آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نگرش سیستمی به مثابه یک رویکرد کل نگر به پدیده ها در تلاش است تا مفاهیم را در یک شبکه معنایی تعریف کند. برای هر سیستم و شبکه، عناصر، نحوه ارتباط -تعامل عناصر و هدف لحاظ می گردد. با اثبات اینکه دانش مدیریت در حیطه امور اعتباری و فرآورده سیستم دانش های اعتباری ( امور اعتباری) است، مطرح می شود که انسان به جهت مصدر نیاز و اجتماع به جهت ظرف اعتبار، عناصر این سیستم لحاظ می شوند. امور اعتباری تابع شناخت انسان از پدیده های خارجی و شناخت نیز مبتنی بر نگرش، بینش و جهان بینی انسان است، لذا با قرارگیری دو عنصر انسان و اجتماع در جهان بینی های متفاوت، اعتبار و ماهیت مدیریت نیز متفاوت شده و این سوال مطرح می گردد که در کدام بینش و جهان بینی، عناصر اعتبار و ماهیتی دقیق خواهند داشت؟. فرآیند تاثیر گذار جهان بینی اسلامی بردانش مدیریت از شناخت ماهیت دو عنصر انسان و اجتماع آغاز و در ادامه با بررسی تاثیر آن ها بر یک دیگر در جهان شناسی اسلامی، در نهایت به تعریف و تعین ماهیت دانش مدیریت ختم می شود. با بررسی انسان و اجتماع در نظام فکری و فلسفی شهید مطهّری به عنوان جهان بینی توحیدی، اصول «آزادی انسان» و «وحدت فطرت» در انسان شناسی و «استخدام متقابل» در اجتماع شناسی نتیجه می شود. شهید مطهّری با اتکا بر اصول مطروحه اصل «رشد عنصری» را بر سیستم دانش های اعتباری حاکم می داند و این سبب می شود که ایشان مدیریت را در ارتباط با مفهوم «رشد» معنا نموده و از فروع آن بداند.

تحول ماهیت دانش مدیریت وابسته به تفسیر مبادی بعید و قریب آن است که به ترتیب باواسطه و بی‏واسطه بر ماهیت آن دانش اثر می گذارند. روش متداول تحول خواهی ماهیت مدیریت، از تفسیر مبادی بعید و قریب آن در جهان‌بینی اسلامی آغاز شده و در نهایت به اعتبار ماهیت دانش مدیریت ختم می‏‌شود. جهان‌بینی به عنوان مبدأ بعید بر دانش مدیریت تأثیرگذار است که این تأثیرگذاری به واسطه مبادی قریب آن یعنی انسان و اجتماع تحقق می‌یابد. با گذر از رویکرد کلی نگری مبتنی بر مبادی به رویکرد سیستمی، یعنی فراخواندن دانش مدیریت به سیستم دانش ‏های اعتباری، فرآیند تاثیر گذاری جهان‌بینی اسلامی بر دانش مدیریت از شناخت ماهیت دو عنصر انسان و اجتماع دراین سیستم آغاز و در ادامه با بررسی تاثیر آن ها بر یک دیگر در جهان‌بینی اسلامی، در نهایت به تعریف و تعین ماهیت دانش مدیریت ختم می ‏شود. با بررسی انسان و اجتماع در نظام فکری و فلسفی شهید مطهّری به عنوان جهان بینی توحیدی، اصول «آزادی انسان» و «وحدت فطرت» در انسان شناسی و «استخدام متقابل» در اجتماع شناسی نتیجه می شود. شهید مطهّری با اتکا بر اصول مطروحه اصل «رشد عنصری» را بر سیستم دانش های اعتباری حاکم می داند و این سبب می شود که ایشان مدیریت را در ارتباط با مفهوم «رشد» معنا نموده و از فروع آن بداند.

