آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

‫اقبال لاهوري و شهيد مطهري از نوادر تاريخ انديشه اسلامي معاصر هستند که مسايل سياسي اجتماعي زمان خود را به‌شايستگي تبيين نموده و معضلات جامعه خويش را مورد کاوش قرار داده‌اند. آن‌ها اگرچه در اصول جريان اصلاح ديني داراي اشتراک نظر بودند، اما اقتضائات زماني، اقبال لاهوري را براي تبيين جامعه آرماني اسلام به‌سوي "فلسفه خودي" سوق داد، و شهيد مطهري به تبيين ايدئولوژي اسلامي روي آورد. او همچنين به کمک برقراري پيوند ميان زيربناي اعتقادي اسلام و نظام سياسي اجتماعي آن، مباني انقلاب اسلامي را پي‌ريزي کرده و نظريه‌پرداز حکومت اسلامي به‌شمار مي‌رود. اصل تکليف و اقتضائات جامعه اسلامي، اقبال را نيز به صحنه سياست کشاند که نتيجه آن ارايه "نظريه پاکستان" و "تحفظ حقوق مسلمين" بود. از نظر اين دو انديشمند، اسلام تنها مکتب فکري است که مي‌تواند با راهنمايي انسان، نيازهاي متنوع او را برآورده سازد. از سوي ديگر، به‌دليل نوع تحصيلات و روند مطالعات، ورود اقبال به مسايل اسلامي، از منظر اجتماعي بود، و ورود مطهري از نگاه فلسفي و کلامي بوده است. يکي ديگر از تفاوت‌هاي اقبال و شهيد مطهري مربوط به اختلاف شرايط زماني و مکاني است؛ اقبال در شبه‌قاره با پديده استعمار روبرو بود و در دوره خودباختگي مسلمانان مي‌زيست، و بهترين راه‌حل جامعه خود را توجه به هويت خودي مي‌دانست. اما شهيد مطهري در عصر خوديافتگي مسلمانان با پديده استبداد روبرو بود، که جامعه خواستار اداره خود بر اساس احکام اسلامي بود، ولي مارکسيسم، التقاط و تحجر از موانع آن بود. اما هر دو انديشمند در اعتقاد به نظام اسلامي، محوريت توحيد، و مسئوليت‌پذيري، اختيار و آزادي انسان، مشترک بودند. شهيد مطهري در آثار خود، بسياري از نظرات اقبال را تأييد کرده است اما در دو محور اصلي، کار او را ناقص مي‌داند؛ اول اين‌که اقبال لاهوري با فرهنگ و مباني اسلامي آشنايي عميق ندارد؛ و دوم آن‌که با وجود تسلط اقبال بر فلسفه غرب، با فلسفه اسلامي چندان آشنا نبوده است.

نظام حقوقی اسلام در تشریع حقوق و تکالیف زن و مرد، ویژگی‌های فطری و طبیعی آنها را مورد توجه قرار داده است و با وجود اشتراکات فراوانی که در حقوق و وظایف آنها وجود دارد، اگر‌‌ اندک اختلافی مشاهده می‌شود ناشی از این اختلاف طبیعی است. در پژوهش حاضر سعی شده با استناد به مبانی فقهی و حقوقی، حقوق زن در عرصه‌های مختلف سیاسی- اجتماعی- اقتصادی و خانوادگی با تکیه بر آراء و ‌‌اندیشه‌های والای علامه شهید مطهری مورد بررسی قرار گیرد. اندیشه شهید مطهری در رابطه با حقوق زن برگرفته از آیات قرآنی است.ایشان در تحلیل حقوق زن با پرهیز از هر گونه افراط و تفریط، نقطه نظرات بسیاری از افراد را به حیطه نقد کشانده و سپس با تکیه بر ‌‌اندیشه اسلامی خود و بهره‌گیری از آیات کتاب وحی الهی و روایات اهل بیت و ائمه معصومین(ع) به نتایج ارزشمندی دست یافته است. شکّى نیست که با نگاه ابتدایى در فقه اسلامى، برخى نابرابرى ها میان حقوق زن و مرد دیده مى شود، ولى به نظر شهید مطهری بهتر است از آن به (تفاوت هاى حقوقى) تعبیر کرد، زیرا هر تفاوتى ناگزیر تبعیض و ستم نیست، چنان که هر برابرى، همانندى و تساوى نیز به طور قطع عدالت و انصاف نمى باشد. ایشان با بهره‌گیری از دانش قواعد فقه و علم اصول و منطق از حقوقی که اسلام برای زن تعیین نموده است دفاع کرده و به شبهات وارده به نحو احسن و اکمل پاسخ داده است که با وجود حجاب و عفاف، می‌توان در بحث حقوق اقتصادی زن یا حضور زن در اجتماع و اشتغال بیرون از منزل وی، از این مبانی بهره جست. به نظرایشان یکى از مسلّمات دین اسلام این است که مرد، حقّى به مال زن و کار زن ندارد. نه مى تواند به او فرمان دهد که براى من فلان کار را بکن، و نه اگر زن کارى کرد که به موجب آن کار، ثروتى به او تعلّق مى گیرد مرد حق دارد که بدون رضاى زن در آن ثروت تصرف کند، و از این جهت زن و مرد وضع مساوى دارند.

