جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم فلسفی نقش مهمی در اندیشه انسان و کشف حقایق هستی بر عهده دارند. ازاین‌جهت، ارتباط مفاهیم فلسفی با خارج برای کشف حقایق هستی، از جمله مسائلی است که مورد توجه حکماء بوده است. برخی از حکما به ذهنی و اعتباری بودن آن‌‌ها حکم کرده‌اند و هیچ نحو خارجی‌ای بر آنها قائل نیستند. برخی از حکما نیز خارجیت آنها را پذیرفته و اصطلاح «عروض ذهنی» و «اتصاف خارجی» را برای بیان چگونگی وجود مفاهیم فلسفی ارائه داده‌اند تا از قاعده تکرر در وجودات ـ که باعث اعتباری خواندن این مفاهیم و در نتیجه ذهنی محض دانستن آن‌ها شده است ـ در امان باشند. تفسیر‌های مختلفی از این اصطلاح ارائه شده است؛ [مثلاً] عده‌ای از حکماء، با عنوان «وجود رابط»، اتصاف مفاهیم فلسفی در خارج را تبیین و تفسیر کرده‌اند. اما گویا تفسیر به «وجود رابط» مکفی به پاسخ نبوده و دارای ابهام زیادی است. ازاین‌جهت علامه طباطبایی در نظر نهایی خود، تفسیر دقیقی از «وجود رابط» ارائه داده‌ و تحقق این قبیل مفاهیم را به وجود منشأ انتزاع دانسته ‌است که وجودی جدا و مستقل از موضوع خود نداشته و به یک وجود موجودند. در مقابل، علامه مصباح اگرچه تحقق مفاهیم فلسفی را به وجود موضوع خود و به یک وجود می‌داند، ولی عنوان «وجود رابط» را به‌کار نمی‌برند. ما در این تحقیق با روش توصیف و تحلیل، در پی تبیین این مسأله از نگاه این دو فیلسوف شهیر اسلامی هستیم .

کلام الاهی یکی از مسائل مهم، درازدامن و بحث‌برانگیز در میان مذاهب اسلامی است. اندیشمندان مسلمان تفاسیر مختلفی از این مفهوم و کیفیت اتصاف خدا به کلام مطرح کرده‌‌اند. این پژوهش به صورت تطبیقی آرای ابوالحسن اشعری و محمدحسین طباطبایی درباره کلام الاهی را بررسی می‌کند. هر دو شخصیت خدا را متکلم می‌دانند، ولی هر یک تفسیر متفاوتی از کلام الاهی دارند. ابوالحسن‌ اشعری کلام الاهی را از مقوله کلام نفسانی می‌داند و آن را کلام ذاتی خدا و وصفی قدیم معرفی می‌کند. طباطبایی مفهومی متفاوت و موسّع از «کلام» مطرح می‌کند و آن را به تمام اموری که کاشف مقاصد الاهی باشد توسعه می‌دهد. کلام الاهی از منظر طباطبایی دارای مراتب و مصادیق بسیار است. بر این اساس تمام آفرینش، که با کلمه وجودی «کن» پدید آمد، کلام خداوندی است و نزول وحی بر پیامبران، مرتبه و مصداق دیگری از کلام است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تطبیقی زندگی خوب به عنوان یکی از اهداف تعلیم وتربیت از دیدگاه طباطبایی و جورج هگل تدوین شده است. در راستای تحقق هدف پژوهش سوالاتی مبنی بر دیدگاه فلاسفه مسلمان وغرب (طباطبایی وجورج هگل ) در زمینه چیستی یک زندگی خوب (شامل ویژگی ها )؛ چرایی یک زندگی خوب (شامل اهداف)؛ چگونگی های کلی (اصول وروش های تربیتی حاکم بر زندگی خوب) با توجه به دیدگاه فلاسفه مسلمان و غرب(طباطبایی وجورج هگل) و شباهت‌ها و تفاوت های دیدگاه های طباطبایی و هگل در زمینه چیستی، چرایی و چگونگی زندگی خوب مورد بررسی قرارگرفته است. جهت پاسخ به سوال اول تا سوم از روش توصیفی و برای پاسخ به سوال چهارم جهت شناسایی شباهت ها و تفاوت دیدگاه ها از روش تحلیل تطبیقی برودی بهره گرفته شده است. داده های پژوهش حاکی از آن است که طباطبایی و هگل هر دو برای تعلیم و تربیت غایتی قائل بوده و مهمترین هدف آن را زندگی خوب دانسته اند . زندگی خوب طباطبایی در پرتو دیدار با خداوند و آگاهی از ذات مطلق او معنی می یابد و غایت هگلی با روش دیالکتیکی و در روندی تاریخی و سپس با آگاهی و آزادی روح معنی می‌یابد.کلید واژگان:زندگی خوب- طباطبایی-هگل