در سراسر تاریخ اسلام، تفسیر قرآن در شمار مهم‌ترین تلاش‌های دینی و علمی مسلمانان بوده است. علمای زیادی در جهت فهم بهتر آیات از علم تفسیر بهره جسته و در پی آن، به اصلاح ساختارهای فکری، فرهنگی و اجتماعی جامعه خود ‌همت گماشته‌اند. از کسانی که در دوره معاصر به این مهم پرداخته، استاد شهید مرتضی مطهری است که در لباس یک‌ مصلح و روشنگر فکر دینی، در تلاش برای تصحیح انحراف عقیده جامعه خویش و با اعتقاد بر اینکه اصلاح در مراجعه به قرآن و مبانی و آموزه‌های دینی و عمل به آنها امکان‌پذیر است، در تمام گستره عمر علمی خود به مبارزه با این انحرافات پرداخت. این دغدغه باعث شد گفتمان‌های جهانی، منطقه‌ای و ملی بویژه فضای اجتماعی ایران آن روز، نمود روشنی در آثار ایشان داشته باشد؛ به نحوی که تفسیر ایشان را به یک تفسیر کاملا اجتماعی و عصری نزدیک کرده است. عطف توجه به دوره زندگانی سرشار از اتفاقات سیاسی و تحولات اجتماعی آن دوره نشان می‌دهد شرایط برای حمله به مبانی دینی فراهم آمده بود و شهید مطهری به عنوان یکی از برجستگان حوزوی – دانشگاهی آن زمان، با بهره‌گیری از آیات قرآن نقش مهمی در دفاع از مبانی دینی ایفا کرد. حال این نوشتار، با روش توصیفی تبیینی می‌کوشد نسبت اندیشه‌های تفسیری شهید مطهری با گفتمان‌های علمی- اجتماعی عصر خویش در تفسیر قرآن را و به طور کلی مراجعه ایشان به آیات قرآن کریم و استفاده از آن‌ها را در آثار خویش مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. از نتایج این پژوهش می‌توان به این موضوع اشاره کرد که شهید مطهری در مباحث تفسیری خود به محورهای «دینی ـ مذهبی»، «سیاسی ـ اقتصادی» و بیش از همه «فکری ـ فرهنگی» ورود کرده است. تقابل با مکاتب فکری و فلسفی غرب همچون اومانیسم، سکولاریسم، ناسیونالیسم، اگزیستانسیالیسم و مارکسیم و موضوعاتی همچون مبارزه با غربزدگی، فمنیسم، نفی استعمار خارجی و استبداد داخلی، به وفور در مباحث قرآنی شهید مطهری یافت می‌شود. همچنین از مباحث درون‌مذهبی می‌توان به دفاع از باورهای اصولیان شیعه (در برابر اخباریان) و در مباحث درون‌دینی می‌توان به حمایت همه جانبه از وحدت مسلمان و رویکرد درست به اصلاح و اصلاح طلبی دینی اشاره کرد.

استاد مرتضی مطهری از اسلام شناسان برجسته معاصر است که به رغم آکندگی آثارش با مباحث و استنباطهای قرآنی، می‌توان یکی از کوشش‌های قابل توجه وی را در عرصه تفسیر قرآن دانست. هندسه فهم صحیح آیات نزد متفکر شهید با کاربست لوازم و ابزارهای فن تفسیر تحقق می‌یابد و بر این اساس می‌کوشد تا فهمی روشمند از آیات وحی داشته باشد؛ از این رو هدف رساله حاضر ارزیابی آراء تفسیری استاد مطهری است. برای تحقق هدف مزبور روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی مورد استفاده قرار گرفت و دیدگاه‌ها در سه محور پیش‌فرض‌ها(چندمعنایی)، مبانی(روایات) و مراحل تفسیر(موضوعی، ترتیبی و سیاق) سازماندهی شد. بررسی آراء در محور اول، اعتقاد متفکر شهید در جواز چندمعنایی آیات و ظهور مراتب معنا با توجه به مراتب مخاطبان، یادکرد عوامل زمینه‌ساز چندمعنایی و کاربست قاعده مزبور در فرآیند فهم برخی آیات و غفلت از آن را در بعضی دیگر از آیات نشان می‌دهد. بررسی آراء در محور دوم، گواه اهمیت روایات معتبر در فرآیند فهم قرآن در