آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تمدن متعالی و راستین برایند پیشرفت همه‌جانبه ساحت‌های جامعه، حاکمیت نظم و اقتدار، برقراری امنیت پایدار، رشد علم و فن‌آوری، توزیع متناسب شرایط محیطی، گسترش سنت‌های اخلاقی و معنوی و سریان عقلانیت و عدالت در عرصه‌های مختلف اجتماعی با هدف تأمین سعادت انسان است. این تعریف از تمدن از منظر استاد جوادی آملی جز در سایه هماهنگی «دین الهی و فطری» و «سطوح مختلف خردورزی» قابل دستیابی نخواهد بود و تنها «انسان متأله» است که می‌تواند با درک روابط چهارگانه حاکم بر خود، هماهنگ‌سازی عقل و نقل، سپردن زمام افکار، گفتار و رفتار به عقل و نقل و امامت فطرت بر طبیعت، عناصر و عوامل تمدن‌زا را بر محور «علم دینی» و در چارچوب «برنامه الهی» منتظم ساخته و تعیّن بخشد. مقاله حاضر، به بیان تفصیلی این دیدگاه و تحلیل و بررسی آن می‌پردازد.

مسئلۀ اساسی پژوهش حاضر پاسخ‌گویی به این پرسش است که ازنظر فلسفۀ اسلامی، امتداد و بسط فلسفه به علومِ ناظر به زندگی چگونه رخ می‌دهد و فلسفه چگونه در تولید و تولد نظریه‌های علمی نقش‌آفرینی می‌کند. این مقاله می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی،‌ ضمن بازخوانی آن دسته از مباحث فلسفۀ اسلامی (با توجه ویژه به تقریر آیت‌الله جوادی آملی) دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم، ابتدا مهم‌ترین ابعادِ دیدگاه فلسفۀ اسلامی را دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم توصیف کند و سپس با تحلیل منطقی نکته‌های این دیدگاه، دلالت‌ها، ظرفیت‌ها و افق‌گشایی‌های آن را دربارۀ چگونگی امتداد فلسفه به علوم آورده‌ایم. ملاک تمایز در علوم، موضوع فلسفه و موضوع علوم و نسبت آن‌ها با یکدیگر، جایگاه موضوع، مبادی و مسائل در علوم و نسبت آن‌ها با یکدیگر از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ اسلامی‌اند که چهارچوب نظری مناسبی برای بررسی چگونگی امتداد فلسفه به علوم فراهم می‌کنند که در بخش «بازخوانی» به آن‌ها توجه کرده‌ایم. در بخش پایانی نیز مهم‌ترین دلالت‌ها و ظرفیت‌های این بازخوانی برای چگونگی نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولد نظریه‌های علمی در قالب پنج اصل بنیادین آمده‌اند که ازجملۀ آن‌ها می‌توان به نقش فلسفه در تأمین مقدمات برای اثبات برخی مسائل علمی، تأکید بر اشراف دانشمند بر مبادی فلسفی دانش خود، نقش این اشراف در تعمیق نظری و تدقیق استدلالی نظریه‌ها و همچنین تفسیر صحیحی از اصطلاح «فلسفۀ مضاف» و منطبق بر مبانی فلسفۀ اسلامی اشاره کرد.

ادعای عرفان آن است که وجود یکی بیشتر نیست و آن وجود، همان واجب است. برای برهانی کردن این ادعا (توحید وجود) تلاش‌هایی کرده‌اند؛ برای مثال، ابوحامد ترکه، صائن‌الدین ترکه و قیصری. مسئله این است که بنابر دیدگاه آیت‌الله جوادی، چه اشکالاتی بر این براهین وارد است و آیا به‌نظر ایشان راهی برای اثبات این ادعا وجود دارد. در این مقاله، براهینِ اثبات وحدت وجود را بررسی می‌کنیم، براساس دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی اشکالات این براهین را توضیح می‌دهیم و در پایان، راه‌ِحل ایشان را تبیین می‌کنیم. ایشان معتقد است راهِ‌چاره همان برهان صدیقین علامه‌طباطبایی است که با افزودن مطلبی در نامتناهی بودن واجب ادعای وحدت وجود اثبات می‌شود.