرب الاهی به عنوان هدف و غایت نهایی در اخلاق انجام گیرد.

انگـیزه نـگارنده از انتخاب این موضوع ، اهمیت فطرت و تأثیر و نقش آن در اخلاق می باشد. فطرت دارای معانی مختلفی است . در این رساله کارکرد فطرت و وجدان همراه با نظر حکمای اخلاق ، وجدان محوری اخلاق در متون اسلامی و عینیت داشتن کارکرد فطرت و وجدان و عقل در حوزه اسلامی به خصوص نظر علاّمه طباطبایی مورد تحقیق قرار گرفته است .از آن جا که وجدان محوری اخلاق در متون اسلامی رویکردی انسانی ، الهی دارد به تبیین نقش عقل و نیّت و وجدان که به عنوان هادی و دادگاه درونی مورد نظر می باشد توجه شده است و به کارکرد وجدان و فطرت در مواجهه ی انسان با رذایل و فضایل اخلاقی نظر دارد.این رساله شامل سه فصل می باشد که در هر کدام از این فصول موضوعات خاصی از رساله مورد بحث و بررسی قرار گرفته است اولین فصل مفاهیم و کلیات و تعاریف فطرت از دیدگاه های مختلف به ویژه علاّمه طباطبایی بیان شده است . فصل دوم شامل اقسام فطریات و فصل سوم به نقش فطرت در پایبندی به اخلاقیات اشاره دارد.

چکیدهدر این رساله زبان دین از منظر علامه طباطبائی? با تأکید بر تفسیر المیزان مورد بررسی قرار گرفته است.علامه? به این موضوع در هیچ یک از آثارش به صورت مستقل نپرداخته ولی مسائل زبان دین یا قرآن در آثارش پراکنده است. اوصاف مشترک بین خدا و انسان و این پرسش که آیا این اوصاف به همان معنایی که در انسان به کار می روند در مورد خداوند نیز به کار گرفته می شوند ؟ یا معنایی دیگر دارند؟ سبب شکل گیری بحث زبان دین شده است . پاسخ علامه به این مشکل معناشناختی اشتراک معنوی میان این اوصاف است .تأکید علامه? بر عرفی بودن زبان دین و حاکم بودن منطق محاوره عرفی از یک سو و اشاره به تفاوت های زبان عرف و زبان قرآن از سوی دیگر، نگارنده را به این نتیجه رسانده که زبان دین یا قرآن از منظر علامه? زبان عرفی خاص است که به نحوی با نظریات زبان ترکیبی، هدایت، فطرت و زبان ویژه منافات ندارد و قابل جمع خواهد بود. در پایان نیز به نظریات مطرح در باب زبان دین مانند زبان نمادین زبان تمثیلی زبان رمزی وغیرهبه همراه نقد علامه? پرداخته شده است. واژگان کلیدی: زبان دین، زبان قرآن، زبان عرف خاص، علامه طباطبائی ??

چکیده:بحث فطرت از جمله مباحث مهم در حیطه مسائل انسان شناسی است که مورد توجه بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است؛ از آنجا که علامه طباطبائی نیز پیرامون این مسئله نظریات مهم و قابل ملاحظه‌ای ارائه کرده‌اند؛ بنابراین در این پژوهش سعی شده است مباحث ایشان در این رابطه تبیین و تشریح گردد. برای نیل به این مقصود، ضمن بحث از معنای لغوی و اصطلاحی فطرت و تفاوت آن با غریزه و طبیعت به اثبات فطرت از طریق دلائل عقلی و نقلی پرداخته و سپس جزئیات و احکام آن از جمله؛ عدم تغییر پذیری فطرت، مراحل اعطای آن از سوی خداوند به انسان، ویژگی‌های امور فطری و اقسام آن بررسی شده است.نظری? ابتکاری ادراکات اعتباری علامه که رابطه تنگاتنگی با بحث فطرت دارد، در فصلی جداگانه مطرح گردیده و چگونگی رابطه آن با فطرت نیز تبیین شده است. همچنین به دو مسئله مهم در زندگی انسان یعنی دین و اخلاق پرداخته شده و رابطه این دو با فطرت و نقش آنها در رسیدن انسان به سعادت مورد تحقیق قرار گرفته است.این تحقیق در شش فصل سامان دهی شده است؛در فصل اول کلیات پژوهش شامل سوالات، فرضیه‌ها، اهداف و... مطرح شده است.در فصل دوم تعریف فطرت و احکام و اقسام آن مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل سوم قلمرو فعالیت عقل و فطرت عقل نظری و عقل عملی تبیین شده است.در فصل چهارم نظریه ادراکات اعتباری علامه و رابطه آن با فطرت مطرح گردیده است.در فصل پنجم رابطه دین و اخلاق با فطرت بیان گردیده است.و فصل ششم نیز جمع بندی و نتیجه مباحث ارائه شده است.کلید واژه‌ها: علامه طباطبایی، فطرت، طبیعت، غریزه، عقل، ادراکات اعتباری، خُلق، دین.

