جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه نیروى انسانى در میان عوامل تولید و نقش آن در بهره ورى، سبب شده است اقتصاددانان عوامل مؤثر بر کیفیت کار و بهره ورى نیروى کار را مورد بررسى قرار دهند. رعایت وجدان کارى توسط کارمندان، ازجمله عواملى است که بر بهبود بهره ورى آنان تأثیر مى گذارد. ازاین رو، باید به دنبال نهادینه کردن وجدان کارى در افراد جامعه بود. این مقاله با روش تحلیلى، درصدد شناخت عوامل تأثیرگذار بر وجدان کارى مى باشد. این تحقیق نشان مى دهد مهم ترین راهکار براى نهادینه سازى وجدان کارى، تقویت ایمان و اعتقادات مذهبى در فضاى حاکم بر جامعه مى باشد. ایجاد احساس نیاز همگانى نسبت به تقویت وجدان کارى، آموزش تخصصى و عقیدتى کارمندان، جدیت و اهل عمل بودن مسئولان، تأمین معیشت نیروى کار و اهتمام به ایجاد محیط مناسب کارى از سوى مدیران، ازجمله عوامل تقویت کننده وجدان کارى به شمار مى روند.

مسئله معاد جسمانی از موضوعات پردامنه‌ای است که از سوی فلاسفه و حکمای بسیار و از جانب فِرَق مختلف کلامی مطرح شده است. اگرچه پرسش اصلی این مسئله، روحانی یا جسمانی و یا روحانی‌ـ جسمانی بودن معاد است، امّا در این جستار، در پی تبیین شبهات موجود در این زمینه و پاسخگویی به آنها از سوی سه مفسّر با سه مشرب کلامی شیعه، اشاعره و معتزله، یعنی علاّمه طباطبائی، فخر رازی و زمخشری هستیم. لذا این پژوهش می‌خواهد تفاوت این سه مذهب را با رویکردی تفسیری در باب معاد جسمانی، در عین پاسخ به شبهات نشان دهد، گرچه برخی پاسخ‌های مطرح شده از سوی فخر رازی و نیز زمخشری، برآمده از چند دیدگاه کلامی است، لیکن از جانب علاّمه طباطبائی، ما از ابتدا تا انتها با پاسخ‌هایی معقول و برآمده از یک اصل روبه‌رو هستیم.

هدف از انجام این پژوهش بررسی تطبیقی سوره احزاب در تفسیرجامع البیان طبری و المیزان علامه طباطبایی بر اساس دو دیدگاه و نظرات و اشتراک و افتراق دو مفسر در تفسیر سوره احزاب بوده که خداوند قرآن را بر پیامبر اکرم (ص) نازل کرد. شامل دستورات و آموزه‌های دینی در تمام زمینه‌ها است. عرب جاهلی هم‌عصر بعثت پیامبر اکرم(ص) نسبت به تفسیر قرآن و احکام اطلاعات کافی نداشتند و پیامبر اکرم (ص) را مجبور می‌کردند که خواسته‌های آنان را بپذیرد، و از آنان اطاعت نماید. که خداوند در سرآغاز سوره احزاب پیامبر اکرم (ص) را از اطاعت کافران نهی فرمود، و به اطاعت خود دعوت نمود. و بسیاری از عادت‌های زشت جاهلی مانند پسر‌خواندگی و ظهار را قلم بطلان کشید، و پیوندهای خویشاوندی را در پیوندهای واقعی و طبیعی منحصر ساخت. و به همسران پیامبر (ص) در سوره احزاب توصیه نموده در همه چیز الگو و اسوه برای زنان مسلمان باشند. و آنان را به حفظ حجاب و پوشش در برابر افراد نامحرم سفارش نمود و ازدواج با زنان پیامبر (ص) تحریم نمود تا مورد سوء استفاده افراد منافق و بیمار دل قرار نگیرند. و خداوند سبحان مستمراً و دائماً اراده دارد که اعتقاد باطل و اثر عمل زشت را از اهل بیت ببرد و به جای آن موهبت عصمت اختصاص دهد. حمل امانت الهی بزرگترین افتخار بشر در سوره احزاب است که مسائل مهمی که در این سوره در زمینه ایمان ، عمل صالح، جهاد، ایثار، عفت، ادب و اخلاق آمده است. تکمیل می‌کند و نشان می‌دهد که انسان چگونه دارای موقعیت بسیار ممتازی است که می‌تواند حامل رسالت عظیم الهی باشد، و اگر به ارزش‌های وجود خود جاهل گردد چگونه بر خویشتن ظلم و ستم کرده و به اسفل السافلین سقوط می‌کند. و خداوند امانت خود را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه داشت. اما این موجودات عظیم و بزرگ عالم خلقت از حمل این امانت ابا کردند و اظهار ناتوانی نمودند، و از این کار هراس داشتند و در این میان انسان این امانت را بر دوش کشید. و این انسان می‌تواند با کسب معرفت و تهذیب نفس و کمالات به اوج افتخار برسد و از فرشتگان آسمان هم بگذرد. دو مفسر، عادت زشت جاهلی پسرخواندگی را رد می‌کنند، و به مسأله حجاب تأکید می‌نمایند. و در اهمیت آیه تطهیر ابتدا به ساحت پاک رسول خدا و به 5 نفر اتفاق نظر دارند. و در امانت داری الهی انسان نظر اشتراک و افتراق دارند.

