آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در پایان نامه حاضر به پیامدهای روان شناختی - اخلاقیِ سرنوشت باوری با تکیه بر آراء رواقیّون و شهید مطهری پرداخته ایم. ابتدا مبانی هر یک را در خصوص سرنوشت باوری بیان و سپس بحث سرنوشت باوری و پیامدهای روان شناختی - اخلاقی آن را از دیدگاه رواقیّون و شهید مطهری مقایسه کرده ایم. پژوهش حاضر از این رو حائز اهمیّت است و انجام آن ضرورت دارد که نتایج کاربردی فراوانی بر آن مترتّب است و می تواند در مطالعات میان-رشته ای، از جمله مشاورۀ فلسفی، مورد استفاده قرار گیرد. از جمله یافته‌های پژوهش حاضر می توان به این امر اشاره کرد که اندیشه های رواقیّون و شهید مطهری در خصوص بحث سرنوشت باوری چه از لحاظ مبانی که مربوط به این بحث است و چه از لحاظ پیامدهای روان شناختی - اخلاقی بسیار به یکدیگر نزدیک هستند. به لحاظ پیامدهای روان شناختی می توان با به کار بردن اصولی که مکتب رواقی و همچنین شهید مطهری در خصوص سرنوشت باوری بیان کرده اند، به آرامش رسید؛ از جمله با به کاربردن این اعتقاد که هر آنچه اتفاق می افتد بر اساس قضا و قدر الهی است و منشأ همه امور خداوند است. انسان به واسطۀ این قبیل آموزه ها در کنار این که توکّل را در خود پرورش می دهد، می تواند از پریشانی ها و آشفتگی های زندگی دور بماند. همچنین اگر انسان از روی آگاهی و بینش به حوادث موجود در جهان بنگرد، حتی سختی ها و مشقت ها نیز باعث رشد او خواهند شد. به لحاظ پیامدهای اخلاقیِ سرنوشت باوری، حکیم رواقی، همۀ انسان ها را خواهران و برادران خود می داند و خود را شهروند همۀ جهان و همشهری جهانیان می داند و معتقد به جهان وطنی است. شهید مطهری نیز معتقد است خیرخواهی مطلق بوده و هیچ گونه حد و مرزی میان خود و غیر وجود ندارد. این قبیل آموزه ها منجر می شود انسان ها نسبت به یکدیگر برخورد و رفتار درستی داشته باشند و مفاهیمی همچون ایثار در بین انسان ها معنا می یابد.

تمایل و گرایش انسان به سوی مبدأ جهان نشان دهنده این است که مسئله خداوند همواره مسئله اصلی مورد نیاز بشر از آغاز تاریخ تاکنون بوده است. به همین دلیل عمده دغدغه فیلسوفان دین را می توان اثبات وجود خداوند و تشخیص روش صحیح آن دانست. با توجه به اهمیت بحث فطرت در بین اندیمشندان مسلمان، تکیه بر این آموزه ی قرآنی برخی از متفکران را برآن داشت که راه فطرت را به عنوان یکی از طرق اثبات وجود خداوند بدانند. اگر چه ممکن است که این راه شبهات و پرسش های فراوانی را با خود به همراه داشته باشد،لیکن از دیدگاه معتقدان به آن، متقن ترین روش است. شهید مطهری نیز از جمله این اندیشمندان است که بر پایه نظریه فطرت، وجود خداوند را اثبات کرده است.در این پژوهش ضمن بررسی مباحث مقدماتی برای ورود به بحث خداگرایی فطری، به دلایلی که استاد مطهری در آثار خود برای توجیه این گرایش بنا کرده اند، توجه شده است. بنابراین و با توجه به این ادله، ایشان اساساً معتقدند که نباید در جست و جوی علت وجود خدا در انسان بود چرا که این مسئله بدیهی و در حکم سلامت هر انسانی است. لیکن پس از بررسی آنچه که ایشان در این باب فرموده اند و بنابر اعتقادات ایشان، می توان به این نتیجه رسید که برهان فطرت نه به عنوان مقدمه ای استدلالی و برهانی یقینی، بلکه بر پایه شهود قلبی و علم حضوری و براساس تمایل و جست و جوی فطری انسان به سوی خداوند، به اثبات مبدأ جهان منتهی می شود. بنابراین با توجه به بدیهی بودن باور به خداوند و ناتوانی دیگر براهین از جمله براهین حسی و عقلی در شناساندن کنه ذات خداوند، برهان فطرت از امتیاز ویژه ای در میان دیگر راه ها برخوردار است و می توان این روش را نه کامل ترین، بلکه مطمئن ترین و ابتدائی ترین راه در فلسفه ی شهید مطهری دانست.

