جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش ، با روش توصیفی تحلیلی به هدف شناساندن دو تفسیر المیزان علامه طباطبایی وپرتوی از روشهای تفسیری هر دو آنها مانند روش قرآن به قرآن ،روش روای وعلمی که هر یک از تفاسیر مورد بحث دارا می باشند مورد بررسی قرار گرفته است . در تفسیر المیزان بحث روش قرآن به قرآن بصورت روشن تر از مشخصه های این تفسیر می باشد که در پرتوی از قرآن بیشتر از روش روای وتطبیقی بهره برده است . در گرایش تفسیری هر دو تفسیر آنچه که مشخص می باشد آنکه هر دوی آنها گرایش اجتماعی دارند که در تفسیر پرتوی از قرآن مباحث سیاسی آن پر رنگتر می باشد . قرآن آیت الله طالقانی و با بیان اشتراکات و تفاوت های روشی وگرایش تفسیری آن دو می پردازد.

پیامبر اکرم(ص) در روایتی که شیعه وسنّی آنرا در منابع خود نقل کرده اند ، جهت سنجش احادیث نقل‌شده از آن حضرت یک مقیاس کلّی معرفی نموده است و آن این است که " هر حدیثى را شنیدید، به کتاب خدا عرضه اش کنید، اگر موافق با کتاب خدا بود، آنرا بپذیرید، و اگر مخالف بود رهایش کنید". اما غالب علماء اهل سنّت ، حدیث عرض را موضوعه دانسته و اصلِ " عرضه حدیث بر قرآن "را انکار نموده اند. در این پژوهش سعی شده است نخست دلایل مخالفت علماء اهل سنّت به خصوص شافعی با احادیث عرضه مورد بررسی قرار گیرد ،سپس علت مخالفت آنها ریشه یابی شود . اگرتاریخچه مخالفت با روایات عرضه را بررسی نماییم تقریبا نخستین مخالفت عمده از زمان عصر شافعی توسط وی وهمچنین عبدالرحمن‌ بن مهدی صورت گرفته است . دیگر علماء اهل سنّت با تبعیّت از آنها به مخالفت با احادیث عرضه پرداخته اند . لذا در فصل سوم این پژوهش نخست به صورت جداگانه ومفصل دیدگا ههای شافعی نسبت به حدیث عرضه مورد بررسی قرار گرفته ودر فصل پنجم نظرات برخی دیگر از اندیشمندان اهل سنّت ، ارزیابی شده است . در این پژوهش نخست درفصل دوم دیدگاه های علامه طباطیایی نسبت به جایگاه حدیث ، نقد حدیث ، عرضه حدیث بر قرآن ، موافقت احاديث با قرآن و مخالفت حدیث با قرآن مورد ارزیابی واقع شده است .سپس در فصل سوم دیدگاه های شافعی نسبت به جایگاه سنّت ، نقد سند ومحتوی، علت اختلاف در نقل حدیث، مخالفین سنّت و عرضه حدیث بر قرآن موردبررسی واقع شده است. در فصل چهارم مشترکات ،اختلافات و ریشه یابی علت اختلافاتِ دیدگاه های علامه طباطبایی و شافعی، مقایسة شده است . ودر فصل پنجم نظرات برخی دیگر از اندیشمندان اهل سنّت ، بررسی شده است .

مسئله نقش عقل و محدوديت‌هاي آن در شناخت معارف دين، همواره مورد بحث بوده است. برخي معتقدند که عقل هيچ نقشي در شناخت معارف دين ايفا نمي‌کند و گروهي ديگر نيز براي عقل نقش‌هاي مختلفي به ‌صورت حداکثري و حداقلي در شناخت قائل‌اند. کاوش‌هاي مقاله حاضر، بررسي عقل از منظر علامه طباطبائي و شهيد مطهري است. بر پايه بازخواني مباني طراحي‌شده علامه، مسئله تعارض عقل و وحي اساساً منتفي است؛ زيرا عقل فلسفي عهده‌دار ارزيابي شروط سه‌گانه قطعيت وحي است. از‌اين‌رو، وحي غيرمطابق با عقل قطعي فلسفي عملاً به دايره ظنون کشانده شده، هيچ‌گاه وحي قطعي‌اي به‌ دست نخواهد آمد که با عقل قطعي در تعارض باشد؛ وحي ظني برجاي‌مانده نيز، به ‌دليل «ظهور لفظي» صلاحيت حجيت و تقدم بر رهاورد تجارب بشري، يعني فلسفه را نخواهد داشت. رويکرد فلسفي شهيد مطهري به پرسش از رابطه عقل و دين اين است كه نسبت عقل و دين از اساسي‌ترين مسائل حوزة معرفت ديني و فلسفي است که از ديرباز ذهن انديشمندان را به خود مشغول داشته و ديدگاه‌هاي متفاوتي را هم دامن زده است. نگاه شهيد مطهري به اصول دين به‌مثابه مدخلي عقلي بر ديگر اجزاء منظومه دين، جايگاه عقلي ويژه‌اي براي اصول دين ترسيم مي‌کند که به نوبه خود واجد ارزش فلسفي است.

