آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در این مختصر به بحث ایمان و رابطه آن باتجربه‌های دینی از دیدگاه جوادی آملی پرداخته‌شده است که مهم‌ترین نکات در باب حقیقت ایمان و تجربه‌های دینی از منظر ایشان به مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی و زبان‌شناسی ایشان مربوط می‌شود. وی در باب هستی‌شناسی به تشکیک خاص حقیقت انسان و اوصاف انسان ازجمله ایمان و هم‌چنین به تشکیکی بودن مراتب تجربه‌های دینی قائل‌اند. بر همین اساس است که برخلاف دیدگاه مشهور حکمای مسلمان که انسان را دارای یک حقیقت واحد به‌عنوان حیوان ناطق و نسبت آن به افرادش را مساوی می‌دانند، حقیقت انسان از منظر ایشان در ابتدا و قوس نزول بر اساس تسامح نوع واحد است؛ ولی در قوس صعود به‌طور حتم یک نوع واحد نیست بلکه در مسیر یک تغیر دائمی در حال نوسان است و همواره در حال نو شدن است؛ بنابراین ایمان و تجربه‌های دینی او نیز در حال تکامل و تغییر می‌باشد. در این میان حقیقت وحی بیرون از دایره تجربه قرار داشته و فرق‌های جدی در میان تجارب عرفانی اصیل و غیر اصیل وجود دارد.

مسئولیت معرفتی در قالب مؤلفه های درون‌گرایانه؛ مسئله مسئولیت معرفتی از مباحث مهم معرفت‌شناسی معاصر است. رویکرد درونگرایانه در معرفت‌شناسی با پذیرش کنترل ارادی انسان در کسب باورهای خود بر این مسئولیت تأکید دارد. غالب درون‌گرایان معتقدند تا زمانی که از بهترین قراینی که برایمان فراهم است پیروی کنیم در باورهای خود موجّه هستیم. هدف این مقاله این است تا با روش تطبیق آراء معرفت‌شناسان درون‌گرا و اندیشه آیت الله جوادی آملی، نشان دهد ایشان همچون درون‌گرایان معرفتی بر درونی بودن شرایط معرفت تأکید دارند و بر این عقیده است که فاعل شناسا نیازمند اقامه دلیل برای برخی باورهای خود است و لذا واجد مسئولیت معرفتی است و وظیفه معرفتی دارد که با پیگیری قرینه باورهای صادق را افزایش و باورهای کاذب را کاهش دهد. بنابراین در رویکرد ایشان فاعل شناسا علاوه بر مسئولیت شکل‌دهی شاکله معرفتی خود با فضایل عقلانی (مسئولیت معرفتی برونگرایانه)، مسئولیت معرفتی درونگرایانه نیز همچون اقامه دلیل در پذیرش مطلبی که بدیهی نیست و نیز توجه به اشکالات معقول و لزوم پاسخگویی به آنها را برعهده دارد.

در طی قرون متمادی، مجموع اوصاف آرمانی برای رسیدن به یک اجتماع مطلوب، نظریه آرمانشهر را در نگاه اندیشمندان و جوامع مختلف شکل داده است. در جهان اسلام، فلاسفه بسیاری ویژگی‌های مدینه فاضله را بررسی کرده‌اند و با توجه به اختلاف مبانی، آرمان‌های متفاوتی با سایر جوامع برای مدینه فاضله اسلامی تعریف شده است. آیت الله جوادی آملی یکی از فقهای متاخریست که با تاکید بر عقلانیت به تحلیل ماهیت آرمانشهر پرداخته است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد، تفاوت آیت الله جوادی با سایر اندیشمندان در توجه او به هدف، مبانی و چگونگی استخراج آنها از منابع آرمانشهر است. تفاوت اندیشه دینی و غیر دینی در چگونگی نگاه و به کارگیری این سه عنصر است. با تحقیقات صورت گرفته، به نظر می‌رسد مبنای ذی‌حقی انسان برای زیستن در جامعه آرمانی، کرامت اوست. منشاء کرامت از دریچه دین، خداوند و با نگاه غیردینی فطرت است. در رویکرد غیردینی، منبع اصلی برای دستیابی به مبانی، سلیقه مردم و عرف بوده و در رویکرد دینی آنچه محوریت می‌یابد، صلاحدید دانای مطلق یعنی خداوند است. تفاوت در منبع سبب می‌شود تا هدف تشکیل آرمانشهر نیز متفاوت باشد. در این پژوهش در پی آن هستیم تا با بهره‌گیری از روش پژوهش تحلیل محتوی کیفی، اندیشه‌های آیت الله جوادی آملی را بررسی کرده و با تحلیل آثار ایشان، ارتباط بین عناصر گفته شده و اصول آرمانشهر اسلامی را به نحوی استخراج کنیم که بیشترین پیوستگی و همخوانی را با آراء این فقیه بزرگوار داشته باشد.