تشکیک در لغت به معنی شک و تردید و در اصطلاح به این معنی است که یک لفظ دارای مفهوم واحدی باشد ولی اموری که آن مفهوم شامل آنها می شود به تقدم و تاُخر متفاوت می باشند.کتابهای منطق در بحث از کلی و جزئی و تقسیمات آن به مشکک و متواطی به بحث درباره تشکیک نیز پرداخته اند و کتابهای فلسفی در مباحث امور عامه و وجود شناسی و عرفانی ضمن بحث از "وحدت وجود"به مطالعه "تشکیک"نیز پرداخته اند.هر چند اصطلاح تشکیک ،بیشترین نقش خود را در نظریه وحدت تشکیکی وجود صدرایی می نمایاند ،اما این اصطلاحنیز مانند بسیاری از اصطلاحات تخصصی فلسفی در عرصه تحول و تطور،سرگذشت تاریخی قابل توجهی داشته است و معنای آن در نزد اندیشمندان مسلمان یکسان نبوده است.تشکیک نظریه مهمی است که درباره وجود بعنوان موضوع اصلی فلسفه اطلاق شده است .این که این اطلاق درباره مفهوم وجود است یا حقیقت وجود،مهم ترین تفکیکی است که معمولا به آن توجه نمی شود. ابن سینا نخستین حکیمی بوده است که به مساُله تشکیک در وجود (نه صرفا تشکیک)پرداخته است .وی در الهیات شفا می گوید:((وجود بما هو وجود با شدت و ضعف مختلف نمی شود و کمتر و ناقص تر را نمی پذیردو تنها تفاوت در سه حکم می پذیردکه عبارتند از:تقدَم و تاًخر، بی نیازی و نیاز و وجوب و امکان.حکمای مشاء تشکیک را مربوط به نحوه صدق مفهوم وجود بر مصادیقش می دانند که بعدها بعنوان تشکیک عامی نامیده شد و بعد آن عناوین دیگری چون تشکیک خاصی نیز به کار گرفته شد.پرداختن به نظریه ای که در حکمت متعالیه به منظور توجیه کثرت موجودات مطرح شده در حل بسیاری از مسائل فلسفی تاثیر بسزایی داشته است.نظریه تشکیک می تواند نقش مبنایی و بنیادی در تبیین و تفسیر مباحث اعتقادی و توحیدی مهمی چون معاد جسمانی،حقیقت نفس ناطقه،مباحث هستی شناسی مانندرابطه علت و معلول و قبول وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت و ...داشته باشد.سهروردی فیلسوف نامدار قبل از ملاصدرا،مساله تشکیک را عنوان نموده و آن را از مسائل مهم و اساسی فلسفه به شمار آورده است و تشکیک را از باورهای حکمای ایران باستان می داند.علامه طباطبایی بعنوان یکی از حکمای نوصدرایی در برخی مسائل با ملاصدرا هم عقیده است ولی این تحقیق بر آن است که دیدگاه ایشان را در باره تشکیک و اقسام و کارکردهای آن تبیین کند.سوال این است که تشکیک در فلسفه سهروردی چه اقسامی دارد؟ملاک تشخیص تشکیک چه می باشد؟آیا تشکیک می تواند در حیطه هستی شناسی و معرفت شناسی،انسان شناسی،روانشناسیو حیطه توحیدی کارکرد داشته باشد؟آیا تشکیک یک اختلاف طولی است یا عرضی؟و فیلسوفان در چه مسائلی توانسته اند از تشکیک بهره ببرند؟اینها سوالاتی است که نگارنده در این تحقیق در پی پاسگویی به آنها از دیدگاه سهروردی و علامه طباطبایی می باشد.

خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد تربیتی جامعه و اثرگذارترین عامل حرکت مطلوب فرزندان، برای انتخاب سبک و شیوه زندگی اسلامی است. قرآن به‌عنوان کتابی جامع و کامل برای سعادت انسان از پرداختن به وظایف والدین در قبال فرزندان، که بن‌مایه شکل‌گیری شخصیت انسان است چیزی را فروگذار ننموده است و در مورد این نهاد بنیادین و وظایف هر یک از آنان، رهنمودهای ارزشمندی دارد که در صورت اجرای آنها، هر یک از اعضای خانواده به‌صورت صمیمی و سازنده به رشد و تکامل یکدیگر کمک می‌کنند. تربیت فرزندان از جمله وظایف والدین و جزء حقوق فرزندان محسوب می‌شود. این نوشتار با هدف ارائه راهکارهای تربیتی قرآن به والدین و با نگاه تحلیلی به دیدگاه‌های علامه طباطبایی و سید قطب سامان داده‌شده است. مفسرانی که در تفسیر خود به بعد اجتماعی آیات و آموزه‌های تربیتی و ارشادی قرآن توجه نموده و با برقراری ارتباط بین قرآن و نسل امروز، درمان مشکلات اجتماعی امروز را نهفته در آیات قرآن می‌دانند. روش تحقیق در این پایان‌نامه روش مطالعات کتابخانه‌ای شامل استفاده از کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌ها و نیز سایت‌های علمی است. دستاورد این تحقیق توصیه‌ها و آموزه‌های مهم تربیتی قرآن به والدین در دو بخش وظایف مادی شامل تأمین خوراک و پوشاک نوزاد و توصیه به بازی‌های ورزشی ورزمی است و وظایف معنوی در زمینه‌های مسائل اخلاقی از جمله صبر، مشورت، حجاب، وفای به عهد، ایثار، برادری و...، مسائل اعتقادی چون اعتقاد به توحید، نبوت و معاد و مسائل عبادی مانند نماز و روزه است که در هر بخش به‌صورت مفصل به این توصیه‌های تربیتی پرداخته‌شده است.

اندیشه خدا و چگونگی رابطه او با عالم خلقت همیشه یکی از مسائل مطرح در نظام‎های فکری جهان بوده است. رابطه از نوع صانع و مصنوع، محرک و متحرک، حلول و اتحاد، فیضان و صدور و رابط و مستقل از جمله دیدگاه‎ های مطرح در این خصوص می‎باشد. علامه طباطبایی به عنوان یک حکیم نوصدرایی ضمن نقد نظر ملاصدرا مبنی بر «لمی»بودن برهان صدیقین اثبات می ‎کند که این برهان «انی» و نسبت به سایر براهین «اشبه به لمی» است. ایشان با تقریری جدید از این برهان آن را صرفاً یک تنبیه و نه برهان می‏داند. علامه طباطبایی همین دیدگاه را در مباحث توحیدی خود در المیزان نیز دنبال می‎کند. تفسیر جدیدی از واژه حق در آیات قرآن را می‎توان یکی از نوآوری‎های تفسیری علامه طباطبایی دانست. ایشان در توضیح این آیات، وجود فقری ملاصدرا را مطرح نموده، معتقدند تنها خداوند «حق مطلق» بوده و ما سوی الله ظهورات حق و به بیان قرآنی آیات الهی هستند و آیه از خود چیزی ندارد جز ارائه ذی الایه و سایه ‎هایی هستند که خورشید حق را ارائه می‎دهند و بدون لحاظ حق هیچ و پوچ‎اند. از این منظر خداوند از حیث معرفتی تصوراً و تصدیقاً «ابده بدیهیات» بوده، سایر پدیده‎ ها ذیل بداهت حق شناخته می‏شوند.