هدف این مقاله بررسی و تبیین جایگاه دانش فلسفه در دانش سازمان و مدیریت با تأکید بر هستی‎شناسی سازمان از نگاه فلسفه اسلامی است. مسائل فلسفی یکی از مبانی در تأثیرگذاری بر دانش سازمان و مدیریت تلقی می‎شود. معرفت‎شناسی، هستی‎شناسی و انسان‎شناسی از جمله مسائل مهم در فلسفه است که نقش تعیین‎کننده‎ای در روش، محتوا و جهت‎گیری مسائل مدیریت و سازمان دارد. با اعتراف به این نقش، فلسفه اسلامی، به‎عنوان بدیل دیگر فلسفه‎ها، در تلقی خود از مسائل این حوزه، می‎تواند تأثیر بالقوه‎ای را در دانش مدیریت و سازمان داشته باشد. برای پاسخ به چگونگی این تأثیرگذاری، با رویکرد اکتشافی و به روش عقلی، به دلالت‎های التزامی نظرات فیلسوفان مسلمان با رجوع به منابع آنان (با تأکید بر نظریه اعتباریات علامه طباطبایی)، بر هستی‎شناسی سازمان و دانش مدیریت مرتبط با آن پرداخته شده است.

جوامع گوناگون، نظریه‌های پیشرفت را به دلیل ابتنا بر مبانی متفاوت انسان‌شناختی به شکل‌های مختلفی ارائه نموده‌اند. در جامعه ایرانی-اسلامی، ضرورت ابتنای نظریه پیشرفت بر مبانی انسان‌شناختی اسلامی، امری بدیهی است. علامه طباطبایی(ره) از جمله متفکران جامع و برجسته معاصر جهان اسلام است که می‌توان با تحلیل نظریه‌ انسان‌شناختی ایشان، نظریه اسلامی پیشرفت را کشف و ارائه نمود. تحقیق حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر داده‌های کتابخانه‌ای و با توجه به مبانی انسان‌شناختی علامه شامل اصول حرکت جوهری نفس، تجرد، خلود، حدوث، فطرتمندی، کرامت انسانی، خلافت الهی، امانت، سعادت، اعتبارگرایی، اراده آزاد، و ...، نظریه اسلامی پیشرفت فرهنگی را که همانا تبیین علّی روابط میان مبانی و ساحت‌های سه‌گانه فرهنگ شامل بینش، منش و کنش است، کشف و تبیین می‌‌نماید. بر اساس یافته‌های این تحقیق، ابعاد فرهنگی برآمده از مبانی انسان‌شناختی علامه در بعد بینشی در چهار بخش معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی، جهان‌شناختی و ولایت‌شناختی عبارت است از واقع‌‌گرایی معرفتی، اعتقاد به عدم انحصار هستی در جهان ماده، ذومراتب بودن هستی، احسن بودن نظام خلقت، قرار داشتن تحت ربوبیت و ولایت الهی و غایتمندی جهان. در بعد منشی، در چهار بخش اخلاق، تربیت، معنویت و عبادت، توجه به اخلاق مبتنی بر وحی، واقع‌گرایی اخلاقی، مسؤولیت اخلاقی، اخلاق فضیلت‌محور، امکان تحول و تربیت انسانی، لزوم توجه به تربیت وحیانی، هماهنگی تربیت با فطرت، استمرار و لزوم رعایت اعتدال در تربیت، توجه به معنویت عقلانی، لزوم ایجاد جامعه معنوی و ضرورت نظام عبادی وحیانی از مهم‌ترین بایسته‌های پیشرفت فرهنگی است. نظریه پیشرفت فرهنگی در بعد کنشی نیز، کنش‌های ساختاری و تقنینی جامعه را مبتنی بر فطرت و برگرفته از وحی و در راستای کرامت و سعادت انسان و در جهت قرب الهی ارائه می‌دهد که همسو با عقلانیت و معنویت اسلامی است. بر این اساس ابتنای اصولی هریک از ارکان فرهنگ بر مبانی صحیح انسان‌شناختی، نظریه پیشرفت فرهنگی را در تمامی ابعاد مورد نیاز زندگی انسان، تدوین می‌نماید و موجبات رشد و تعالی وجودی و تکامل اخلاقی و دستیابی به مراتب بالای انسانی و تقرب الهی انسان را فراهم نموده و سبب وصول به سعادت حقیقی و اهداف والای خلقت می‌گردد. چنین نظام فرهنگی برخاسته از کتاب، سنت، عقل و نظامی الهی، دینی و وحیانی است که منشأ و خاستگاه قواعد آن، اراده‌ خداوند است. عملیاتی نمودن این نظام ، نقش شایان توجهی در پایه‌گذاری تمدن اسلامی داشته و جامعه را به سمت تحقق اهداف والای امنیت، معنویت، عدالت اجتماعی و پیشرفت همه جانبه رهنمون می‌‌سازد و زمینه را برای تحقق حیات طیبه و زندگی گوارای انسانی فراهم می‌آورد.

