آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آیت‌الله جوادی آملی از جمله متفکرانی است که به ماجرای کربلا و قیام اباعبدالله (ع) توجه ویژه‌ای داشته است. ایشان علاوه بر سخنرانیهای متعدد در این خصوص، کتابی را نیز تحت عنوان «شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی» منتشر کرده است. ایشان به جنبه‌های مختلف حرکت امام حسین پرداخته و از آن سخن گفته‌اند.

کیفیت و نحوه وجودی نفس از مسائل چالش برانگیز فلسفی کلامی است. فلاسفه و بیشتر متکلمان با تمسک به ادله عقلی و نقلی از تجرد نفس دفاع کرده‎اند؛ در مقابل، اغلب دین‎پژوهانِ نقل‎محور نیز با تأکید بر ادله نقلی از جسمانیت نفس جانب داری می‌کنند. با توجه به این تقابل، در این مقاله تلاش شد تا ادله نقلی مسأله به صورت مستقل مورد ارزیابی قرار گیرد. نویسنده برای نیل به این مهم، از نظرات آیت‎الله جوادی آملی بهره جسته و با روش کتابخانه‎ای، ابتدا مهم‎ترین ادلّه نقلی تجرد نفس را استخراج و سپس تحلیل و ارزیابی نموده است. نتیجه مقاله به روشنی نشان داده است که بر خلاف دیدگاه دین-پژوهانِ نقل‎محور، بیشتر ادله نقلی مورد استناد فلاسفه، به ویژه با تبیین و تحلیل آیت‌الله جوادی‌آملی، بر تجرد نفس دلالت دارند.

سلطه و رهایی از مفاهیم اصلی در فلسفه و علوم اجتماعی است. در حکمت اسلامی نیز این مسائل نیاز به تبیین و تحلیل دارند. مسئله این مقاله تبیین سلطه و رهایی در حکمت اسلامی با تقریر و تبیین آیت‎الله جوادی‎آملی است. نوشتار حاضر با روش دیالکتیکی همراه با نقدِدرون‎ماندگار به تبیین مسئله فوق می‌پردازد. مراد از سلطه، سلطه ناشی از عقلانیت ابزاری است که هرچند ابتدا در دنیای مدرن با نشانه‌های چون ازخودبیگانگی و شیءوارگی نمایان شد، اما اینک سراسر جوامع انسانی را درنوردیده و معضلی برای کل انسانیت به شمار می‌آید. بر مبنای حکمت اسلامی باید ریشه‌های سلطه و رهایی را در دیالکتیک طبیعت و فطرت جستجو کرد. راهکارهای برون رفت از سلطه را نیز در تعامل عقل و نقل در بعد معرفت‌شناختی و برساخت‎اجتماعیِ واقعیت بر مبنای تعامل و تعادل فطرت و طبیعت؛ و تعامل عقل و نقل پی‌گیری کرد. از این منظر سلطه اجتماعیِ ناشی از ساختارهای اجتماعیِ مبتنی بر طبیعت، توحش‌گرا است و رهایی در صورتی تحقق می‌یابد که ساختارهای اجتماعی ذیل تعادل فطرت و طبیعت مورد نقددرون ماندگار بر مبنای خواسته‌های فطری قرار گیرند.

بسیاری از دین‌داران، هرچند به‌دليل فطرت خدادادی، به دین و دینداری گرایش دارند، اما دلیل عقلی و منطقی متقنی برای دیندار بودن خود ندارند. دینی که فاقد پشتوانة عقلی و منطقی است، حضور تأثیرگذار و مؤثری در زندگی نخواهد داشت و آن‌گونه‌که باید و شاید، بر روابط فردی و اجتماعی انسان حاکم نیست. در این مقاله سعی شده با استفاده از مبانی حکمت متعالیه و با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی و با روش تحلیلی ـ توصیفی، علل نیاز انسان به دین و دینداری به‌طور عمیق و دقیق تحلیل گردد. در همین راستا، ابتدا تعریف دقیقی از انسان به دست داده شده و با تأمل و تمرکز بر روی انسانیت انسان و گذار از سایر نیازهای روبنایی، نیاز بنیادین انسان به دین اثبات گردیده است؛ منظری که در تحقیقات مشابه کمتر به ‌آن عنایت شده است. نیاز انسان به دین، در هستی او ریشه دارد و تعالی و کمال حقیقی این موجود، جز در سایۀ عمل به دین به ثمر نخواهد نشست.