مرگ به عنوان یکی از اساسی ترین دغدغه های پیش روی انسان همواره مورد توجّه اندیشمندان علوم انسانی بوده و هر نظریّه پرداز به فراخور منابع معرفتی خویش، از زاویه ای به این مسئله پرداخته است. در مسلّم بودن این موضوع برای تمام انسان ها تردیدی نیست، امّا در اینکه کیفیّت مرگ چگونه است و اساساً انسان در قبال آن چه موضع گیری می تواند داشته باشد، همیشه محلّ تضارب آراء گردیده و هر مکتبی برای طرفداران خود، دستورالعمل هایی توصیه نموده است. در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، ابتدا دیدگاه روانشناسان وجودی در موضوع مرگ و آنگاه دیدگاه قرآنی علاّمه طباطبائی(ره در تفسیر المیزان مطرح شده که با بیان پیش فرض ها و مبانی فکری هر دو دیدگاه یک مبنای تطبیق به خوانندگان محترم ارائه می گردد. در برخی مباحث، هر دو دیدگاه اتّفاق نظر دارند و در بعضی دیگر، دیدگاه قرآنی تکاملی تر می باشد. نوع نگاه انسان محوری در روانشناسی وجودی و خدامحوری در دیدگاه قرآنی، موجب تضاد هر دو دیدگاه گردیده و در پایان، ذیل پانزده (15) بند، وجوه اشتراک و افتراق دو دیدگاه مطرح شده است.

