آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در اين مقاله، ديدگاه علامه شهيد مرتضي مطهري درباره مخالفان فلسفه در فرهنگ اسلامي تبيين شده است. ايشان در مجموع، پنج گروه را جزو مخالفان فلسفه برمي‌شمرد: معتزله، اهل‌حديث، اشاعره، جريان تلفيقي (تلفيقي از اهل‌حديث و فلسفه حسّي) و عارفان مسلمان. از اين ميان، معتزله، به روش تفکر فلسفي بيش از ديگران نزديک بودند، ولي با وجود اين، روش آنان نيز روش جدلي بود نه برهاني. افزون‌براين، معتزليان برخي از آراي فلسفي را نيز قبول نداشتند. اهل‌حديث، ضمن پرهيز از هرگونه استدلال در زمينه باورهاي ديني، بر لزوم تمسک به ظواهر متون ديني تأکيد مي‌کردند. اشاعره، عقل و برهان عقلي را نه به‌صورت مستقل، بلکه به‌عنوان تابع ظواهر ديني مي‌پذيرفتند. جريان تلفيقي، باوجود برخورداري از ظاهرگرايي اهل‌حديث، از فلسفه حسّي نيز متأثر بودند. و سرانجام عارفان مسلمان، مخالفت‌شان از باب انکار ارزش براهين عقلي نبوده است، بلکه در مقايسه برهان عقلي با شهود قلبي، دست برتر را از آنِ شهود دانسته و پاي استدلاليان را چوبين مي‌شمردند. اين نوشتار درپي بيان ديدگاه استاد شهيد درباره هريک از اين گروه‌ها و پاسخ ايشان به ادله آنهاست.

مقاله حاضر نقدی است بر ترجمه قرآن کریم آقای ابوالقاسم پاینده که به خامه استاد فرزانه شهید مرتضی مطهری (ره) نگاشته شده است.

عدالت به عنوان یکی از فضایل اخلاقی همواره مورد دغدغه جوامع انسانی بوده و تفسیر و معرفت شناسی درست آن گام ابتدایی در اجرای موفق آن در جامعه می باشد. تعریف انسان شناسی و فطرت انسان از جمله راه هایی است که ما را به شناخت عدالت رهنمون می سازد و جایگاه این فضیلت اخلاقی را در حوزه فرااخلاق مشخص می سازد. در انسان شناسی بر پایه معارف اسلامی و دیدگاه استاد مطهری، شناخت انسان بر پایه فطرت و سرشت او از اهمیت برخوردار است. تعریف از انسان و مسئله ساختار شناخت او و نقش فطرت در مسئله شناخت و مسئله ادراک فطری و گرایشات فطری و نقش آنها در شناخت فضایل اخلاقی از جمله عدالت‌ نکات مهمی هستند که در این تحقیق بر پایه دیدگاه استاد مطهری مورد توجه قرار می گیرد. در نظریات مختلف فرااخلاق به رویکردهای متفاوت فلسفی در مورد ماهیت و منزلت نظام ها و معیارهای اخلاقی با توجه به شناخت از انسان و معرفت شناسی و هستی شناسی پایه آن مکتب، پرداخته می‌شود. در مسائل معرفت شناسی بحث بر سر آن است آیا واقعیت فی النفسه وجود دارد و آیا انسان قادر به شناخت آن واقعیت هست یا خیر. در این تحقیق به بررسی اجمالی مبنایی نظامهای فلسفی و فکری چند فیلسوف غربی پرداخته و نشان داده می شود که چگونه تفاوت در معرفت شناسی و انسان شناسی در این نظام ها به تفاوت در حوزه عدالت‌پژوهی می انجامد و با تاکید بر آراء استاد مطهری در حوزه نسبت فطرت و عدالت به بررسی نقاط مهم دیدگاه ایشان در حوزه فرااخلاق و مقایسه با سایر مکاتب فلسفی اخلاقی پرداخته می شود. مکاتبی که در این پروهش به آنها پرداخته می شود عبارتند از مکتب تجربه‌گرای هیوم و مکتب عقل‌گرای کانت و مکتب قراردادگرایی جان رالز.

استاد مطهری منطق پوزیتیویست‌ها را در دو اصل خلاصه می‌کند: انکار بدیهی اولی و انحصار حرکت فکر از جزئی به کلی. ایشان با بیان نقض‌هایی که به ناچار باید مورد قبول پوزیتیویست‌ها قرار گیرد، سستی این اصول را به خوبی روشن می‌سازد. با مطالعه و بررسی این ایرادات به این نتیجه می‌رسیم که عمده اشکال استاد مطهری به منطق پوزیتیویست‌ها، این است که آن‌ها تجربه را تنها طریق معرفت معرفی نموده‌اند؛ در حالی که قضایایی داریم که بدون تمسک به تجربه برای ما حاصل گردیده‌اند. هم‌چنین شکل‌گیری قضایای تجربی نیز متوقف بر قبول بدیهیات اولیه می‌باشد.

استاد مطهری، اسلام شناس و متأله معاصر، از جمله متفکران و محققانی است که با رویکرد «گزینشی» به مسأله «علم» و «دین» پرداخته (همانند بحث از نظریه تبدّل انواع) و سعی کرده با رویکردی متفاوت و متعادل، با روش عقلانی – فلسفی و با وضوح بخشیدن به مسائل و موضوعات دینی به داوری و بررسی ارتباط این دو بپردازد، چرا که معتقد بود مشکلات جامعه بشری نو می شود و مشکلات نو، راه حل نو می خواهد . هرچند تعاریف مختلفی از دین و علم ارائه شده است؛ لکن در این بحث، مقصود استاد از دین، «دین اسلام» و از علم، «علوم تجربی» می باشد. استاد مطهری، علاوه بر اعتقاد به هماهنگی و همگرا بودن علم و دین، و در برخی موارد نیز بر مکمّل و متمّم بودن آنها تأکیدذ می نماید. استاد مطهری در بحث تعارض علم و دین، ضمن اعتقاد به «توهم بودن تضاد میان اصل خلقت با ترانسفوریسم » از منظر جهان بینی، بیان می کند که اصل توحید و اصل تکامل، مؤید و مکمل یکدیگر می باشند؛ همچنین برای رفع تعارض ظاهری در بعد تعارض در محتوی، ضمن قائل شدن به سمبلیک بودن زبان وحی در داستان آدم، معتقد به تفکیک علم و دین از حیث زبان شناسی شده اند.

امروزه با شبکه نسبتاً سامان یافته ‏ترى از مفاهیم مواجهیم که مى‏ تواند در مقام تبیین منظومه فکر سیاسى اندیشمندان و ساماندهى انبوه اظهارات پراکنده، نقش مهمى ایفا کند؛ از جمله مفاهیم معدودى که مى‏توان آن را از مقوله‏هاى کلیدى در حوزه فلسفه سیاسى قلمداد کرد، «حق» است که در زمره مقوله هاى ارزشى قرار مى‏گیرد. دیدگاه هر متفکر در این باره پایه‏ هاى اصلى نظریه او را درباب نظم مطلوب سیاسى تشکیل مى‏دهد. در این مقاله مؤلف سعى کرده است تا بخشى از اندیشه سیاسى آیه‏ اللّه‏ مطهرى را ذیل عنوان «حق» تشریح و تبیین کند.