جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع نفس از جمله موضوعاتی می باشد که بسیار بسیط و پر‌اهمیت است. در مساله نفس وجوه مختلفی هم چون حقیقت نفس، جوهریت نفس، حدوث و قدم نفس، تجرد نفس، انواع نفس، ارتباط با بدن و کمال ،بقا وجاودانگی نفس مطرح می باشد. فلاسفه در مسائل مختلف نفس ، دیدگاه های گوناگونی را ارائه داده اند و میان این دیدگاه ها وجوه اشتراک و اختلاف بسیاری وجود دارد. از آن جا که موضوع جاودانگی نفس با اعتقاد به معاد و جهان آخرت ارتباط وثیقی دارد، از میان دیگر موضوعات مربوط به نفس جایگاه ممتازی دارد. در این راستا ملاصدرا در جلد 8 و9 کتاب اسفار و کتاب شواهدالربوبیه به این مهم پرداخته است. در آثار پیروان حکمت متعالیه نیز گاه تقریری بدیع و ادله جدیدی در موضوع جاودانگی نفس ارائه شده است. استاد فیاضی، از جمله پیروان حکمت متعالیه است که در زمینه جاودانگی نفس تقریر و ادله ای متفاوت از ملاصدرا ارائه دارند ،که در کتاب «علم النفس فلسفی ، درس های استاد غلامرضا فیاضی» ؛ جمع آوری شده است. علاوه بر این نکته در بین شاگردان مکتب حکمت متعالیه ، دیدگاه استاد فیاضی متفاوت از ملاصدرا در مسأله جاودانگی نفس است ، چرا که وی ادله عقلی جاودانگی نفس را مردود شمرده است و بیشتر به ادله نقلی تکیه دارد. با توجه با این دو نکته این رساله در صدد بررسی موضوع جاودانگی نفس از دیدگاه ملاصدرا و استاد فیاضی است. به این منظور ابتدا به تبیین دیدگاه صدر المتالهین، سپس به تبیین دیدگاه استاد فیاضی و بیان ادله عقلی و نقلی آن می پردازیم.

معاد و مراحل پس از مرگ از اصول دین اسلام می باشد اعتقاد به آن واجب است و به معنای این است که هرکس پس از مرگ دوباره زنده می شود و به جزای عقیده و عملش می رسد. بنابراین در این خصوص دیدگاه هایی از طرف فلاسفه و متکلمان مطرح شده است که در این بین ملاصدرا یکی از شاخص ترین چهره در میان متاخران فلاسفه اسلامی و فخررازی نیز از چهره بنام متکلمان می باشند. نگارنده در این پژوهش به بررسی معاد با نگاهی تطبیقی از نظر ملاصدرا و فخررازی می پردازد.هدف اصلی بررسی و تبین مراحل پس از مرگ از دیدگاه این دو شخصیت می باشد که در نهایت پس از تبین مراحل پس از مرگ به بررسی تاثیرپذیری دیدگاه های آنان از آیات قرآن می پردازد.