نوشتار حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، به مباحث پیرامون معیار توحید و شرک، پرداخته است. مسئله توحید و شرک از مسائل مهم در تمام اعصار و زمان‌ها به شمار می‏رود؛ مهم‌ترین مسئله در مباحث مربوط به توحید و شرک، معیار شناخت آن دو هست تا این مسئله به‌صورت کلیدى حل نشود، بخشى از مسائلى که جنبه زیر بنایى دارد، حل نخواهد شد؛ در این تحقیق به مسئله توحید و شرک و معیار آن در ابعاد مختلف، پرداخته‌شده است. در بحث حاضر به بررسی معیار توحید و شرک در تفسیر المیزان و تفسیر الکبیر از دیدگاه علامه طباطبایی و فخرالدین رازی، در دو بخش پرداخته‌شده است، در بخش اول به کلیات و مفاهیم و به‌مراتب و اقسام توحید و شرک اشاره‌شده؛ هرچند واژه توحید و شرک دو واژه متضاد هستند که شناخت یکی متوقف بر شناخت دیگری است و در مقام بحث و تقسیم‌بندی مرتبه‌های گوناگون و مختلفی دارد که با دقت عقلی می‌توان آنها را تحلیل کرد. در بخش آخر به موضوع اصلی معیار توحید و شرک در کتاب تفسیر المیزان و تفسیر الکبیر پرداخته‌شده است که مهم‌تر ین مبحث توحید و شرک است و به اختلاف اساسی در این بحث یعنی توحید و شرک در اوصاف خداوند تبارک‌وتعالی، اشاره‌شده است که ازنظر علامه صفت خداوند عین ذات او و ازنظر فخر رازی صفات خداوند زائد بر ذات است. از بررسی مجموع آیات در مورد توحید و شرک چنین به دست می‌آید که: توحید محور تمام آموزه‌های دینی است و تمام اصول و فروع اسلام از آن سرچشمه می‌گیرد و حقیقت توحید آن است خداوند را در ذات، صفات، افعال مؤثر بداند و اگر کسی در موارد یادشده غیر خداوند را نیز دارای تأثیر بداند شرک ورزیده است. ازآنجاکه تشخیص درست مصادیق توحید و شرک، بدون شناخت معیارهای توحید و شرک (اعم از توحید و شرک علمی، عملی) میسر نیست، در اینجا از دیدگاه تفسیر المیزان و تفسیر الکبیر به مرزبندی توحید و شرک پرداخته می‌شود.

در یک تقسیم بندی کلی وحی الهی به دو نوع تقسیم می گردد ؛ وحی تشریعی و وحی تکوینی. وحی تکوینی یعنی خداوند سبحان در عالم تکوین و خارج ، تمام ذوات موجودات را آفریده و افعال و سکنات آن ها را اعم از ملک ، جن ، انسان ، حیوان و جماد، طوری تنظیم و تدبیر می کند که در سیر تکاملی خود به حرکت درآیند که شامل غریزه ، الهام ، اشاره و قول خداوند سبحان می گردد. و قول خداوند سبحان در تکوینیات عین همان خلقت و ایجاد است که عین وجود است و وجود هم عین آن چیز است. این پایان نامه با شیوه توصیفی وتحلیلی وبه صورت کتابخانه ای دیدگاه علامه طباطبایی را مورد بررسی قرار داده است .از دیدگاه علامه طباطبایی(رض) ماهیت و حقیقت وحی بر ما مجهول است. فقط برخى از آثار آن به ما رسیده است. با این همه نمى‏توان گفت که اوصاف آن همان است که به ما رسیده و بس. ممکن است اوصاف و خواص و شعب دیگرى داشته باشد که براى ما شرح داده نشده است. ضرورت وحی تکوینی عبارت است از ؛ تدبیر موجودات (که منفک از خلقت نیست) و هدایت آنها به کمال وجودی و سعادت حقیقی آنها و هدایت عمومی نتیجه تقدیر الهی است. این نوع وحی جهت ایجاد هماهنگی بین مخلوقات نیز ضرورت دارد. اسلام تشریع خود را براساس تکوین پی ریزی کرده است و الوهیت و ربوبیت به معنای مبدأییت تکوین و تدبیر است و در «کن فیکون»، کن همان وحی تکوینی است.