«زندگی» معانی گوناگون دارد، مهم‌ترین آن، دو معنای: بیولوژیکی، یعنی زیستن و زنده بودن؛ و دیگری، معنای اصطلاحی و فلسفی، یعنی حیات معنوی است. «معنا» نیز ‌سه کاربرد دارد که از این میان «هدفداری» مدِّ نظر این نوشتار است. در دیدگاه علامه طباطبایی، نظام خلقت و به تبع آن معناداری زندگی انسان هدفمند بوده و غایت آن تقرب به خداوند متعال است. از نظر علامه معنای زندگی آدمی تنها در پیگیری هدف خدا از خلقت انسان و پیمودن مسیر خاصی که هماهنگ با کل نظام وجود است، قابل قبول است، وگرنه هیچ هدف دیگری یارای معنابخشی را ندارد و غایت مطلوب وصول به «حیات طیبه» است، که سعادت و قرب الی الله را باخود به همراه دارد. دیدگاه استیس دراین‌باره، بر بی‌هدفی جهان و در نتیجه نفی معنویت از نظام خلقت و زندگی انسان استوار است. او معتقد است که زندگی واقعاً معنا ندارد و در عین حال خود انسان باید وارد پروژه‌ی معناسازی شود. این پروژه‌ توسط علم نوین صورت می‌گیرد و بوسیله‌ی آن مشکل بی‌معنایی زندگی انسان راه‌حلِّ خود را می‌یابد. در مقایسه‌ی این دو دیدگاه می‌توان گفت؛ مفهوم «معنا» از نظر هردو دیدگاه به معنای «هدف» است؛ با این تفاوت که استیس وجود خدا را عقلاً منتفی می‌داند، درنتیجه جهان و زندگی از هدف الهی تهی می‌گردد، اما علامه معناداری زندگی را امری بدیهی می‌داند، که در گرو پیمودن هدفی که خدا برای انسان معین کرده، محقق می‌گردد. از نظر هر دو اخلاق با معنای زندگی ارتباط وثیقی دارد، با این فرق که استیس اخلاق را نسبی و علامه آن را مطلق می-داند؛ لذا هدف از اخلاق از نظر استیس رسیدن به خوشبختی و رفاه مادی است، درحالی‌که از نظر علامه قرب الی الله، هدف اصلی ومطلوب نهایی است.کلید واژه: معنا، هدف، زندگی، حیات، علامه طباطبایی، والتر ترنس استیس

در دوره جدید دو برهان بر اثبات وجود خدا در بین محققان مورد توجه قرار گرفته است یکی برهان صدیقین علامه طباطبایی و دیگری برهان آلستون که مبتنی بر تجربه دینی است. مقایسه این دو می‌تواند در فهم این دو برهان مدد رساند.برهان علامه تقریری نو از برهان صدیقین است، و تنها با توجه به اصل واقعیت وعدم امکان نفی آن سعی در اثبات بداهت وجود خداوند دارد. که در فضای فلسفه‌ی اسلامی نقطه نظرات متنوعی را از سوی شاگردان، صاحب نظران و محققان، در پی خود داشته است، عده‌ای آن را در نهایت دقت و وافی به مقصود دیرینه‌ی عارف و حکیم دانسته‌اند، و عده‌ای در مقابل، آن را دارای مقدمات بیرونی و تناقضات درونی دانسته‌اند که پس از بررسی همه‌ی نظرات، و مبانی خود علامه نتیجه می‌شود که هر چند این برهان مشتمل بر نوآوری است، بر یک سری از مقدمات مبتنی بوده و در مقابل بعض اشکالات هم پاسخی در بر ندارد.آلستون نیز برهان خود را بر اساس شباهتهای تنگاتنگ تجربه‌ی عرفانی با تجربه‌ی حسی بنا می‌نماید و تجربه‌ی عرفانی را در توجیه بعض از باورها، مشابه تجربه‌ی حسی دانسته و با تفسیر خاص خود از تجربه‌ی عرفانی و نیز بعض از مولفه‌هایی که مطرح می‌نماید، باور به وجود خدا را بدون تکیه بر برهان و تنها بر اساس تجربه‌ی عرفانی موجه می‌داند. که با بررسی روشن شد که این برهان نیز در مواجهه با اشکالات متعدد در برابر بعض از چالشها جوابگو نیست. در تطبیق دو برهان و پیش زمینه‌های فلسفی دو فیلسوف نقاط مشترک و متفاوتی به چشم می‌خورد، و اینکه هر کدام از این دو دیدگاه در صورت تمامیت نقطه‌ی قوتی نسبت به دیگری دارد، برهان علامه بدلیل استفاده از عقل متعارف محدودیتی در حیطه‌ی مخاطب ندارد و برهان آلستون نیز بدلیل خصوصیات متنوع تجربه‌های دینی مقدار دلالتش علاوه بر توجیه باور به خدا توجیه بعض از صفات نیز می‌باشد. واژگان کلیدی: بداهت، پایه‌ای بودن، واقعیت، تجربه‌ی دینی، باور به وجود خدا، علامه طباطبایی، آلستون.

در این نوشتار به بیان" رمز جاودانگی اسلام در قرآن از نظر علامه طباطبایی و شهید مطهری " پرداخته می‌شود و هدف این است که بدانیم چگونه اسلام خود را با مقتضیات زمان و موقعیت‌های جدید تطبیق می‌دهد و آیا همان دینی است که فطرت و نهاد انسان در جستجوی آن است، آیا همان دینی است که سلامت جسم و روان را تضمین می‌کند و بر روابط فردی و اجتماعی تأثیر به سزایی می‌گذارد. در این نوشتار در فصل اول به بیان "کلیات" و در فصل دوم به " جاودانگی اسلام در پرتو خاتمیت و جامعیت قرآن" اشاره شده و به بیان اقوال و نظریات در بحث قلمرو دین و جامعیت قرآن می‌پردازیم که؛1-