نزد متفکر شهید با وجود اذعان به تقدم تفسیر قرآن به قرآن بر سایر طرق است. بررسی نقادانه نظرگاه‌ها در این محور، مؤید شکل‌گیری برخی دیدگاه‌ها با عنایت به بیان تفسیری روایات و فهم منقطع از احادیث در پاره‌ای دیگر از آنهاست. بعضی‌ دیگر از دیدگاه‌های تفسیری ایشان نیز در این محور که به رغم یادکرد بخشی از روایات ناظر به موضوع صورت گرفته با احصای جامع‌تر احادیث تأیید گشته است. در محور سوم و در بخش مراحل تفسیر موضوعی، به رغم اینکه استاد مطهری صرفاً به مرحله احصای آیات در این فرآیند اشاره می‌کند اما عنایت وی به مجموع مراحل را در برخی آثار با صبغه تألیفی می‌توان نظاره‌گر بود. بررسی نظرگاه‌های موضوعی با صبغه خطابی نشانگر لغزش در گام‌های گردآوری و دسته‌بندی روشمند آیات، استخراج مدلول آیات بر اساس مبانی تفسیر، استنتاج نظرگاه‌های قرآن با مقارنه و چندسونگری و ارزیابی است. آراء استاد مطهری در بخش بررسی نقادانه آراء با تکیه بر مراحل تفسیر ترتیبی تحت دو قسمتِ مراحل تعیین هدف سوره و مراحل تفسیر آیات سامان یافته‌اند. تعیین هدف سوره در تفسیر استاد مطهری بدون یادکرد مراحلِ دستیابی به آن، صورت گرفته است. در قسمت مراحل تفسیر آیات، عدم یادکرد و یا پرداختن ناقص به برخی مراحل در فرآیند فهم برخی آیات مشاهده می‌شود که گاه پیمودن گام مزبور، خدشه‌پذیری و گاه تقویت و تأیید آن را به همراه دارد. در بخش سوم و بررسی نقادانه نظرگاه‌های تفسیری با تکیه بر قاعده سیاق که در دو بخش بررسی آراء با تکیه بر سیاق آیات و بررسی آراء با تکیه بر سیاق جملات سازماندهی شده است، اهتمام متفکر شهید به قاعده سیاق از رهگذر اعتقاد به چینش توقیفی آیات مشخص می‌شود. به رغم کوشش استاد مطهری به فهمی موافق با سیاق اما گاه نگرش جزء‌انگارانه و خطی به آن با وجود آنکه سیاق را فراتر از ارتباط خطی آیات می‌انگارد، عدم دستیابی به فهمی بایسته از آیات و گاه عدول از ظاهر را به رغم اعتقاد به حجیت ظواهر آیات سبب گشته است. بررسی آراء در این بخش نشان داد که شالوده برخی از نظرگاه‌های تفسیری ایشان انگاره نشئت یافته از روایات در عدم لزوم وحدت مضمونی میان جملات یک آیه و نیز آیاتی است که به دنبال هم آمده‌اند. انگاره مزبور که در برخی موارد بستر فهمی خارج از سیاق آیات گشته، تقویت شده است.

موضوع اصلی ما در این پایان‌نامه « بررسی و تحلیل دیدگاه مرتضی مطهری و توین‌بی درباره ظهور و سقوط تمدن‌ها»، است. تاکید این پژوهش بیشتر بر روی تمدن اسلامی است. در همین راستا، دیدگاه توین‌بی که یکی از مشهورترین فیلسوفان تاریخ در عصر جنگ جهانی و پس از آن به شمار می‌رود، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. از آن‌جایی که او ـ به عقیده بسیاری از اندیشمندان ـ دید عرفانی، شهودی یا الهی به منشاء و راز اصلی تمدن دارد، لذا این قرابت آراء و تطبیق و تحلیل دیدگاه وی با مرتضی مطهری که فیلسوف، متکلم و متأله مسلمان و ایرانی است تا حد زیادی چالش‌برانگیز خواهد بود. در پژوهش پیش‌ِرو، علل ظهور و سقوط تمدن‌ها از دیدگاه اندیشمندان گوناگون، از جمله مطهری و توین‌بی مطرح شده است تا بر ما مشخص گردد که تمدن‌های امروز با چه چالش‌هایی پیش رو بوده و برای برون‌رفت از آن چه باید کرد. دیدگاه توین‌بی و مطهری در باب ظهور و سقوط تمدن‌ها مورد