مطالعه در حقیقت و حقانیت امامت، سابقه‏اى بسیار طولانى در تاریخ اندیشه اسلامى دارد. این مسأله از جمله نخستین مسائل بسیار مهم اسلامی است، که همزمان با رحلت پیامبر اسلام (ص) به خاطر اهمیت آن، مورد توجه فراوان و اختلاف عمیق بین مسلمانان قرار گرفت و در طول تاریخ اسلام، محور اصلی مهمترین تحولات سیاسی و اجتماعی بوده و هست. در این رساله سعی بر آن است تا ابعاد و جوانب این مسئله را از دیدگاه علامه طباطبائی و مفتی محمد شفیع عثمانی، این دو دانشمند و مفسر بزرگ جهان معاصر، به روش عقلی، نقلی و تطبیقی بررسی گردد. رویکرد علامه طباطبائی به مسئله امامت رویکرد کلامی، فلسفی و عرفانی است و بر این اساس امامت را نوعی ولایت الهی در جهت هدایت و رساندن مردم و جامعه به کمال و سعادت دنیوی و اخروی می داند و نیز او معتقد است که ریاست و پیشوایی در امور دین و دنیا از شئوون آن است. رویکرد مفتی محمد شفیع عثمانی به این مساله رویکردی فقهی است، زیرا او انتخاب امام را از افعال و تکالیف صحابه و سپس از افعال مسلمانان می داند. علامه طباطبائی امامت را استمرار رهبری نبی بدون وحی می داند که دارای ولایت تکوینی و تشریعی است، اما مفتی محمد شفیع امامت بر حق را که مورد جعل الهی است، همان نبوت می داند که مختص به انبیاء مانند ابراهیم (ع) بوده است. همچنین علامه ولایت را اولویت در تصرف و سرپرستی امت در امور مادی و معنوی می داند، اما مفتی محمد شفیع ولایت را به معنای ناصر و محب میداند و حمل لفظ ولی بر ناصر و محب را با ذکر دلایلی بهتر از حمل بر آن متصرف میداند؛ علامه امامت را ضروری عقلی می داند و با دلایل عقلی به اثبات ضرورت آن می پردازد. مفتی محمد شفیع ضرورت آن را نقلی بیان میکند و با این دلیل اثبات می کند که نصب امام توسط مکلفان واجب است و امام منصوب از جانب خدای متعال نیست و صرفا جنبه سیاسی دارد. علامه باعتبار اینکه امامت را یک منصب الهی و امر قدسی می داند صفات و شرایط آن را مانند شرایط و صفات نبی می داند که باید دارای عصمت و علم لدنی و افضل الناس و منصوب از طرف خدا و هاشمی باشد ولی مفتی محمد شفیع امامت را در حدّ یک پادشاهی دنیوی می داند که برای آن شرایط و صفات نبی را لازم نمی داند. در امامت خاصه نیز مفتی محمد شفیع مشروعیت خلفاء را بر اساس اجماع صحابه و شوری و استخلاف که بر صحت آنها به آیات و احادیث تمسک می جوید که علامه طباطبائی اساس مبانی مشروعیت خلفاء را نمی پذیرد و از آیات و احادیث مورد استدلال آنها پاسخ می دهد و بر مبانی اعتقادی خود در امامت علاوه بر ادله عقلیه به آیات و احادیث نیز تمسک می جوید.