هدف: در این پژوهش به بررسی مسئله ی ارتباط نفس با بدن از دیدگاه ملاصدرا و تأثیر این نظریه بر حل مسئله ی معاد، می پردازیم. روش‌شناسی پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی است و اطلاعات و داده‌ها به روش مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده و به روش عقلی، تجزیه و تحلیل گردیده است. یافته‌ها: بنا بر نظریه ی ملاصدرا، نفس در ابتدا حدوثی طبیعی و عنصری دارد و طی حرکت جوهری، به تدریج مراحل کمال خود را در عین تعلق به بدن، تدبیر آن و تصرف در قوا طی می کند. در نتیجه نفس در طی مسیر رشد به بدن محتاج است. بدن علت مادی نفس است و به منزله ی ماده ی مستعد حدوث نفس، مرجح حدوث نفس است و نفس صورت و اصل شخصیت انسان است. البته ارتباط نفس و بدن با واسطه گری روح بخاری صورت می گیرد که هم بعد مادی دارد و هم بعد مجرد. نفس بعد از استکمال در این مسیر به مرحله ای می رسد که دیگر به بدن نیازی ندارد و بتدریج بدن را رها می کند و این همان مرگ طبیعی است. صدرالمتألهین با توجه به استقلال ذاتی نفس آن را بعد از مرگ جاودانه می داند و در نهایت نفس به بدن برزخی تعلق می گیرد. او برای اثبات معاد جسمانی یازده اصل فلسفی در حوزه های وجود شناسی و انسان شناسی در کار می‌آورد و بر اساس آنها معاد جسمانی مثالی را اثبات می‌کند. به نظر نگارنده، هفت اصل از این اصول برای افاده این مقصود کفایت می‌کند که عبارتند از: اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری، مناط هویت انسانی بودن نفس، تجرد خیال، خلاقیت نفس در دنیا و پس از آن و قیام صور ادراکی به نفس. ملاصدرا مدعی است که توانسته بر معاد جسمانی عنصری، استدلال عقلی بیاورد و آن را اثبات کند. وی معتقد است نفس با وساطت قوه ی خیال در قیامت بدون دخالت ماده و تنها از جهت فاعلی، بدنی عینی متناسب با ملکات دنیوی خویش خلق می کند که جنس آن بدن از ماده‌ی اخروی است و غیر قابل فساد، چنان که هر کس آن را ببیند بگوید این همان است که در دنیا می زیست. ملاصدرا این معاد را معاد جسمانی میخواند. اما در این پژوهش به این نتیجه می رسیم که معاد اثبات شده توسط ملاصدرا معاد جسم مثالی است و نه معاد جسم عنصری. نتیجه‌گیری: ملاصدرا بدون بیان اصول و مبانی مهم خود در زمینه نفس، همچون نظریه جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس و حرکت جوهری و اصالت وجود و. . . به اثبات منطقی معاد، هر چند معاد جسم مثالی، نمی رسد، زیرا مباحث نفس و معاد همچون زنجیره ای به هم متصل هستند.

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه فلسفی ملاصدرا درباره ی رویکرد تربیتی معاد است این پژوهش از تحقیقات نظری است و با روش تحلیلی - اسنادی ضمن بیان آراء ملاصدرا در زمینه ی معاد و مقدمات آن به بررسی نقش اعتقاد به معاد در زندگی دنیوی و اخروی انسان پرداخته است .نتایج این پژوهش نشان می دهد که ملاصدرا تهذیب و تزکیه ی نفس را برای نیل به تربیت انسان و رسیدن به کمال و سعادت واقعی که کشف معرفت حق و لقا الله است ، ضروری می داند . بر اساس مبانی فلسفی مطرح در دیدگاه وی ، اعتقاد واقعی و ایمان راسخ به معاد و حیات پس از مرگ سبب می شود که با ساماندهی زندگی دنیوی و دوری از تعلقات مادی و آلودگی ها و پلیدی ها ، حیات اخروی مطلوب و همراه با سعادت واقعی را بدست اورد. واژه های کلیدی : تربیت ، معاد ، انسان ، ملاصدرا

مسئله اصلی و محوری در این پژوهش، تبیین دیدگاه ملاصدرا پیرامون موضوع احیاء در عالم آخرت و تفاوت آن در عالم دنیاست. روشن است که این موضوع، مقدمه و پیش‌نیاز موضوع معاد جسمانی است و اگر از جانب ملاصدرا پاسخ منطقی به نقد ناقدین داده شود، بسیاری از مشکلات موضوع معاد جسمانی نیز برطرف خواهد شد. با توجه به اینکه محور اصلی انتقادات وارده بر ملاصدرا، عدم انطباق نظریه احیاء ایشان با آیات قرآنی است، لذا پژوهش حاضر، ضمن بیان انتقادات به مقایسه احیاء در آیات کریمه قرآن و دیدگاه ملاصدرا پرداخته و در نهایت به این نتیجه رهنمون شده است که تحلیل عقلانی از احیاء در عالم آخرت، عود ارواح به ابدان و معاد جسمانی ملاصدرا کاملاً مطابق با آیات قرآن کریم است.