حجیت عقل از نظر اسلام ثابت بوده و اندیشمندان مسلمان (جز گروهی اندک) از ابتدا در حجیت آن تردید نداشته‎اند؛ در فقه، مهم‌ترین دانش اسلامی نیز عقل جزء منابع چهارگانه شمرده شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی حجیت عقل از منظر منابع دینی است. بررسی‎ها نشان داد دلایل حجیت عقل از منظر استاد جوادی آملی را می‌توان در این موارد برشمرد: شناخت عقلى که عبارت از دانش مفهومى نسبت به حقایق ثابتى است که حتی امور متغیر عالم را نیز پوشش مى‌دهد؛ بیان ارتباط علّی و معلولی عالم و پدیده‌ها در منابع دینی دلیل دیگری بر حجیت عقلانیت است؛ یکی دیگر از دلایل حجیت عقل از نظر قرآن بیان فلسفه و چرایی احکام و دستورات دینی است. در ادامه مقاله به این نکته مهم اشاره می‌شود که پذیرش نظام خلقت و آفرینش، انسانِ مخلوق، از قوۀ اندیشه و عقل خود استفاده کرده و با تفکر در خود و سایر مخلوقات، به وجود خالق پی برده وبا معرفت خداوند را عبادت می‌کند؛ لذا با توجه به مبانی تفسیری و حِکمی آیت‌الله جوادی آملی نتیجه گرفته می‌شود که اگر از عقلانیت وحیانی به‎خوبی بهره‌وری نشود، عقل در جایگاه خود شناخته نشده و این امری است که با هدف آفرینش او ناسازگار است؛ پس یکی از اهداف ارسال رسل و شرایع آسمانی برای هدایت بشر به استفاده از عقلانیت است.

مراد از سنن اجتماعی سنت هایی هستند که در بطن جامعه و توسط اجتماعات بشری صورت می پذیرند مانند تغییر سرنوشت جامعه که قرآن کریم در این باره می فرماید: ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیر ما بانفسهم. و سایر سنن اجتماعی مذکور در قرآن کریم عبارتند از سنت استخلاف، سنت هدایت، سنت اضلال، سنت ابتلا و آزمایش، سنت امداد، سنت تغییر و عدم تغییر، سنت تزیین، سنت استدراج. این کتاب ارزشمند درباره آن سنت ها و قوانین ثابت الهی بحث می کند که در هر زمان و مکان، برای هرقوم و هر ملت قابل تطبیق و جاری است. سنت های اجتماعی مانند سنت هدایت و اضلال، سنتِ ابتلا و آزمایش، امروز هم برای هر جامعه جریان دارد. روشی که برای ترجمه این کتاب از آن استفاده شده روش ترجمه هسته به هسته و جمله به جمله است. این کتاب دارای دو بخش و پانزده درس است. بخش اول به کلیاتی مانند جایگاه سنت های اجتماعی و تعریف و اقسام آن می پردازد و بخش دوم مفصلا تعریف ها و ویژگی های هشت سنت ها را با استفاده از لغت، آیات قرآنی، روایت های معصومین (علیهم السلام) و آراء مفسران سنی و شیعی تبیین می کند. در ذیل سنت های مختلف، آراء و نظرات آیت الله جوادی آملی هم ذکر می شود و دیدگاه معظم له درباره اصالت فرد یا جامعه و حقیقت سنتهای اجتماعی از دیدگاه قرآن ذکر می شود.

مسئله شر یکی از مسائل بنیادی در نظام‌های الهیاتی به ‌ویژه در فلسفه دین است که در مقام شک در اصل واجب الوجود و نقض صفات خداوند مطرح گردید. مدافعان عدل الهی و متألهان به روش‌های گوناگون به تبیین راه‌حل مسئله شر پرداخته‌اند. آیت‌الله جوادی آملی ضمن مساوق دانستن خیر با وجود، ماهیت شر را مطلقاً برابر با عدم می‌داند و بر این اساس معتقدند شرور نیاز به فاعل حقیقی ندارند. لکن در تقسیم دیگری به وجود برخی از شرور اذعان می‌کنند و برای توجیه فقدان علت فاعلی حقیقی برای این شرور، تفصیلی از لحاظ‌های مختلف این شرور ارائه می‌کنند. مسئله اصلی تحقیق پیش رو، طراحی و اثبات سه نقد «علّی»، «نقلی» و «غایی» بر دیدگاه‌ نیستی‌انگاری شر به همراه پیدا کردن وجهی برای جمع بین اشکالات متالهان و دیدگاه آیت‌الله جوادی می‌باشد. تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیلی جمع‌آوری شده است و مهم‌ترین یافته آن نادیده نگرفتن علیّت حقیقی انسان در بروز برخی فقدان‌ها می‌باشد.