هدف این پژوهش براهین اثبات خدا از نظر شهید مطهری است . تحقیق حاضر بنیادی می باشد. واز نوع مطالعات توصیفی – تحلیلی است. ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق کتابخانه ای و بر اساس تحلیل اطلاعات فیش برداری است . اکثریت حکیمان مسلمان، هدف نهایی فلسفه را اثبات وجود خداوند و اتصاف ذات وی به احکام و اسماء الهی می دانند. بدین ترتیب، برهان پذیری یا ناپذیری وجود خدا از اهمیت ویژه ای برخوردار است مفهوم واژه خدا از عمومی ترین و ساده ترین مفاهیمی است که همه انسانها حتی کسانی که منکر وجود خدا هستند، نیز آن را درک می کنند. هر چند شناخت کنه وحقیقت ذات خدای تبارک و تعالی برای انسان غیر ممکن است ولی از راههای بسیار زیادی می توان یقین به وجود خداوند تبارک و تعالی پیدا نمود. شهید مطهری به حق مساله وجود خدا را مهم ترین مساله کلامی می داند. خداشناسی فطری هر آدمی است؛ یعنی هر آدمی به مقتضای خلقت و ساختمان اصلی روحی خود خدا را می شناسد، بدون اینکه به اکتساب و تحصیل علوم مقدماتی نیازی داشته باشد. شهید مطهری برهان فطرت را باتاکید برگرایش های فطری به اثبات وجود خدا پرداخته است. استاد «مطهری» در بخش خداشناسی، راه های رسیدن به خدا رابرسه نوع می داند: الف)راه دل یا راه فطرت ب)راه حس وعلم و یا راه طبیعت ج)راه عقل یا راه استدلال و فلسفه.

رساله حاضر به بررسی توکل و رابطه‌ی آن با توحید افعالی و فاعلیت خداوند در جهان و نحوی دخالت خدا در امور می‌پردازد. هدف این تحقیق بررسی نظریات استاد مطهری درخصوص توکل و روشن ساختن نقش خداوند و انسان در مسأله توکل است. نقش خداوند در نظر برخی از متکلمان اسلامی این است که خداوند دخالتی مستقیم در کارهای بنده‌ی متوکل به خود می‌کند. اشکالاتی بر تبیین متکلمان اسلامی از ماهیت توکل وارد است. متکلمین از سویی توصیه به توکل در همه‌ی کارها می‌کنند و از سوی دیگر به انسان توصیه می‌کنند تمامی ابزار و علل طبیعی و انسانی را برای موفقیت بکار گیرد. از سویی استاد مطهری بر این باور است که انسان در کارها باید به وظیفه‌ی خود عمل کند سپس در نتیجه‌ی کار به خداوند توکل داشته باشد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و استنباطی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای‌ است.

سنت فکری تاریخی‌گرایی در فلسفه‌ی غرب و به ویژه در آلمان، یکی از مهم‌ترین مکاتب قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است. بر اساس نظرات اندیشمندان این سنت، سرشت انسان، متغیر است، واقعیت انسانی ثابت نیست و به زمینه‌ی تاریخی، بستگی دارد. تاریخی‌گرایان به معرفت‌شناسی علم تاریخ نیز پرداخته‌اند و این علم را به صورت مستقل درآورده‌اند. پوزیتیویست‌ها مهمترین مخالفان این سنت بودند و متفکران این سنت به مبارزه با اندیشه‌های آنان پرداختند. در نسبت با تاریخی‌گرایی، با وجود این که مطهری به نیازهای زمان، توجه کرده است، تلاش او معطوف به سرشت متغیر انسان‌ها و تغییر زمان نیست و اندیشه‌ی او همچنان برحکمت جاودان، اصرار دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی و کل به جزء، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، ابتدا کلیت اندیشه‌های این سنت را بررسی کرده و سپس با بررسی اندیشه‌های فیلسوفان برجسته‌ی آن: از ویکو تا دیلتای، به جزئیات آرای آنان می‌پردازد؛ در پایان، با نگاهی به آرای مطهری از دیدگاه تاریخی‌گرایانه، در بررسی و نقد اندیشه‌ی او، گام برداشته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش بدین قرار است: شناخت تاریخی‌گرایی و نقد آن و یافتن عدم سازگاری اندیشه‌ی مطهری با تاریخی‌گرایی.