مسئله معاد یکی از اصول ادیان آسمانی است . همه ادیان آسمانی تصریح کرده‌اند که انسان با مردن (مرگ ) از بین نمی‌رود، بلکه فقط از این دنیای محدود به سرای دیگر منتقل می‌شود. آخرین دین آسمانی یعنی دین اسلام بیشتر از سایر ادیان بر این مسئله (معاد) تاکید ورزیده است . آیاتی که در قران کریم درباره مساله معاد آمده است ، دارای وجوه متفاوتی هستند. اگر این آیات با دقت و توجه کافی در نظر گرفته شوند، زندگی انسان را در این دنیا دگرگون می‌سازند. بنابراین انسان می‌تواند در این دنیا که به منزله مزرعه و کشتگاه می‌باشد، برای زندگی ابدی‌اش زاد و توشه فراهم آورد. در طول تاریخ اندیشه، فیلسوفان و دیگر دانشمندان تلاش‌های زیادی کرده‌اند تا مسئله معاد و سرای ابدی را تبیین نمایند. از میان همه آنها حکمت متعالیه یعنی فلسفه صدرا (ره)، تلاش بیشتری را صورت داده است . دیدگاه صدرا در این باره بسیار جالب توجه است . او اعتقاد دارد که فلسفه‌اش میان آموزش‌های آسمانی و تعلیمات عقلی را جمع نموده است . (تالیف بین نقل و عقل) صدرا در کتابهایش اصول مقدماتی را مطرح می‌کند تا این مسئله را به روشنی موجه سازد. اسفار اربعه یکی از مهمترین کتابهای اوست . او در جلد نهم اسار اربعه از دلایلی بحث می‌کند که به این باور می‌انجامد که آنکس که در سرای دیگر باز می‌گردد، خود انسان است . به عبارت دیگر خود انسان به عینه باز می‌گردد نه روح تنها و یا روح انسان با بدن دیگری غیر از بدنی که در این دنیا با آن زیسته است . صدرا (ره) آیات قرآن را در این مسئله به شهادت فرا می‌خواند. تلاش من در این رساله جمع‌آوری آیات قرآنی درباره معاد بوده است . انشاءا... خداوند مرا در این مقصود یاری کند.

هدف از این تحقیق تبیین و شناخت هرچه بیشتر مسئله بدن مثالی و کارکردهای آن از دیدگاه ملاصدرا می‌باشد. انسان گذشته از این بدن طبیعی، بدن مثالی نیز دارد که در مراتب تشکیکی وجود، متقدم بر بدن طبیعی و متأخر از نفس ناطقه است. بدن مثالی ذاتاً مدرک و حیّ است و برخلاف بدن طبیعی با مرگ از نفس جدا نمی شود. مبحث عالم مثال صعودی و بدن مثالی یکی از غامض‌ترین و بحث‌برانگیزترین مسائل فلسفی است که ملاصدرا توانست اثبات و تبیین آن را با ابزار عقل و شهود به نام خود مزین کند. وی پس از تبیین عقلانی و فلسفی بدن مثالی، توانست از این آموزه در حل برخی مسائل فلسفی و کلامی از قبیل رابطه نفس و بدن، مسأله تجسم اعمال و اثبات معاد جسمانی، تعبیر برخی منامات و رویاها و تفسیر برخی از معجزات و کرامات استفاده کند.