شناخت، درک و جستجوی خدا در تجربه‌ی روزمره‌ی زندگی، از ادوار دور با سرشت و زندگی انسان تنیده شده است، به گونه ای که تلاش های بشر برای واکاوی و برداشت از این تجربه با کنهه خالق خود، منتج به ارائه و ظهور نظریات جدید و بعضاَ حیرت انگیز شده است. مفهوم تجربه دینی یکی از این نظریات است. در تشریح این نوع تجربه، بیان شده است که انسان ها، گاه، درکی مستقیم و بدون واسطه از امور قدسی و معنوی پیدا می کنند؛ تجربه ای مستقل از تأملات درونی؛ درکی غیر معمول از وابستگی به یک منبع نامتناهی و سرمنشاء‌ای بی نهایت. در این میان، ارائه نظرات و تطبیق اندیشمندان اسلامی در این زمینه از ضرورت و اهمیتی دوچندان برخوردار است. بنابراین، با توجه به اینکه هدف این پژوهش بررسی تجربه دینی از دیدگاه اقبال لاهوری و مرتضی مطهری بوده، با بهره گیری از روش پژوهش توصیفی، از نوع تحلیل اسنادی، رویکردها، دیدگاه ها، معیارها و روش های این دو متفکر و اندیشمند بزرگ اسلامی را از منابع معتبر دینی استخراج و استنباط نمودیم. نتایج پژوهش نشان داد که بین دیدگاه های اقبال لاهوری و مرتضی مطهری در زمینه تجربه دینی تفاوت وجود دارد و نقاط مشترک و افتراق زیادی بین این دو اندیشمند در مورد مفهوم تجربه دینی وجود دارد. به عبارت دیگر، تجربه دینی از نگاه اقبال لاهوری نوعی خودآگاهی باطنی مستقیم و بی واسطه است، ولی از نگاه استاد مطهری نوعی شناخت شهودی متمایز از وحی است.

پیوست در منابع دیجیتالی

جامعیت توام با ژرف نگری، استاد مطهری را از بسیاری از معاصران خود متمایز کرده است. جستجو از عوامل آن، مساله پژوهش حاضر است. توجه به قداست علم و محبوبیت اصیل دانش و نیز توجه به نیازهای معرفتی از مهمترین عوامل آن است. نیاز ستیزی استاد بر مسوولیت پذیری ایشان استوار است. مسوولیت پذیری فراتر از مفهوم روان شناختی بر بنیانهای وجودی چون آگاهی و اختیار ریشه دارد.