عنوان قیام عاشورا و مباحث پیرامون آن از دیر زمان مورد بررسی محافل علمی قرار گرفته است. و آثار بسیار زیادی در این زمینه به رشته تحریر در آمده است. شهید مرتضی مطهری و آیت الله محمد حسین نجفی نیز به این موضوع ارزش بیشتری قائل شده و آثار مستقلی در این زمینه دارند. بررسی و تبیین دیدگاه های مختلف درباره قیام امام حسینعلیه السلام ما را به فهم بیشتر زمینه‌ها، علل و عوامل قیام امام حسینعلیه السلام کمک می‌کند. و برای روشن شده ابعاد مختلف حادثه عاشورا تاثیر بسزایی دارد. لذا برای نیل به این اهداف سعی شده است در پایان نامه حاضر دیدگاه‌های این دو دانشمند شیعی را درباره زمینه‌ها، علل و عوامل سیاسی،فرهنگی و اجتماعی توصیف و تحلیل نمودیم. در مرحله بعد به تطبیق دیدگاه این دو دانشمند درباره قیام امام حسین علیه السلام پرداختیم. و به این نتیجه دست یافتیم که شهید مطهری بیشتر به عوامل سیاسی،فرهنگی و اجتماعی قیام امام حسینعلیه السلام پرداخته است و کمتر به زمینه‌ها و علل بعید این قیام پرداخته است. اما ایت الله محمد حسین نجفی بیشتر به زمینه‌ها و علل قیام امام حسینعلیه السلام پرداخته است.

ایده‌های بنیان‌گذاران انقلاب اسلامی و نسبت این ایده با گفتمان مهدویت، می‌تواند در تسهیل و جهت‌دهی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و رسیدن به حاکمیت اکمل اسلامی راهگشا باشد. این پژوهش، با هدف واکاوی اندیشه‌های استاد مطهری در حوزه تربیت مهدوی صورت گرفته است. با توجه به دسترسی به آثار ایشان در قالب 108 کتاب، متون کتاب‌ها به روش کیفی واکاوی و مفاهیم و مضامین مرتبط با تربیت مهدوی استخراج گردید. با اتکا به روش اترید-استرلینگ، به منظور اکتشاف شبکه مضامین تربیت مهدوی، مضمون‌ها در قالب 130 مضمون اصلی دسته‌بندی گردیدند. در گام بعدی، با بسط معنایی و ارتباط مفهومی مضمون‌ها، شبکه مضامین تربیت مهدوی ذیل 9 مضمون سازمان‌دهنده صورت‌بندی شدند: بعد شناختی، ارزشی، سیاسی، تحول‌گرایی و اصلاح شرایط، اعتدال و صلح‌طلبی، ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی، رفتاری و اجتماعی، امید و انتظار سازنده و بعد اخلاقی و معنوی. با توجه به وسعت آثار ایشان و عمق مفهومی هر کدام از مولفه‌های استخراج‌شده، روش نوشته پیش‌‌رو چنین است که هر کدام از این مولفه‌ها به صورت مستقل از لحاظ کاربردی‌سازی مورد بررسی قرار گرفته و شیوه‌های مناسب عملیاتی برای تحقق آن‌‌ها در زندگی شهروندان فراهم تا از این‌طریق در زمینه‌سازی ظهور گامی اساسی برداشته شود.

مفهوم تاریخ، که در دوران مدرن عظمتی فراسوی مجموعه‌ای از رخدادها پیدا کرده بود، در سدۀ اخیر موضوع تأمل متفکران ایرانی بسیاری از جمله مرتضی مطهری نیز قرار گرفت. وی متأثر از نگرش‌های رومانتیک که در آن زمان رواج یافته بودند اعتقاد داشت که تاریخ دارای حرکت تکاملی است، اما از آنجا که متفکری مسلمان بود می‌کوشید تا این حرکت را مطابق آنچه خودش «جهان‌بینی اسلامی» می‌خواند تبیین کند. در این تبیین، مفهوم قرآنی خلیفةاللهی انسان و نیز دو مفهوم برنامه تشریعی و برنامه تکوینی خداوند برای انطباق آدمی با جریان تاریخ برجسته هستند. انسان، به عنوان خلیفۀ الهی در زمین، مسئول ساختن تاریخ است. ولی برای این که در این عملِ ساختن به بیراهه نرود و مسئولیت تاریخی خود را به درستی به انجام آورد دو برنامه تکوینی و تشریعی پیش پای او قرار داده شده است که هم راهنمای او هستند و هم مشتمل بر عناصر آزمایندۀ او در این مسیر. بررسی اقوال مرتضی مطهری دربارۀ مفاهیم مذکور نشان می‌دهد که وی در جای جای بحث‌های خود پای مفهوم شرور را به میان می‌آورد و می‌کوشد نسبت آنها را با طرح تکامل‌گرایانۀ خود روشن کند. ما در این مقاله از نسبت شرور و جریان حرکت تاریخ در نگاه مرتضی مطهری می‌پرسیم. بررسی اولیۀ ما نشان می‌دهد که مرتضی مطهری با پیوند فلسفۀ تاریخ با مبحث شرور نوعی «الهیّات عملی تاریخ‌نگرانه» را فراهم می‌آورد که در آن اراده الهی با اراده انسانی پیوند می‌یابند تا جریان تاریخ را رقم زنند و آن را به هدفش نزدیک‌تر سازند.