چکیدهمسئله سرنوشت انسان همواره ذهن و اندیش? انسان‌ها را به خود مشغول داشته و در میان امت اسلامی، باعث پیدایش فرقه‌ها و دیدگاه‌های مختلف کلامی و تفسیری شده است. در این پژوهش تطبیق آراء تفسیری علامه طباطبائی(ره)، زمخشری و فخررازی در مسئله انسان و سرنوشت مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد و سرانجام دیدگاه علامه طباطبائی (ره) (أمر بین‌ألأمرین) که دیدگاه امامیه است به اثبات می‌رسد. این پژوهش در چهار فصل تدوین یافته در فصل نخست که فصل کلیات است به تبین مفهوم جبر و اختیار، محل نزاع، کاربردهای جبر در علوم مختلف و تاریخچ? جبر و اختیار و...پرداخته شده است. در فصل دوم مهم‌ترین أدله نقلی (آیات)، مبانی و أنگیزه‌های جبریون در مورد ادعای جبر در انسان آمده که در سه بخش بیان شده است. این گروه با تمسک به توحید در خالقیت، قضا و قدر الهی و هدایت و ضلالت، قائل به جبر شدند و بیان کردند که انسان هیچ گونه اختیاری از خودش ندارد و همه امور به دست خداوند است. در این فصل به بیان این أدله و سپس به نقد و جواب آن‌ها پرداختیم و معلوم شد که این أدله توانائی اثبات دیدگاه جبریون را ندارد و آیات قرآن دلالتی بر جبر ندارند. در فصل سوم تفویض و أدله نقلی (آیات) مفوّضه، آمده است آنان بیان کردند که انسان از حد اعلاى آزادى و حق انتخاب برخوردار است و در انتخاب راه و انجام کارهاى خوب و بد، «مفوّض» و به خود واگذار شده و خالقِ أفعال و أعمال خویش است که ما به نقد أدله آن‌ها پرداختیم و روشن نمودیم که انسان موجودی است دارای اختیار ولی اختیار او وابسته به خداوند است. در فصل چهارم أدله دیدگاه إمامیه که أمر بین‌ألأمرین است، آمده است. علمای امامیه با تمسک به ادله نقلی اثبات کرده‌اند که هیچ‌کدام از تفکر جبر و اختیار مطلق نیست بلکه انسان موجودی است که خداوند به او اختیار و مشیت داده است ولی این اختیار و مشیت در طول مشیت الهی است و این، اثبات کننده أمر بین‌ألأمرین است. آن‌چه از آیات قرآن کریم به دست می‌آید این است که: انسان در اعمال خود نه مجبور است و نه صددرصد آزاد، نه طریق? «جبر» صحیح است و نه طریق? «تفویض» بلکه هر‌چه او دارد همه از ناحیه خدا است و خداوند به مقتضاى آزادى و اختیار انسان به او تعهد و مسئولیت مى‏دهد.واژگان کلیدی: سرنوشت، جبر، تفویض، أمر بین‌ألأمرین، طباطبائی، فخررازی، زمخشری.

دین به منزلة واقعیتی انکارناپذیر، از جمله پدیده های اجتماعی است که مورد مطالعة بسیاری از دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی قرار گرفته است. شاید دورکیم از میان اندیشمندان اجتماعی، معروف ترین جامعه شناسی باشد که دین را به گونة کارکردگرایانه مطالعه کرده است و تحقیقاتش در این زمینه مورد استناد بسیاری از محققان قرار گرفته و می گیرد. البته نگاه کارکردی دورکیم هرچند ممکن است در مقابل کسانی که دین را در زندگی مدرن ناکارآمد می دانند سودمند و تا حدی پاسخ گو باشد، مطالعة عمیق و واقعیت دین نشان می دهد که رویکرد تقلیل گرانة دورکیم نه تنها نتوانسته حقیقت دین و حتی جنبة کارکردی آن را نشان دهد، بلکه تحقیقات سطحی و روبنایی او موجب شده تا بسیاری از محققان نتوانند گوهر دین را که منشأ بسیاری از پیامدهای اجتماعی است به خوبی بشناسند. نوشتار پیش رو، از میان اندیشمندان اسلامی دیدگاه علّامه طباطبائی را که هم تخصص دینی کافی دارد و هم از کارکردهای دین غافل نبوده است، جهت ارزیابی نگاه کارکردگرایانة دورکیم برگزیده است تا در پرتو تطبیق اندیشه های این دو اندیشمند، نشان دهد که حقیقت دین در چنین حد نازلی نیست که دورکیم از مطالعة بیرونی آن بتواند در اختیار محققان و تشنگان حقیقت قرار دهد.