تناسخ که تعبیر دیگری از آموزه انتقال ارواح است. به عنوان یک عقیده عمومی در بسیاری از نظام های اندیشه فلسفی و باورهای مذهبی در فضاهای وسیع جغرافیایی و تاریخی مطرح است. تناسخ از ریشه نسخ و به معنای کوچ کردن ارواح از یک بدن به بدن دیگر است. و در اصطلاح کادمی و فلسفی عبارت است از اینکه نفس روح پس از مرگ و رهایی بدن خود به بدن انسان دیگر یا حیوان و یا نبات و جماد تعلق گرفته و نفس بر حسب اینکه بر بدن انسان یا حیوان و یا جماد تعلق گرفته نام های متفاوتی دارد. اعتقاد و به معاد شکل بارز و صحیح این باور است که توسط انبیای الهی برای بشر تبیین شد و در اهمیت آن همین بس که ایمان به یوم الاخر پس از ایمان به خدا سرلوحه دعوت آنان است. و یکی از گرایشها در حوزه اعتقاد به جاودانگی روح عقیده داشتن به تناسخ است که در واقع شکل تحریف شده اعتقاد به معاد است. همه اندیشمندانی که درباره انسان و زندگی و سعادت او پژوهش نموده اند به جایگاه عالم تناسخ در بهبود وضع زندگانی انسان واقف بوده و همواره آدمیان را به پایبندی مسائل آن دعوت کرده اند ملاصدرا در آثار خود مخصوصاً اسفار و مبدأ و معاد به تفصیل درباره تناسخ بحث کرده و پس از ابطال انواع تناسخ به نوعی از تناسخ که بهتر است از آن به تناسخ ملکوتی تعبیر نماییم. اذعان کرده این نوع از تناسخ همان تجسم اعمالی است که آیات و روایات به آن تصریح کرده اند. و عادمه در آثار خود به ویژه تفسیر المیزان از این مسأله غافل نبوده در این مقاله دیدگاه ایشان در مورد عام تناسخ مورد بررسی قرار گرفته است آنچه در این نوشتار مدنظر بوده است طرح اطلاق تناسخ وردنظریه نسبت اخلاقی بوده است ما در این مقاله برآنیم تا نظرات و ادله علماء متکلمان را در مورد نظریه تناسخ و صحت و بطلان آن بررسی کرده و دلایل آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.

این مقاله در زمینۀ فلسفۀ ملاصدرا به بررسی این پرسش از دیدگاه وی می‌پردازد که نظریۀ فوق تجردی نفس چه تأثیری بر زندگی فردی دارد؟ روشن است که سبک زندگی هر فردی رابطۀ تنگا­تنگی با نوع تفکر و نگرش وی دارد. فردی که نگرش ملحدانه به زندگی دارد با فردی که دارای نگرش موحدانه است، سبک و شیوۀ زندگی مختلفی خواهند داشت. از نظر ملاصدرا نگرش افراد بسته به سعة وجودی آن­ها متفاوت است. منظور از نگرش فوق تجردی به نفس آن است که نفس ناطقۀ انسان که انسانیت انسان به آن است، در سیر تکاملی خود از مرتبة تجرد و حتی اتصال به عقل فعال و عقول مجردة دیگر نیز فراتر رفته و به مرتبۀ فوق تجرد می‌رسد و با اصل خویش که همان ذات باری‌تعالی است، متحد می‌گردد؛ ذاتی که فوق تجرد و فارغ از هر ماهیتی است. با تحلیل نظرات ملاصدرا و با تاکید بیشتر بر اصل حرکت جوهری، برخی از نتایج و تأثیرات نگرش فوق تجردی به نفس بر شیوۀ زندگی انسان احصاء شد که عبارتند از: توحید محوری، عدم نگاه مادی صرف، آرامش درونی، تغییر در نحوۀ عبودیت و تعریف سعادت در پرتو سعة وجودی. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی­ به بیان تأثیر نگرش و تفکر فوق تجردی نفس بر زندگی فردی با تکیه بر آرای ملاصدرا پرداخته است.