نقش علوم قرآنی در تعمیق آموزه‌­های قرآنی، هم‌چنین نقش کارکردهای آلی و استقلالی عقل در علوم قرآنی، با شدت و ضعف مورد پذیرش همه مفسران و قرآن‌‌پژوهان است. کاستی‌ها و آسیب‌های عقل در علوم قرآنی، در متون قرآن‌پژوهان دارای ابهام و اجمال است و هرگز به‌طور مستقل مورد بررسی تفصیلی قرار نگرفته است. در این پژوهش، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و پرسش آن است که آسیب‌های عقل آلی و استقلالی در علوم قرآن بر پایه دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی کدامند؟ بررسی‌ها بیانگر این آسیب‌ها به شرح ذیل است: ضرورت توسعه نقش آلی و استقلالی عقل در علوم قرآنی در حوزه «مبادی علوم قرآنی» و «علومی که مدخلیت مستقیم در فهم قرآن دارد»؛ ضرورت لحاظ توامان منابع عقلی و نقلی و اجتناب از افراط و تفریط غیر روشمند در آ‌ن‌ها؛ عدم جواز ورود عقل در جزئیات معرفت دینی؛ صعوبت تولید برهان‌های تجربی محض؛ ضعف ارزش علمی براهین تلفیقی از عقل تجربی و تجریدی یا برهان تجربی محض، نسبت به براهین تجریدی محض؛ تفاوت علميت و منزلت یقین در اَشكال مختلف غیر مستقلات عقلیه؛ ضعف علمیت برخاسته از دستاوردهای «علمی» (= اطمینان عقلایی) نسبت به مرتبه «علم» و ... .

پژوهش حاضر با روش کیفی از نوع هرمنوتیک متن‌گرا درصدد پاسخ به این سوال است که «نقدهای وارده بر مبانی اندیشه آزادی در دیدگاه آیزایا برلین براساس دیدگاه و آراء علامه جوادی آملی چیست؟». یافته‌ها نشان داد که اندیشه آزادی در دیدگاه آیزایا برلین ریشه در تفکر اومانیستی و پلورالیستی دارد و نقطه عزیمت دیدگاه علامه جوادی آملی در نقد مذکور، بر اصل «مبدأشناسی» استوار است. بر این اساس، انسان به عنوان موجود متناهی، در امر تکوین و تشریع به موجود نامتناهی- خداوند- نیازمند بوده و دامنه نیازمندی انسان به خداوند به امر ارزش‌گذاری ارزش‌ها و اولویت‌بخشی به ارزش‌ها تسرّی یافته و انسان برای هدایت، ناگزیر به اطاعت از خداوند و دنبال کردن اوامر و نواهی دین است. امری که مخالف تفکر اومانیستی و پلورالیستی در دیدگاه برلین می‌باشد.

از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در معارف دینی، ارتباط علم و دین است که ابتدا در غرب مطرح شد و از آن‌جا به کلام اسلامی راه یافت و اختلاف نظرات فراوانی را پدید آورد. آیت الله جوادی آملی به عنوان یک فقیه فیلسوف و مفسر عالیقدر قرآن در کتب مختلف خود به این بحث پرداخته‌اند، و نظریة‌ خود را با عنوان «نظریة کاشفیت» مطرح نموده‌اند. این نظریه گویای جایگاه عقل در کنار سایر ابزارهای معرفت دینی است. در این مقاله با روش «توصیف و تحلیل» ابتدا به تبیین نظریة کاشفیت و سپس به نقد آن پرداخته شده و تلاش شده علاوه بر نقد ساختار این هندسه، با تأکید بر مشترک لفظی بودن علوم تجربی، تصور ایده‌آلیستی ایشان از این علوم نقد گردد و نشان داده شود، برای درک ماهیت علوم تجربی جدید، باید به بررسی سیر تطور واقعی علوم تجربی پرداخت، تا بتوان جایگاه آن را در هندسة معرفت دینی به درستی ترسیم کرد.