در این پژوهش که به "بررسی اعجاز قرآن" اختصاص دارد برای اولین بار کوشش شده است تا باجمع‌آوری و بررسی تطبیقی دیدگاه‌های دو دانشمند بزرگ قرآنی، علامه طباطبائی; و آیت الله معرفت;، این ویژگی منحصر به فرد قرآنی به تفصیل – و البته با بضاعت نگارنده- تبیین شود. بنابر این فصول پنج گانه زیر طراحی شده است:درفصل اول، "کلیات" پژوهش است، که پس از بیان مسائل بنیادین پژوهش بانگاهی گذرا بر زیست‌نامه‌ی آن دو بزرگوار پرداخته شده است. آن‌گاه معنای لغوی واصطلاحی"اعجاز"بررسی شده است.از فصل دوم به بعد، کوشش شده است تا مهم‌ترین وجوه اعجازمعرفی و بررسی شود، که نخستین آن – بی‌تردید- "اعجاز بیانی"است؛ فصل دوم، اعجاز بیانی را از دیدگاه علامه و آیت الله در بردارد،که مفهوم، پیشینه، ابعاد و جنبه‌های اعجاز بیانی و در پایان مهم‌ترین شبهات این حوزه تحلیل و بررسی شده است. فصل سوم، به یکی دیگر از وجوه اعجاز، "اعجازعلمی"پرداخته شده است، در این میان علاوه بر بیان مفهوم، پیشینه، و نظریات علامه وآیت الله، سعی شده است تا نظریات مهم دیگر نیز به اشارت معرفی شود. به هر روی گستره‌ی وسیع آیت الله در پردازش، تبیین و ارائه‌ی شواهد کافیدر میان مجموعه‌نگاران علوم قرآنی برجسته می شود. فصل چهارم، به یکی دیگر از جنبه‌های اعجاز؛ که البته شاید به راحتی نتوان برای آن پیشینه‌ای دامنه‌دار را جستجو کرد، یعنی "اعجاز تشریعی" پرداخته شده است. که باید آن را بیش‌تر در میان پژوهش‌هایارزنده و خجسته محققان معاصر جستجو کرد؛ علامه و آیت الله نیز بدان استدلال کرده‌اند، و آن را از برجسته‌ترین جنبه‌های اعجاز قرآن برشمرده‌اند.در نهایت در فصل پنجم "خاتمه ونتیجه گیری"، نتایج کلی پژوهش، که برآیند نظریات این دو اندیشمند قرآنی در "اعجازقرآن" منعکس شده است.

مساله تحریف ناپذیری قرآن دارای اهمیت ویژه‌ای است که اگر به اثبات نرسد، اعتبار قرآن به چالش کشیده و هرگونه استناد به آیات آن، با مشکل اساسی روبرو خواهد شد. دانشمندان اسلامی در این زمینه تلاش بسیاری نموده‌اند که از جمله آنها علامه طباطبائی وآیت الله معرفت می‌باشند.این تحقیق با روش کتابخانه ای وتوصیفی گرداوری شده و به بیان کلیات تحریف و ذکر مبانی نظری آن,به مقایسه دلایل علامه طباطبائی وآیت الله معرفت در مورد تحریف ناپذیری قرآن و همچنین پاسخ آنها به شبهات مطرح در این موضوع,پرداخته است.نتیجه این که اندیشمندان نامبرده, در اثبات تحریف ناپذیری قرآن از دلایل مشابهی استفاده کرده اند با این تفاوت که علامه طباطبایی,بیشتر روی بررسی خود قرآن کریم تاکید دارد.

