جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ احمد احسائی از اندیشمندان جریان‌ساز قرن سیزده سازواره فکری خود را با رویکرد نقلی و با منابع معرفتی قرآن، تأویل، کشف، شهود، تحلیل عقلانی، رؤیا و مخالفت با روش فلسفی بنا نهاده است. وی با سرمایه علمی خود چیستی، جایگاه، استعدادها، کمالات، توانایی‌های بعد غیرمادی، راه سعادت و شقاوت انسان را تفحص و تدوین کرده است. بعد از مرگ وی عده ایی از طرفدارانش با تآکید بر آرای وی و تفسیر و تغییر دیدگاه‌هایش زمینه‌ی ایجاد تشخص اجتماعی و شخصیت کاریزماتیک وی را تشکیل داده و وی را بنیانگذار فرقه شیخیه نامیدند که منشأ فرقه‌های متعددی می‌باشد. تحلیل و نقد مبانی انسان‌شناسی او سؤال اصلی رساله بوده که با روش تحلیل محتوایی، اسنادی، نقد نقلی و عقلی داده‌ها، بررسی شده است. هدف از تدوین رساله کشف سازواره فکری، همگونی یا ناهمگونی دیدگاه‌ها، تطبیق یا عدم تطبیق آرای شیخ با دیگر اندیشمندان شیعی و تعمیق بخشیدن به شناخت انسان است. احصای مبانی معرفتی، ماهیت انسان، مبانی انسان‌شناسی قبل و بعد از آفرینش، بعد از مرگ و تحلیل و نقد موارد فوق از نوآوری‌های رساله می‌باشد. عدم اعتماد به برخی از مبانی معرفتی شیخ در مکتب تشیع از جمله تأویل، کشف، شهود، رؤیا و عدم ارایه‌ی دلیل منطقی به مخالفت با فلسفه، عدم قبول محدودیت عقل به دلیل حجیت نقل حتی از نوع بدون سندش از نتایج رساله است. همچنین در نظر شیخ انسان کامل به عنوان اولین مخلوق علت مادی، به دلیل حمل فعل الاهی علت فاعلی، به دلیل پدر امت بودن علت صوری و همچنین علت غائی هستی است. دو جسم و دو جسد داشتن انسان، یکی از خاک و دیگری از عالم هورقلیا، مستقل بودن روح، نفس و عقل، انسان در عالم ذر، سیر انسان به سمت ائمه، نحوه‌ی مکلف بودن انسان، رنگ دینی زدن به تحلیل‌های عقلانی، خوب تبیین نشده و شیخ در این موارد ابداعاتی نیز دارد، متغییر بودن فطرت، کرامت انسانی، مجهول مطلق بودن و عدم شناسایی ذات خداوند خوب تبیین شده است.

ترجمه ماشینی: این کتاب مقدمه ای است بر ادبیات و اندیشه بنیانگذاران شیخیه و بابیه، دو جریان مهم مذهبی در ایران قرن نوزدهم. بخش اول، مروری بر اندیشه احمد الاحساء و کاظم رشتی، زاده شیخیه، با محوریت آموزه های دینی و فلسفی آنان است. بخش دوم، تحلیلی است بر نوشته‌های اولیه «علی محمد شیرازی» آغازگر بابیه. این کتاب شامل بررسی مفاهیم عمده ای است که در آثار او یافت می شود و به موضوعاتی می پردازد که در گذشته بحث هایی را ایجاد کرده است، به ویژه ماهیت دقیق ادعای مذهبی او و استقبال معاصرانش از آن. در نهایت، این کتاب حاوی نسخه ای از رساله خاص نبوت حضرت باب است. این اولین چاپ علمی اثری از باب است که به زبان اصلی منتشر شده است.

در این کتاب، منظور از نقد ملاصدرا، یکی نقد ملاصدرا بر دیگران و دیگری نقد دیگران بر ملاصدرا است. در بخش نقد دیگران بر ملاصدرا، نقدهایی که به وسیله فلاسفه و اندیشمندان گذشته یا معاصر، نواندیش یا سنتی و معتقدان به حکمت متعالیه و یا مخالفان آن مطرح و نوشته شده، مورد نظر قرار گرفته است. این کتاب می تواند سرآغاز دریافت و برداشت روشنگرانه از فلسفه ملاصدرا باشد. عناوین بعضی از مطالب عبارتند از: ملاصدرا و حکمت متعالیه، نکته گیری های ملاصدرا بر بوعلی، انتقادات ملاصدرا بر شیخ اشراق، انتقاد ملاصدرا در عصر او و ... می باشد.

طریقه خاص شیخ احمد احسائی در تفسیر تکوینی از فهم احادیث و از دیگر سو منظر حدیث گرایانه شیخ و تکیه فراوان بر ایجاد یک منظومه ی فکری بر اساس روایات و نیز اصرار شیخ بر نقل و توضیح روایات مشکل الحدیث در کنار عدم اقبال به دقتهای رجالی و نقد احادیث زمینه را برای پیدایش نوعی گرایش خاص حدیثی عقیده محور ایجاد کرده است.بررسی مفاهیم و کلیات،شخصیت شناسی و منبع شناسی این مکتب،بیان اجمالی کلیه آثار مفقود و موجود شیخ احمد، مولفه های حدیثی این مکتب و ارتباط آن با سایر منابع، ابزارهای فقه الحدیث از نگاه شیخ احمد و جایگاه فهم فهوانی و نقش فواد در فهم به عنوان مهمترین نقطه تمایز مکتب شیخ با سایر مکاتب حدیثی توضیح داده شده است. نگاه شیخ به صعب و مستصعب بودن حدیث و وجود سطوح معنایی در جمع بین احادیث، نظام سازی کلامی مبتنی بر حدیث نیز از مولفه های دیگر مکتب حدیثی اوست. همچنین اصرار شیخ بر اتصال به سنت حدیثی شیعه از طریق اخذ اجازات و شرکت در دروس اساتید بزرگ حوزه تلاشی است که نمیتواند در تحلیل مکتب شیخ از نظر دور بماند. در فصل سوم آسیبهای این مکتب حدیثی مورد توجه قرار گرفته است.