انسان در سیر مراحل زندگی بعد از مرگ و قبل از معاد در منزلی به نام برزخ یا عالم مثال به سر می برد همانطور که دنیا نمونه و مثالی از برزخ است، برزخ نیز نمونه و مثالی از قیامت است و به زندگی در آن حیات برزخی می گویند. حیات برزخی مورد اتفاق مذاهب اسلامی و فرقه وهابیت است با این تفاوت که وهابیون تنها این امر را در زمان سوال ملکین می دانند و اختلاف در حیات شهدا و پیامبران دارند و پیامبران و شهدا را متنعم در بهشت و کفار را معذب در جهنم بعد از سوال می دانند و ارتباطی بین اموات و احیاء در این دنیا قائل نیستند و بنابر تعابیرشان از این حیات، عقاید مسلمین در توسل و شفاعت و زیارت و امثالهم را تکفیر می کنند. علامه طباطبایی و فخر رازی معتقدند، توجه و ارتباط اموات با احیاء و عالم ماده پس از مرگ افراد از بین نمی رود و انسان در آن متنعم و یا در عذاب خواهد بود و بهشت و قیامت بعد از این عالم است. اما پیشینه موضوع به ظهور وهابیت بازمی گردد و شبهات نوینی که این فرقه ترویج می دهند وعلمای فریقین در رسالات و منابع خود و در اثبات حیات برزخی در رد دیدگاه وهابیت از آیات و روایات و دلایل عقلی و تجربی استفاده می کنند. اما هدف از این نوشتار آگاهی از افکار و نظرات مسلمین و وهابیت و نقد آرای آنها در مورد حیات برزخی است. پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این سوال است که: نقد دیدگاه وهابیت درحیات برزخی با تاکید بر نظرعلامه طباطبایی و فخر رازی چیست؟ بنابراین در این تحقیق با کاوش در آیات و روایات، بنابر روش کتابخانه ای و تحقیقاتی از نوع توصیفی- تحلیلی، به بیان دلایل عقلی و نقلی در رفع شبهات و فتاوی وهابیت در کیفیت حیات برزخی می پردازیم.

آسیب‌شناسی معرفت دینی از جمله مطالعات میان‌رشته‌ای بین دو حوزه‌ی معرفت‌شناسی و دین‌پژوهی است که در این نوشتار به این موضوع از دیدگاه علامه طباطبایی; و از طریق رویکرد فلسفی-تفسیری نهفته در آثار ایشان پرداخته شده و با نگاهی جامع به دین و معرفت دینی در پی تبیین آسیب‌هایی است که این حوزه از معرفت و راه‌های کسب آن را به مخاطره می‌اندازد. در معرفت دینی، دین به ‌مثابه یک برنامه کامل و جامع برای سعادت دنیوی و اخروی است، یعنی ایجاد نظام معاش در جهت نجات معاد و شرط عمل به این برنامه، معرفت به آن است. اما معرفت دینی متأثر از عوامل و زمینه‌های متعددی است؛ ازجمله عوامل اخلاقی و زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی. اندیشمندان زیادی به بررسی موانع و آسیب‌های معرفت دینی پرداخته‌ و پژوهش‌های فراوانی انجام شده است. این پژوهش‌ها یا از دیدگاه صاحب‌نظرانی دیگر بوده و یا بیشتر ناظر به جنبه‌های فردی می‌باشند، آن‌هم نه با نگاهی جامع به دین و نه با شبکه‌ای از عوامل فردی، فرهنگی، دینی؛ اما تحقیق حاضر با رویکرد فلسفی-تفسیری و با جستجو در آثار علامه ; با روش اندیشه ورزی تحلیلی-تبیینی، آسیب‌هایی همچون "تعلق به مادیات"، "خروج قوا از اعتدال"، "جدال"، "خرافه"، "عدم نگاه جامع به دین" و "سنت زدگی" را به‌عنوان آسیب‌های اخلاقی و فرهنگی معرفت دینی مورد بررسی قرار داد. نتیجه این بررسی به‌طور خلاصه این شد که این پژوهش با نگاه جامع به دین و نگاه شبکه‌ای به معرفت، آسیب‌شناسی گسترده و به نسبت کارآمدی در صحنه عملی انسان‌ها ارائه داد.