هدف از این پژوهش، بررسی تطبیقی اعراف از دیدگاه چهار نفر از مفسران بزرگ اسلامی؛ فخررازی، بیضاوی، طبرسی و علّامه طباطبایی می باشد. رساله حاضر در پنج فصل تنظیم گردیده که فصل اوّل آن به بیان مسئله اعراف اختصاص یافته، فصل دوم ادبیات و پیشینه تحقیق، که این مسئله به اسلام مربوط می شود و قبل از اسلام، در ادیان دیگر اثری از موضوع دیده نشده است. فصل سوم روش های تحقیق و ابزار گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه‌ای، ضمن جمع آوری آیات و روایات راجع به موضوع، از کتب تفسیر شیعه و سنی به تجزیه و تحلیل محتوای آن‌ها پرداخته است. فصل چهارم به شرح فرضیه ها و پاسخ سئوالات تحقیق یعنی واژه اعراف، جمع عُرْف که محل مرتفع و بلند را گویند. در اصطلاح مکان خاصی میان بهشتیان و جهنّمیان که همچون دیواری مرتفع میان این دو فاصله گردیده است.اعراف یکی از مواقف روز قیامت است، خود قرآن آن را مطرح می کند و در روایات هم به آن پرداخته شده است. بر این مکان بلند دو گروه از انسانها قرار دارند که بر بلندترین نقطه آن بزرگان دین که قرآن با لفظ رجال از آن‌ها یاد می‌کند، قرآن به‌طور آشکار آن‌ها را معرفی نکرده است‌، امّا بیان لفظ رجال در باره آن‌ها حاکی از مقام بلندشان است‌. بر اساس روایات، رجال اعراف پیامبران و اوصیای ایشان هستند که مصداق عینی آن‌ها ائمه مخصوصاً حضرت علی (ع) می‌باشد. از جمله ویژگی‌های آن‌ها شناخت بهشتیان و دوزخیان از روی سیمای‌شان‌، گفتگو با آن‌ها و سر زنش و ملامت دوزخیان است که این اوصاف دلالت بر بزرگی و شرافت رجال اعراف دارد‌.دسته دوم افرادی که حسنات و سیئات شان برابر است، در دامنه های اعراف قرار دارند، منتظر فضل خدا هستند تا آن‌ها را وارد بهشت کند. روایاتی که از ائمه اطهار (ع) در مورد اصحاب اعراف وارد شده، نشان می دهد که دو گروه از انسان ها بر اعراف هستند؛ برخی روایات، رجال اعراف را پیامبران و اوصیای ایشان معرفی کرده و بعضی دیگر، کسانیکه حسنات و سیئات‌شان برابر است. فصل پنجم نتایج حاصل از دیدگاه مفسران مذکور را مورد بحث و بررسی قرار داده است.

تساهل و تلورانس در فرهنگ غرب داراى مبانى و فرايند تاريخى خاصى است كه با آنچه در فرهنگ اسلامى تحت اين عنوان مطرح شده تفاوت ماهوى دارد. در مكاتب گوناگون سخن از تساهل و عدم تساهل مطلق نيست. در هيچ مكتبى سازش و تحمل رفتار مخالف و يا نابردبارى در برابر آن به طور مطلق تجويز نشده است بلكه بحث از تساهل و عدم تساهل نسبى است. بنابراين مهم تبيين موارد تساهل و عدم تساهل در مكاتب مختلف است. از آن جا كه سيره على (عليه السلام) تجسم عينى اسلام است، براى راه يابى به موارد تساهل و عدم تساهل در مكتب اسلام مى توان سيره آن حضرت (عليه السلام) را مورد توجه قرار داد. نبشتار حاضر با اين هدف به سيره على (عليه السلام) نگريسته و اجمالا روشن كرده است كه امام على (عليه السلام) با تمام وجود به اصول اساسى دين پاى بند بود و مداهنه و سازش درباره آن ها را روا نمى دانستند و در برابر ناقضان حدود الهى، تهديدكنندگان عدالت اجتماعى و توطئه گران براندازى نظام دينى سخت نامتساهل بودند. در عين حال، در مورد حقوق شخصى و مناظرات علمى بسيار با سعه صدر و متساهل بودند. در اين خصوص، نمونه هايى از سيره آن بزرگوار ارائه شده است.