‫مسئله چيستي ايمان، از مهمترين مباحث کلامي و فلسفي است و يکي از پرسشهاي اساسي، نقش و ميزان تأثيرگذاري علم و معرفت در پيدايش و شکلگيري ايمان است. اين پژوهش در سه بخش، به بررسي رابطه ايمان و معرفت از ديدگاه شهيد مطهري و سروش پرداخته است. شهيد مطهري، ايمان را مرکب از چهار عنصر معرفت، تصديق قلبي، التزام، و عمل ميداند. معرفت مقدمه و شرط ايمان است و عمل از آثار و لوازم ايمان است. شهيد مطهري جايگاه عقل و ايمان را محترم شمرده و عقل را کاشف از اعتقادات ديني ميداند. ايشان نمونه بارز عقلگرايي معتدل است؛ در مقابل عقلگرايي حداکثري، ايمانگرايي، و عقلگرايي انتقادي. تشتت رأي و اضطراب نظري سروش و عدم شفافيت پارهاي از مباحث توسط وي، بر دشواريهاي اين پژوهش افزوده است. سروش ايمان و معرفت را بيگانه از هم قلمداد کرده و به ايمان بدون معرفت باور دارد. وي مدعي است که خداوند را نمي شود از طريق وحي و گزارههاي وحياني شناخت؛ بلکه خداوند به طور مستقيم با انسان مواجه ميشود. بنابراين، ايمان نوعي سرسپردگي به خداست. اين قرائت جديد از ايمان، از نوع نگاه به دين در جهان غرب نشئت گرفته است؛ ديني که با مجموعه گزارههاي معرفتي سر و کاري نداشته و يک حقيقت فراتر از معرفت است. وي از اين تلقي رايج در ميان مسيحيان معاصر متأثر شده؛ گاه ايمان را نوعي اميد، گاه گوهر ايمان را حيرت، و گاه آن را تجربه ديني معرفي ميکند. در نتيجه، ايمان را امري ناواقعگرايانه تلقي کرده و آن را با شکاکيت و نسبيگرايي همسان ميداند. نويسنده پس از آن، به مباني دو ديدگاه پرداخته است. نتيجه اينکه، بين ديدگاه شهيد مطهري و سروش وجوه اشتراکي وجود دارد و در مقابل، وجوه افتراق متعددي هم وجود دارد.

یکی از مهمترین حوزه های دانش بشری حوزه دین شناسی است. این حوزه از این جهت اهمیت می یابد که دین نقش فعالی در ساختار جامعه و فرد ایفا می کند و در حوزه های دیگر معرفت بشر مانند انسان شناسی؛ جهان شناسی؛ اخلاق؛ جامعه شناسی ؛ حقوق و سیاست تاثیرگذار است. محوری ترین حوزه دین شناسی بحث وجود خداوند است که استدلالهایی در رد و اثبات آن بیان شده است دو نوع از استدلالهای مثبت وجود خداوند که بر مبنای دریافتهای درونی انسان صورت پذیرفته است استدلل تجربه دینی و استدلال فطرت است. از جمله کسانی مه از طریق تجربه دینی در صدر اثبات وجود خدا برآمده است گری گاتنیگ است شهید مرتضی مطهری نیز با عطف نظر به نظریه فطرت از آن اثبات وجود خدا استفاده می کند. این تحقیق برآن است تا بر تقریر دو استدلال تلاش این دو دانشمند را به نمایش بگذارد و ضمن ارائه تاریخچه دو استدلال مبانی و نقدهای آن دو بیان کند و در پایان مقایسه ای بین دو استدلال به عنوان نتیجه تحقیق صورت دهد. مبانی استدلال فطرت ذات گروی وجود فطریات واقع نمایی ادراکات مبناگروی است مبانی استدلال تجربه دینی وقوع تجربه دینی واقع نمایی تجارب و حجیت روش استقرایی است نقد استدلال تجربه دینی دوری بودن آن است و نقد استدلال فطرت ابطال ناپذیری آن است دو استدلال در روش مبانی و نتیجه قابل مقایسه هستند.

کتاب " نقد الفکر الدینی عند الشیخ مرتضی مطهری" ترجمه کتاب "نقد اندیشه دینی از دیدگاه شهید مرتضی مطهری" توسط صاحب الصادق می باشد این کتاب خلاصه ای از برنامه فکری شهید مطهری را بیان می کند و به مسائل مشترک میان اهل سنت و شیعیان چون پروردگار، نبوت، قرآن و فقه اسلامی را بیان می کند و به مسائل اجتماعی چون فقه زن و خانواده می پردازد و در خلال آن به دیدگاه اسلام پیرامون آن اشاره می کند و به اشتباهاتی که مسلمانان نسبت به این مسائل دچار می شوند می پردازد.