اتحاد عالم و معلوم از مبانی مهم حکمت متعالیه است که ملاصدرا با الهام از فلاسفۀ نوافلاطونی آن را تبیین و اثبات کرده است. این اتحاد به دو مقام کثرت در وحدت و وحدت در کثرت تقسیم می‌شود و برهان تضایف یکی از مهم‌ترین استدلال‌های اثبات آن در مقام کثرت در وحدت است. این برهان سه نکتۀ اساسی دارد: وجود ادراکی موجود مجرد، معلوم بالذات نبودن موجودات مادی و اضافۀ عالم و معلوم. انتقادات احسائی نیز متوجه این‌هاست. ازنظر احسائی به‌دلیل فعلی بودن معنای ادراک، قدیم و نامخلوق شدن مادیات درصورت معلوم نبودن آن‌ها و لازمۀ مبدأ اشتقاق بودن اضافۀ عالم و معلوم، برهان ملاصدرا با انتقادات اساسی مواجه است؛ باوجوداین، به‌دلیل اتحاد عالم و معلوم در مقام کثرت در وحدت یا مقام ذات بودن این برهان، معلوم بالعرض بودن مادیات و معلوم بالذات بودن صورت‌های علمی آن‌ها و عدم لزوم میان مبدأ اشتقاق و نسبت اضافه، انتقادات احسائی مشکلات اساسی دارند.

«عالم ذر» و خلقت پیشین انسان از موضوعات مهم کلامی و مورد توجه اندیشمندان اسلامی است که آرای گوناگونی را پدید آورده است. شیخ احمد احسائی بنیانگذار مکتب شیخیه ادعای روشنگری و گشودن مسیر هدایت در این موضوع را دارد. بازخوانی تحلیلی، انتقادی دیدگاه وی، مسئله مقاله پیش‌رو و روش انجام آن تحلیل اسنادی و عقلی است. تحقیق حاضر با استناد به نظر اکثر اندیشمندان معاصر شیعی برخی از مبانی معرفتی شیخ را غیر قابل اعتماد دانسته است. ادعاهای مطرح شده از سوی شیخ بیشتر جنبه ذوقی داشته، از مستندات علمی و عقلی بی­بهره، یا کم‌بهره و بر مبنای اخبار غیرموثق هستند. ادعاهای مزبور لوازم باطلی دارند که خود شیخ بدان ملتزم نیست؛ خلقت پیشین ارواح لوازم باطلی نظیر «اتحاد نوعی»، «عدم تشخص» و «معطل ماندن قوا» دارد و ترسیم شبه مادی عالم ذر لوازم باطلی نظیر «مشروط شدن هدایت به عالم ذر»، «جبری شدن اعمال انسان­ها»، «بیهوده شدن وعده ثواب و عقاب»، «عبث شدن تبلیغ پیامبران» و «بالقوه شدن بالفعل­ها» دارد. نکته آخر اینکه از جمله ادعاهای شیخ همچون صد سال بودن دهر، وجود ترائب و عدم برگشت مسیح به صلب آدم در عالم ذر فاقد هر گونه مبنا و مستند روایی است.

با نگاه به آثار شیخیه، خصوصا آثار موسسان اصلی شیخیه (شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی) رگه­هایی از غلو، از سوی آنان در اصول پنج­گانه دین به چشم می­خورد که بستر مساعدی برای دیگر اعتقادات آنان شده است. این فرقه، به عنوان یکی از فرقه­های غالی منتسب به امامیه، به تبع رهبران اصلی خود، با ادعای محبت امامان نورb، در حق ایشان دچار گزافه­گویی شده­، معتقدند ائمه اطهارb، علل اربعه آفرینش، مبدأ پیدایش هستی، عین اسما و صفات خداوند و محال مشیت پروردگار بوده و بر این باورند که خداوند پس از خلقت عالم، تدبیر امور آفرینش را به حضرت امیرA تفویض کرده است. بر همین اساس، بعضی از اعتقادات این فرقه، از سوی عالمان امامیه، «غلو» عنوان شده است. این مقاله با روش کتابخانه­ای، پس از بررسی مقامات ائمه اطهارb در آثار شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی، با استفاده از قرآن کریم و آثار معتبر روایی امامیه و اثبات صحت انتساب غلو به این دو رهبر شیخی، در صدد نقد این ادعا برآمده و اثبات کرده است که نه تنها خلقت و آفرینش، از صفات انحصاری پروردگار است، بلکه هیچ­گاه اهل­بیتb خود را خالق ندانسته­اند و حتی ایشان همواره با تبری از معتقدان به ربوبیت و خالقیت غیر خدا، خود را بندگانی خاضع و فروتن در مقابل خداوند، به مردم معرفی کرده­اند.