برهان روشی قیاسی است برای علم به حقایق موجودات آن گونه که هستند. در دوران معاصر، برخی شناخت افعال ارادی انسان را به صورت برهانی ممکن ندانسته‌اند. حکمت عملی یکی از شاخههای فلسفه به معنای عام است که به افعال ارادی انسان می‌پردازد. این تحقیق به بررسی نسبت این علم با روش برهانی از دیدگاه فارابی، ابن سینا و علامه طباطبایی با مراجعه به آثار ایشان می‌پردازد. از نظر فارابی و ابن سینا، حکمت عملی، مانند فلسفه اولی، طبیعیات و ریاضیات، علمی برهانی و فلسفی به معنای عام است که در آنها از روش برهانی برای شناخت حقایق استفاده می‌شود. در حکمت عملی، حقیقت افعال ارادی انسان و آثار و نتایج آن بررسی و شناسایی می‌شوند. شواهد و دلایلی زیادی بر این مسأله در آثار ایشان یافت می‌شود. علاوه بر حکمت عملی، علوم عملی دیگری که با روش جدلی، خطابی و شعری حاصل می‌شوند نیز وجود دارند که به دنبال کشف حقیقت افعال ارادی و آثار واقعی مبتنی بر آنها نیستند. در آثار علامه طباطبایی از حکمت عملی ذکری به میان نیامده است. ایشان از علوم عملی یاد کرده است که اعتباری و غیربرهانی هستند. از این رو برخی معتقد شده‌اند که حکمت عملی از نظر علامه طباطبایی اعتباری و غیر برهانی است. در حالی که علوم عملی اعتباری با حکمت عملی حقیقی و برهانی متفاوت است؛ این مطلب را می‌توان در آثار فارابی و ابن سینا نیز یافت. با مراجعه به آثار علامه طباطبایی، دانسته می‌شود که ایشان هماهنگ با فارابی و ابن سینا، در کنار علوم عملی اعتباری، به دسته‌ای از گزاره‌های برهانی و عقلی پیرامون اعمال انسان قائل است. این گزاره‌ها با فعالیت عقلی و برهانی کردن گزاره‌های عملی موجود در دین حاصل می‌شوند. به نظر می‌رسد با انسجام بخشی و سامان دادن این گزاره‌ها می‌توان به حکمت عملی مبتنی بر آموزه‌های دینی دست یافت.

بحث از وحدت و کثرت وجود، یکی از مباحث مهم و کلیدی است که فیلسوفان و عرفا را به خود مشغول کرده است . «وحدت وجود» یکی از دغدغه‌های آنان است. اکثر آنها در این مسئله اظهار نظر کرده‌اند که به تفاسیر مختلف از وحدت وجود انجامیده است. از مهم‌ترین آن تفاسیر، «وحدت شخصی وجود» و «وحدت تشکیکی وجود» است که محل نزاع بسیاری از فلاسفه واقع شده است. در این نوشتار به بررسی مسئلۀ وحدت وجود و نسبت دو تفسیر از آن یعنی وحدت تشکیکی وجود و وحدت شخصی وجود و نیز جایگاه تکثر اشیاء در هر یک از این دو تفسیر از منظر صدرالمتألهین و یکی از پیروان او، یعنی علامه طباطبائی می‌پردازیم. صدرالمتألهین در دوازده فصل پایانی مباحث علت و معلول اسفار به وعده‌ای که برای اثبات هستی مطلق و وحدت آن می‌دهد وفا می‌کند و با اثبات وحدت شخصی وجود، فلسفه را که در قلمرو کثرت حقیقی و تشکیک وجود حرکت می‌نماید، به تمامیت می‌رساند بنا بر تصریح ایشان، نظریۀ وحدت تشکیکی وجود، نظریه‌ای ابتدائی بوده و جنبۀ تعلیمی و صرفاﹰ آماده سازی دارد تا مدعای اصلی خود را که همان وحدت شخصی وجود است به اثبات برساند. علامه طباطبائی مدعی است که می‌توان از تدقیق و واکاوی برهان بر تشکیکی بودن حقیقت وجود، وحدت شخصی وجود و در نتیجه تشأن و کثرت تشکیکی ظهور را اثبات نمود. البته علامه با حفظ نظریه تشکیک و ایجاد هماهنگی میان این دو نظریه، به اثبات نظریه وحدت شخصی وجود نمی‌پردازد بلکه معتقد است از تحلیل این نظریه می‌توان نظریه فوق آن را اثبات نمود؛ همان‌گونه که برهان صدرالمتألهین با حفظ علیت، تشان را اثبات نمی‌کند و در پی هماهنگی میان علیت و تشان نیست بلکه از تحلیل علیت، به نظریۀ فوق آن یعنی تشان می‌رسد. نظریۀ وحدت شخصی وجود، وحدت تشکیکی را ابطال نمی‌کند بلکه حقیقتی را تشخیص می‌دهد که به موجب آن، نظر اولی صورت مجازیت اتخاذ می‌نماید.