حضور اجتماعی زنان از مسائل مورد مناقشه میان اندیشمندان مسلمان است. به طور کلی شاهد دو رویکرد سنت‌گرا و تجددگرا در این حوزه هستیم، به گونه‌ای که برخی با تمسک به رویکرد سنتی به برتری مرد بر زن در خلقت تأکید داشته و همین را مبنای تفاوت‌های حقوقی دو جنس و محرومیت زنان از بسیاری از شئونات اجتماعی قرار داده‌اند. در نقطه مقابل گروه تجددگرا با الهام گرفتن از تفکر لیبرال غربی با اصرار بر اصول آزادی و برابری حضور حداکثری برای زنان را طلب می‌کنند. این مقاله گفتمان سومی بر مبنای تفکر شهید مطهری در خصوص حضور اجتماعی زنان مبنی بر دو اصل عدالت و حقوق فطری ارائه می‌دهد. رویکرد شهید مطهری را می‌توان در سه مؤلفه خلاصه کرد: (الف) زن و مرد در انسانیت مشترک هستند؛ (ب) در هر دو جنس استعدادها و قابلیت‌های فطری وجود دارد که سعادت انسان در گرو به فعلیت رساندن آنهاست؛ (ج) برای به فعلیت رساندن برخی از استعدادهای انسان احتیاج به وجود فضای فعال و رقابتی در عرصه اجتماعی است. لذا از منظر عدالت اجتماعی باید زمینه‌های حضور فعالانۀ بانوان با حفظ موازین اسلامی در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراهم شود. در این پژوهش، برای یافتن دیدگاه شهید مطهری در این باره از روش تحلیل متنی بهره گرفته شده است.

هدف: یکی از راههای زنده نگه داشتن روش‌شناسی در جامعه، بررسی آرا، اندیشه‌ها و روشهای اندیشمندان و استخراج الگوی اندیشه‌ورزی و روش‌شناسی آنهاست. آیت‌الله شهید علامه مرتضی مطهری، ژرف‌اندیش و متفکری است که بررسی اندیشه‌اش می‌تواند افقهای نوینی در امر پژوهش، روش‌شناسی و مسئله‌شناسی بگشاید. روش‌شناسی شهید مطهری آمیزه‌ای از مبانی اسلامی، تدبّر نوین در مشکلات جامعه اسلامی و ابتکارات فکری و توانایی‌های ذهنی بود. لذا هدف از انجام پژوهش حاضر، دستیابی به ویژگی‌های روش‌شناسی استاد مطهری در پژوهش مسئله‌محور بود. روش: روش مورد استفاده در این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای بود. یافته‌ها: یافته‌های این این پژوهش در قالب الگویی شامل بسترسازهای فردی: هدفمندی، عشق به علم و تفکر، خودآگاهی، هجرت فکری و حقیقت‌جویی؛ بسترسازهای تاریخی- اجتماعی: کشف ریشه‌های تاریخی در تحقیق، بررسی عملکردهای فلسفی حکمای مسلمان، نقد فیلسوفان مسلمان، عمق‌نگری تاریخی و نقد عالمانۀ اندیشه‌ها؛ و پیشرانهای روشی: دستیابی به نیازها، روشمندی، قاعدة اهم فالاهم، تیزبینی، آینده‌نگری، عمق‌یابی، مسئله‌محوری فعالانه، نوآوری و پرهیز از مطلق‌گرایی ارائه شد. نتیجه‌گیری: شهید مطهری در مسئله‌شناسی و مسئله‌یابی از زمان علمی خویش جلوتر بود؛ ذهن و چشم مسئله‌یاب داشت؛ تحقیقاتش بر حسب نیاز بود؛ خالق یک نظام واحد فکری بود و در تحقیق مسئله‌محور، ضابطه و قاعده‌مندی را رعایت می‌کرد.