یکی از دلمشغولی های انسان از گذشته تا اکنون مسأله غایت و پایان زندگی این جهانی اوست، از این رو است که اهمیت فهم مسأله معاد و عالم قیامت بیشتر آشکار می‌شود. و نیز پیامبران الهی یکی از مسائل محوری رسالت خود را دعوت به فهم این مسأله و باور درست به آخرت دانسته اند و پیروان خود را به روزی وعده می‌دهند که به حساب همگان رسیدگی می شود. متکلمان و حکیمان مسلمان نیز در اصل اعتقاد به معاد اتّفاق نظر دارند امّا در کیفیّت حیات پس از مرگ و چگونگی وجود انسان و حیات او اختلاف دارند. در این تحقیق برآنیم تا با بررسی در آثار علامه مجلسی به عنوان یک اندیشمند و محدّث شیعی و علامه طباطبایی به عنوان یک اندیشمند، فیلسوف و مفسّر شیعی در باب معاد بپردازیم، اگر چه نظرات هر دو در اثبات حقیقت مرگ، قبر، عالم برزخ، نفخ صور، حشر، میزان، حساب، احباط و تکفیر و بهشت و دوزخ نظرات نسبتاً یکسانی دارند امّا اختلافاتی در زمینه معاد جسمانی دارند، علامه مجلسی معتقد است که معاد جسمانی آن است که این بدن ها در قیامت برمی‌گردند و بار دیگر ارواح به آن ها تعلّق می‌گیرند امّا علامه طباطبایی معاد را بازگشت ارواح به بدن ها نمی‌داند، بلکه معتقد است که بدن ها هستند که به ارواح می‌پیوندند.

سوره اسراء هماننده سایر سوره‌های قرآن مشتمل بر آموزه‌های هدایتی است که در ابعاد مختلف قابل دسته‌بندی است. این پایان نامه با هدف استخراج این آموزه‌ها تدوین شده است. نویسنده با استخراج این آموزه‌ها به روش توصیفی ـ تحلیلی آنها در سه دسته اعتقادی، اخلاقی فردی و اجتماعی دسته‌بندی نموده است. از آموزه‌های هدایتی این سوره در بعد اعتقادی می‌توان بر مباحث توحیدی؛ چون اجتناب از شرک، استدلال بر نفی الوهیت خدایان مشرکین و نفی فرزند از خداوند، مطلق بودن فیض الهی اشاره شده است. در حوزه نبوت به عنوان یکی از مباحث اعتقادی به دو بعد نبوت عام (معنای نبوت، علت بعثت انبیاء و عصمت انبیاء) و نبوت خاص (عصمت پیامبر، معراج پیامبر و وجه تمایز رسالت رسول اکرم با سایر انبیاء) تشریح شده است؛ چنانکه در حوزه معاد نیز به مباحثی چون استبعاد مشرکین بر معاد و پاسخ خداوند به آنان، جزا و پاداش در قیامت و متفاوت بودن درجات افراد در آخرت پرداخته شده است. در خصوص مباحث اخلاقی به عنوان یکی دیگر از آموزه‌های هدایتی سوره اسراء هم به دو بعد اخلاق فردی (نهی از تکبر و غرور، نهی از پیروی غیر از علم، پرهیز از سخنه ناشایسته، امید به رحمت الهی و نهی از پیروی از شیطان) و اخلاق اجتماعی (نیکی به پدر و مادر، وفای به عهد، صله ارحام، میان روی انفاق، کمک به بینوایان و درماندگان، محافظات از مال یتیم و نهی از خوردن آن، نهی از کشتن ناحق، نهی از اسراف و تبذیر، نهی از زنا، عدم استهزاء و اذیت و آزار پیامبر و پرهیز از مجادله( اشاره گردیده است و در هر مورد دیدگاه علامه در ذیل آیات مرتبط استخراج شده است.