عقیده بمعنای باور قلبی انسان نسبت به یک حقیقت است. عقیده به این معنا در ذات و ماهیت خود اکراه پذیر نیست بنابراین انسان در انتخاب عقیده قطعا آزاد است. اما آزادی عقیده امروزه بر اساس برخی از نگرش‌های سکولار درباره آزادی، شبهاتی را در فضای اندیشه اسلامی ایجاد کرده است. پاسخ به این شبهات مستلزم بررسی دقیق ماهیت آزادی و آزادی عقیده و مبانی و ادله آن در اندیشه اسلامی است. این تحقیق این محتوا را با تأکید بر اندیشه های استاد آیت الله جوادی برعهده دارد. بر اساس نگرش اسلامی، عقیده هویت انسان را شکل می‌دهد و فطرت انسانی تقاضا می کند که او در انتخاب عقیده آزاد بوده و براساس تفکر و تعقل عقیده را برگزیند. اسلام از افراط و تفریط در آزادی عقیده دوری می گزیند بنابراین نه قایل به آزادی مطلق است و نه اجبار در اختیار دین را قبول دارد. سعادت انسان بر عقیده مبتنی است یعنی اگر عقیده راستین را انتخاب کند در دنیا و آخرت رستگار می شود. اسلام از آزادی عقیده حمایت می کند چون آزادی عقیده از اموری هست که از طریق عقل و نقل بر آن استدلال شده است. عقل انسان می گوید که عقاید باید از روی دلایل و استدلال عقلی پایه گذاری شود. حضرت آیت الله جوادی آملی آزادی عقیده را یک امری واضح و بدیهی نزد عقل می دانند که هیچ راهی برای جبر و اکراه وجود ندارد. قرآن و روایات نیز انسان را به سوی تفکر و تعقل دعوت می کند تا با آزادی و اختیار عقیده را انتخاب کند و سعادت خود را تأمین کند. از نظر ایشان آزادی عقیده از مدرکات عقل مستقل است و ادله نقلیه حیثیت ارشادی داشته و موید این مدرکات هست. شبهاتی مختلفی به آزادی عقیده شده است که بعضا ناشی از وجود آیات جهاد و یا مسأله ارتداد است که با توجه به آیات و روایات و رویکرد عقلی به آنها پاسخ‌های محکمی داده شده است.

«سلامت معنوی» به عنوان یکی از ابعاد مهم سلامت، در نیم قرن اخیر مورد توجه ویژه سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته است. درباره سلامت معنوی، دیدگاه‎های متفاوتی از سوی اندیشمندان مطرح شده است. علامه جوادی آملی با بهره گیری از عقلانیت وحیانی و اصول حکمت متعالیه، نظریات دقیقی درباره سلامت، اقسام و ریشه‎های حقیقی آن ارائه کرده است. در این پژوهش، ابتدا با رجوع به آثار گسترده ایشان، عوامل اساسی دخیل در سلامت معنوی و موانع آن احصاء، سپس به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، تبیین و ارائه شده است. یافته‎ها نشان می‎دهد انسان‎شناسی وحیانی و توجه به بعد معنوی انسان نقطه عطف نظریه ایشان در برابر نظریات غربی و مادی گرایانه است؛ خاستگاه سلامت معنوی، در مبانی ایشان قلب سلیم است که صرفا خداوند در آن راه دارد و عقیده باطل (شرک) تباه کننده آن است. بنابراین راه رسیدن به سعادت و سلامت معنوی، چه در دنیا و چه آخرت، سلامت در عقیده و عمل صالح بر مبنای علم صائب است که عصاره آنها، عقل نامیده می‎شود.