تحلیل قرار گرفته و نقاط اشتراک و افتراق آراء این دو مشخص شده است. بر این اساس مطهری بر این باور است که راه برون‌رفت از این خمودگی، پیروی از خداوند و پیامبر اوست و در مقابل نیز توین‌بی راه نجات تمدن‌ها را رجعت به مبانی و آموزه‌های کلیسا می‌داند. در جامعه اسلامی امروز چیزی که بیش از سایر موارد مخل پیشرفت‌شان شده، همانا چندصدایی و عدم وحدت است. مطهری نقد و رد نظریه نژادی و استعماری خواندن ناسیونالیسم، عوامل مذکور را مخل وحدت امت اسلامی برمی‌شمارد

شهید مطهری به عنوان یکی از متفکران معاصر جهان اسلام در موضوعات مختلفی اندیشه‌ورزی نموده است، وحدت اسلامی نیز از مسائل مهمی است که از نظر این متفکر شهید دور نمانده و در جای‌جای آثار و سخنرانی‌هایشان به آنها پرداخته است، یافته‌های تحقیق حاضر که به روش توصیفی تحلیلی و جمع‌آوری کتابخانه‌ای صورت گرفته حاکی از آن است که وحدت در مفهوم ایجابی به معنای یکپارچگی و پیوستگی است و در مفهوم سلبی به معنای عدم تفرق است و در اصطلاح عبارت است از ‌اشتراک گروهی در یک مرام و مقصد، اشتراک همه افراد یک ملت در آمال و مقاصد، دین و مذهب؛ از دیدگاه شهید مطهری مقصود از اتحاد مسلمین، اتحاد پیروان مذاهب مختلف، در عین اختلافات مذهبی، در برابر بیگانگان است؛ مبانی وحدت از نظر شهید مطهری همچون توجه به سیره و روش ائمه اطهار(ع) در حفظ و ایجاد وحدت با مذاهب اسلامی می‌باشد و نیز ایشان وحدت را ضروری‌ترین نیاز عصر کنونی می‌داند که جامعه اسلامی را از هرگونه پراکندگی مصون می‌دارد. از دیگر مبانی توجه به وحدت از منظر آیات قرآن است که همگرایی در جامعۀ اسلامی را ستایش و واگرایی را نکوهش نموده است و اینکه اتحاد را زمینه‌ساز قدرت جامعه می‌باشد. راهکارهای ایجاد وحدت اسلامی از منظر شهید مطهری شامل اتحاد بر محور اسلام؛ تأکید بر نقاط مشترکی همچون توحید، نبوت، قرآن، قبله، کعبه، حج، روزه، اهل‌بیت(ع) و اشتراکات تاریخی. همچنین روشنگری و بصیرت افزایی، رفع سوء تفاهمات، معرفی دقیق شیعه، پرهیز از مسائل اختلاف انگیز، عدم توهین به دیگر مذاهب، شناخت متقابل مذاهب اسلامی، رفتار مسالمت‌آمیز با پیروان مذاهب مختلف و احترام به عقاید و فرهنگ‌های مذاهب دیگر و همراهی در امور اجتماعی و مذهبی از دیگر راهکارهای وحدت در اندیشه شهید مطهری است؛ از دیدگاه شهید مطهری کج‌فهمی و بی‌اطلاعی، زوال دین؛ عدم امکان تبلیغ دین؛ عدم نشر دین در جهان؛ تعصب و قوم‌گرایی، استعمار، وهابیت و تکفیر، از آسیب‌های وحدت اسلامی می‌باشند.

الهیات اجتماعی شاخه ای از الهیات است که «به معرفت و مطالعه‌ی روش‌مند مناسبات جامعه و نهاد‌های اجتماعی با دین که دیدگاه‌های دین را در مورد مسائل اجتماعی بیان‌ می‌کند و عمده توجه و تمرکز خود را بر مسائل و معضلات حیات اجتماعی با هدف رفع و پاسخگویی به نیاز‌های موجود (اعم از نظری و عملی) قرار‌ می‌دهد.استاد مطهری به‌عنوان اسلام شناس و متاله و فیلسوف و متفکرِ اجتماعی دین را می‌توان پایه گذار الهیات اجتماعی شیعی معاصر با رویکردی کارآمد و نو نامید. او نظام فکری و رویکرد متفاوتی در برخورد با مسائل اجتماعی دارد، به گونه‌‌ای که با ارائه مسائلی که در اواخر عمر خود بدان دست یافته است، ما‌ می‌توانیم به رهیافت‌هایی در الهیات شیعه دست یابیم که به بسیاری از مسائل اجتماعی پاسخگو باشد.