جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با سیر در تاریخ نبوت و رسالت، اموری را می‌یابیم که با حضرت ابراهیم علیه‌السلام شروع شده‌اند، اما بروز و استمرار مشهودی از اغلب آنها در رسالت‌های قبل و بعد از وی به دلایلی همچون کتمان و تحریف و گاه شرایط زمانی و مکانی برخی انبیاء الهی دیده نمی‌شود، در عین حال، بخش اعظمی از این امور دیده می‌شوند که با ظهور پیامبر خاتم (ص) تکمیل، بلکه می‌توان گفت اغلب بازآفرینی می‌‌شوند. از جمله این امور می‌توان عناوینی همچون: ابوّتِ امّت و بر جای نهادن ذرّیه‌ای با اهداف بزرگ رسالت و امامت، گزاردن حجّ و تقدیم قربانی، دعوت جهانی به فطرت و حنیفیت، خصلت‌‌های رأفت و رحمت در مقیاس‌های رسالی و جهانی، آوردن کتاب، مکانت اسوه حسنه و رؤیاهای رسالیِ صادقه را نام برد. این مقاله با تمرکز بر سخن قرآن کریم، بیان و بازخوانی‌‌ای از سیر ختم نبوت را ارائه و نشان می‌دهد که کار رسول خاتم (ص) در عین «مصدق» بودن نسبت به کوشش پیشینیان یک بازآفرینی زنده به مدد شخصیت جامع و جهانی اوست. این پژوهش بر آن است تا این نمونه‌ها را با استناد به آیات قرآن کریم، بازخوانی و ارائه دهد و برای نیل به این هدف از منابع کتابخانه‌ای بهره برده و روش تحلیلی تفسیری را برگزیده است.

داستان حضرت ابراهیم (ع) در هشت سوره مکی شامل سوَر مبارکه «مریم، شعراء، هود، حجر، انعام، صافات، انبیاء و عنکبوت» تبیین گردیده است. این جستار با رویکرد تنزیلی به بررسی ارتباط میان غرض سوره‌های مذکور و داستان حضرت ابراهیم خلیل‌الله (ع) با شرایط پیامبر اکرم (ص) و مؤمنین پرداخته و به روش توصیفی – تحلیلی به ارتباط میان داستان‌های قرآن با غرض سوره در راستای جلوه‌های هدایتگری قرآن دست یافته است. بنابراین، می-توان این‌گونه انگاشت که سرگذشت انبیاء پیشین در قرآن نیز که فصل عمده‌ای از آیات الهی را در بر می‌گیرند، نقش بسزایی در تأمین پاره‌ای از اهداف هدایتگری قرآن ایفا می‌نمایند. با مداقه در سور هشت‌گانه مکی حوزه این پژوهش، معلوم گردیدکه داستان حضرت ابراهیم (ع) به جهت «استوار ساختن قلب پیامبر (ص)، تقویت پایداری آن حضرت (ص)، تصویر ساز یاز طبقات مخالف با دعوت الهی، تجلیل از مؤمنان به حقّ، چگونگی محاجّه با مشرکین، وعده پایان تخاصم کفّار و بشارت پایان نیک مؤمنان، وعده به هلاکت و عذاب مشرکان، سربلندی انبیای خدا از مصائب و ابتلائات الهی، و ... بازگو شده ‌است.

بر اساس آیه 34 سوره ابراهیم: «وَ آتاکُمْ مِنْ کُلِّ ما سَأَلْتُمُوه...»، همه دعاها و درخواست‌های انسان از خداوند، به صورت پیشینی، مورد توجه خداوند قرار گرفته است. از آنجا که برخی از دعاها، مورد اجابت قرار نمی‌گیرد، پرسش آن است که کدامین گونه تقاضای ان سان از خداوند، از پیش برآورده شده است؟ پژوهش حاضر، به روش تحلیلی- انتقادی، ضمن بررسی سیاق، بخش‌ها، مفردات و ترکیب آیه، مدلل ساخته که سیاق آیه در مقام امتنان و ذکر نعمت‌های الهی است؛ «آتاکم» ماضی به معنای برآوردن پیشینی یا حتمی، «مِن» بیانیه و «کل» به معنای همه نه اغلب و «ما» موصوله یا مصدریه و «سألتموه» درخواست‌های تکوینی مربوط به مرتبه وجودی یا به زبان حال و استعداد است؛ بدینسان خداوند تمام نیازهای وجودی ابعاد گوناگون انسان را از پیش، تامین نموده؛ چنان ‌که اجابت درخواست‌های به لسان حال و استعداد را از قبل مقرر فرموده است؛ ولی دعاهایی که زبانی باشد، با شرایطی و به هر میزان که به زبان حال و استعداد نزدیک شود، به اجابت نزدیک‌تر شده و تحقق می‌یابد؛ براین اساس، عدم اجابت برخی از تقاضاهای مقالی بندگان، نمی‌تواند قرینه‌ای برای تغییر معنای حقیقی الفاظ آیه شده، یا کلیت، پیشینی بودن و حتمیت آن را، خدشه‌دار سازد.

حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) اسوه مومنان است. رفتار وگفتار آن پیامبر بزرگ با پدرخوانده‌اش، آزر وچگونگی دعوت وی به خداپرستی ومنع وی از بت‌، وهمچنین با فرزندانش، به ویژه اسماعیل، بهترین نمونه برای رفتار پدر-فرزندی به ویژه در عرصه دعوت به باورها واحکام دینی است. با بررسی آیات وارد، نُه ویژگی در ارتباط حضرت ابراهیم با آزر می‌یابیم: تأکید بر عاطفه خویشاوندی؛ طرح پرسش و دعوت به بازنگری؛ دعوت به اندیشه و دانش؛ بازگشت به فطرت پیراسته؛ حکم عقل به لزوم دفع ضرر محتمل؛ و آن گاه معرفی خداوند به صفات مهربانی و پروردگاری. وچون آزر به تهدید ونامهربانی با ابراهیم سخن گفت، ابراهیم وی را به درود، کناره‌گیری ووعده آمرزش‌خواهی پاسخ داد. این ویژگی‌ها الگویی را ترسیم می‌کنند که مبتنی بر تاکید بر روابط خانوادگی در مسیر خیرخواهی ودعوت خردمحور وتدریجی به باورهای دینی است. آیات قرآنی ویژگی‌هایی را نیز در رفتار وگفتار ومنش ابراهیم با فرزندان ودودمانش آشکار می‌کند. محور این ویژگی‌ها، حرمت نهادن به شخصیت مستقل واختیار فرزند وهمراهی همیشگی ابراهیم با فرزند است که در جلوه‌هایی همچون مشورت با فرزند، مشارکت در تجربه‌ها، ودعا ودرخواست خیر متداوم برای فرزندان، آشکار می‌شود. این پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای در کتاب‌های تفسیر قرآن، سیره و تاریخ؛ و تحلیل یافته‌ها برای دریافت مشخصه‌های الگوی رفتارِ پدر-فرزندی در سیره و سخن حضرت ابراهیم انجام گرفته است.

حضرت ابراهیم علیه السلام به عنوان دومین پیامبر اولوالعزم در میان قوم بت پرست و اجرام پرست خود، به تبیین اصل مهم توحید پرداختند. ایشان در احتجاجات خود از برهان، جدل و موعظه بهره گرفته اند. آنچه در احتجاجات ایشان درخور توجه است، پرهیز از سخنان بی منطق و استفاده از شیوه های منطقی است که تنها در پرتو دانش، بینش و یقین، دعوت به توحید مى کند، نه براساس پندارها، خرافات، بافته هاى میان تهى و وعده هاى غیرعملى. ازاین رو، به کارگیری برهان در سیره احتجاجی حضرت مورد توجه بوده است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و با مرور آیات قرآن کریم به این پرسش پاسخ داده است که چگونه حضرت ابراهیم علیه السلام براهین منطقی را در احتجاجات توحیدی به کار بسته است؟ بنابر مطالعات انجام شده، می توان به احتجاجاتی که در آن از قیاس استثنایی و اقترانی در اثبات توحید بهره گرفته شده است، اشاره کرد.

بسیاری از مفاعیم انتزاعی در داستان‎های قرآن کریم از راه مفاهیم عینی بیان می‎گردند. جانسون معتقد است انسان بر اساس تجربیاتی که از جهان پیرامون خود کسب می‎کند، برای فهم امور انتزاعی آمادگی بیشتر و بهتری دارا خواهد بود. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به طرح‎واره‎های تصویری داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم پرداخته تا به این پرسش‎ها، پاسخ دهد؛ طرح‎واره‎های تصویری داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم دارای چه قابلیت‎های مفهومی است؟ کدام‎یک از انواع طرح‎واره‎های تصویری بیشترین سهم را در انتقال مفاهیم و درک درست از آیات داستان حضرت ابراهیم (ع) دارد؟ نتایج حکایت از آن دارند؛ قرآن کریم به عنوان اثری همه جانبه با توجه به مفاهیم انتزاعی گسترده‎ای که در خود جای داده، دارای طرح‎واره‎های تصویری حرکتی، حجمی و قدرتی بسیاری است. از مجموع آیات دربردارنده‎ی داستان حضرت ابراهیم (ع)، بیشترین آیات شامل طرح‎واره حرکتی است. کمترین آیات طرح‎واره‎ی قدرتی و حجمی هستند.