مهم ترین مسئله استاد مطهری در الهیات اجتماعی اصلاح اندیشه اجتماعی اسلام که کدام الهیات اجتماعی است که در گذر مبانی و مفاهیم اساسی می تواند به سمت مسائل اجتماعی حرکت کند و برای ساختار ها و واقعیت های اجتماعی معاصر از منظر مکتب اسلام سخن به میان آورد. این پژوهش با روش اسنادی و کتابخانه ای در صدد بازتعریف الهیات اجتماعی و مفاهیم آن در منظومه فکری استاد مطهری و اینکه اساسا مبانی الهیات اجتماعی در اندیشه ایشان چه معنایی دارد.در فصل اول بعد از بازشناسیِ مفاهیم از همدیگر ،ایضاح مفاهیم مرتبط به الهیات اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است.در فصل دوم با استفاده از مفاهیم اساسی الهیات اجتماعی که شامل عدالت اجتماعی و آزادی اجتماعی ، اصلاح و احیاء دینی ،سنت های اجتماعی است، بازسازی الهیات اجتماعی در اندیشه استاد مطهری مسئله اساسی قرار گرفته است و در فصل سوم با کنکاش در انسان شناسی اجتماعی و هستی شناسی اجتماعی استاد مطهری در پی ِاستنتاج مبانی الهیات اجتماعی تلاش شده است تا به منطق و سیر فکری استاد در الهیات اجتماعی دست یابیم.و در پایان این پژوهش نتیجه گرفته می شود که استاد مطهری در اواخر عمر خود پروژه‌‌ای ناتمام به نام مجموعه کتب جهان‌بینی را برای دستیابی به یک نظام فکری بر اساس اندیشه مکتبی را طرح‌ می‌کند‌. در واقع مسئله ناتمامِ استاد مطهری به عنوان یک متاله اجتماعی، بنانهادنِ فلسفه های اجتماعی برای دست یابی به نظام های اجتماعی مبتنی بر الهیات ِاجتماعی اسلام بوده است نه صرف ایفای نقش متکلمانه خود.

قضاء و قدر یکی از مسائل مورد توجه انسان است و شبهات زیادی در این زمینه مطرح شده است. از نظر استاد مطهری ارائه نظریه صحیح درباره قضاء و قدر از نظر فلسفی و کلامی در حل شبهات مطرح شده درباره قضاء و قدر ضروری است. آنچه استاد مطهری در کتاب انسان و سرنوشت انجام داده است تلاشی در این جهت است. در این تحقیق کوشیده‌ایم تا به روش کتابخانه‌ای-رایانه‌ای مستندات روایی دیدگاه استاد مطهری در زمینه قضاء و قدر را با تکیه بر روایات دو کتاب توحید صدوق و کافی مورد بررسی و راستی‌آزمایی قرار دهیم. در پژوهش حاضر با بررسی شواهد روایی دیدگاه استاد مطهری این نتیجه بدست آمد که قضاء و قدر الهی از طریق نظام علّی و معلولی بر حوادث جهان تعلق می‌گیرد. همچنین سلسله اسباب و مسببات که شامل علل مادی و معنوی می‌شود، بخشی از نظام قضاء و قدر الهی است؛ و رویدادهای زندگی انسان تحت تاثیر هر دو دسته علل مادی و معنوی رخ می‌دهد. ولی انسان به همه‌ی آن علل آگاهی ندارد و همه‌ی این علل تحت اختیار او نیست. بنابراین در تفسیر وقایع زندگی دچار خطا می‌شود و همه سرنوشت را از اختیار انسان خارج می‌داند. در حالی که در اعتقاد به قضاء و قدر و توجیه حوادث باید به امر بین امرین معتقد بود یعنی نه انسان مجبور مطلق و نه مختار مطلق است. همینطور تمام عواملی که در پیدایش قضاء و قدر نقش ایفاء می‌کنند نه کاملا تحت اختیار انسان هستند و نه کاملا از محدوده اختیار بشر خارجند. بلکه وضعیتی کاملا بینابین وجود دارد و بر همین اساس در محدوده‌ای که اختیار بشر نقش آفرین است به همان اندازه برای انسان مسئولیت اخلاقی و رفتاری وجود دارد و می‌تواند سرنوشت خود را تغییر دهد.

این پژوهش روی دو نیاز مهم بشر در عصر مدرن، اخلاق و علم، تمرکز نموده و با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی ارتباط آنها را با دین اسلام از منظر دو متفکر اسلامی، شهید مرتضی مطهری و مهندس مهدی بازرگان کاویده است. در مسأله ارتباط اخلاق و دین، دیدگاه شهید مطهری بر این است که اخلاق به عنوان یک ارزش، منهای دین نه توجیه معقولی دارد و نه میتوان معیار درستی برای آن ارایه کرد. تنها در جهانبینی دینی است که به دلیل شناخت صحیح از حقیقت انسان، اخلاق نیز ماهیت حقیقی خود را باز مییابد. ولی مهندس بازرگان ارتباط دین و اخلاق را نه از طریق تفکیک میان ساحت مادی و ملکوتی انسان، بلکه از رهگذر طبیعی بودن دین توضیح میدهد. از دیدگاه او، اسلام از آن جهت که یک دین طبیعی است، با اخلاق از آن جهت که یک فعل طبیعی است، ارتباط پیدا میکند. اما در مسأله ارتباط علم و دین، دیدگاه شهید مطهری آن است که علم و دین مکمل یکدیگراند و میان آنها نسبت تعامل وجود دارد. علم جز در حوزه جهانبینی دینی نه زمینهی وجود و نه بستری برای کاربرد دارد. ولی از نظر مهندس بازرگان ارتباط علم و دین در روش تجربی آنها است؛ یعنی اگر دین در مسیر طبیعیِ خود باز گشته و با روش تجربی مطالعه و تفسیر گردد، میتواند جایگاه خود در علوم جدید را باز یابد.

نظریه فطرت به ویژگی‌های خاص انسانی در خلقت او اشاره می‌کند. مطهری نظریه «فطرت» را از معارف اسلامی و قرآن می‌گیرد و از آن برای حل بسیاری از دشواری‌های کلامی و دین‌پژوهشی استفاده می‌کند. پرسش اینست فطرت چه جایگاهی در رویکرد کلامی مطهری دارد؟ برای پاسخ به این پرسش پایان‌نامه را بر چهار فصل قرار دادیم. فصل اول کلیات و زندگی‌نامه و آثار شهید مطهری؛ فصل دوم مباحث مربوط به فطرت؛ فصل سوم مباحث کلی دربارۀ علم کلام جهت آشنایی با کلام نزد مطهری؛ فصل چهارم جایگاه و نقش فطرت در مسائل کلامی مطهری می‌باشد. فصل دوم و سوم مباحث پایه‌ای برای فصل چهارم می‌باشد. در فصل چهارم مسائل کلامی اعم از پیدایش دین، توحید و اثبات وجود خدا، مباحث وحی، ایمان، عقلانیت دینی، خاتمیت، امامت و مباحث جبر و اختیار، عدالت، حسن‌وقبح، و اخلاق را مطرح کردیم. در پیدایش دین، نیاز درونی انسان‌ها به دین که در نهاد انسان نهاده شده است به دین فطری موسوم است، و در مبحث اثبات وجود خدا، از طریق حس خداجویی و خداگرایی، حقیقت‌جویی و حس پرستش که و این‌بار نیز با توجه به درون و نهاد انسان «راه فطری» نامیده می‌شود تأثیر فطرت در مسائل کلامی مطهری تبیین می‌شود. نتیجه این پژوهش تبیین رابطه انسان‌شناسی و علم کلام از طریق «نظریۀ فطرت» است. فطرت از ویژگی‌های انسان و وجه تمایز انسان از حیوان است براین اساس مسئله‌ای انسان‌شناسی است و چون در تبیین مسائل کلامی نیز بکار می‌رود. فطرت در انسان‌شناسی مطهری در مباحثی مانند «انسان و فطرت» و «گرایش‌های فطری» و نیز «انسان فطری» و «انسان مکتسب» و «من علوی» و «من سفلی» با علم کلام در نیاز فطری به دین و خداگرایی فطری مرتبط می‌گردد. روش بررسی این پژوهش به‌صورت گزارش و توصیف و نیز تحلیل است؛ از طریق بازخوانی متون مطهری، مبنای فطری در آنها به‌صورت گزارش و توصیف بدست داده می‌شود و در مسائلی که نمود «فطرت» کمرنگ‌تر است از طریق تحلیل به مبنای فطری مباحث پی بردیم تا شیرازۀ فطرت در مباحث کلامی فهم شود. و هدف از این پژوهش با بازخوانی فطرت در کلام، فهم دقیقی از جایگاه فطرت در مسائل کلامی مطهری است تا به شبهات و بدفهمی‌ها در کلام پاسخ داده شود.