مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫موضوع اين تحقيق، تبيين اعيان ثابته از منظر وجود‌شناختي و جايگاه آن در نظام معرفتي عرفان ابن عربي است. در اين رابطه نگارنده تلاش مي‌کند وجود عالمي به نام اعيان ثابته را که قبل از ايجاد ممکنات و اعيان خارجي در مرتبه واحديت از طريق اقتضاي اسماي الهي به کمالات خويش به صورت صور اسماي الهي در صُقع ربوبي قرار گرفته‌اند، ثابت نمايد. به اعتقاد ابن‌عربي، اعيان ثابته قبل از وجود عيني‌شان، در عالم ديگري ثبوت داشته و کل جهان، پيش از آنکه وجود پيدا کنند، در مرتبه واحديت تقرر و تعين داشته‌اند. از نگاه او هستي داراي پنج مرتبه است: 1.عالم ذات و کنه وجود حق که غيب مطلق است و قابل شناخت نيست؛ 2.عالم واحديت؛ 3.عالم ملکوت و عقل و روح؛ 4.عالم مثال؛ 5.عالم طبيعت که تجليات و ظهور حق است. در مرتبه واحديت، اسماي حسناي الهي با تمام اقسامش و صفات ذات حق و اعيان ثابته قرار دارند. به اعتقاد ابن عربي، در اين مرتبه، گويي ذات حق از غيب مطلق بيرون آمده و به صورت اسما و صفات تجلي کرده است؛ و گرنه از ذات صرف، هيچ خبر و معرفتي نيست. پس اعيان ثابته در نظام معرفتي محيي‌الدين عبارت است از حقايق و ماهيات و بلکه تمام ماسواي حق و صورت علمي جميع ممکنات عالم در نزد حق تعالي. نويسنده سپس به بيان نتايج اين بحث مي‌پردازد. به اعتقاد وي، ابن عربي با اين طرح ابتکاري خويش، توانسته است بسياري از معضلات هستي‌شناسي را حل و فصل کند؛ مثل آفرينش از عدم و چينش مراتب هستي از ذات احديت تا عالم شهادت و کيفيت ارتباط مراتب هستي با هم و با ذات احديت. از ديدگاه وي، اعيان ثابته چون از اسماي حسناي الهي نشئت مي‌گيرند، با تکثر اسما، اعيان نيز متکثر مي‌شوند؛ بدون اينکه تکثري در ذات حق رخ دهد. بنابر اين، او علم حق به ماسواي خود را از اين طرق حل مي‌کند. وي اين مرتبه را تجلي اوّلي ذات حق مي‌داند و معتقد است که در تجلي دوم، کل هستي از عالم ثبوت علمي به وقوع عيني انتقال مي‌يابد و اين عالم عيني چيزي جز ظهور اسماي الهي نيست. وي در اين نظام معرفتي خويش، موضوع علم الهي به موجودات، عدل الهي، خير و شر، و جبر واختيار را تبيين ميکند و کلِ نظام و بينشِ عرفاني خويش را تفسيري از قرآن مي‌داند و در تثبيت مسائل عرفاني‌اش، به آيات استناد مي‌کند.

---

---

---

---

‫در اين پژوهش، با رويکردي تطبيقي، ديدگاه‌هاي چهار فيلسوف و عارف، به نام‌هاي فيلون، محيي‌الدين‌بن عربي، ملاصدراي شيرازي و اسپينوزا در مورد وحدت وجود منعکس شده است. بررسي دلايل قائلين به وحدت وجود و منکرين آن، مبناي چهار فصل اين پژوهش مي‌باشد. در فصل اول، نخست مفهوم لغوي و اصطلاحي وحدت وجود مطرح گرديده؛ سپس مفهوم فلسفي اين اصطلاح با ذکر چند مثال از عالم ماده تشريح شده است. در فصل دوم، پس از ترسيم روند تاريخي بحث از وجود؛ ديدگاه‌هاي فلاسفه يونان، فلاسفه غرب و فلاسفه مسلمان در مورد مفهوم وحدت وجود تبيين گرديده است. فصل سوم، به تبيين تفسيري فلسفي از وجود، رابطه وجود با موجود و اقسام وحدت وجود بسته به نوع موجودات؛ اختصاص دارد. در فصل چهارم، ديدگاه‌هاي مختلف فلاسفه‌اي مانند فيلون، ابن عربي، ملاصدرا و اسپينوزا در مورد وحدت وجود و دلايل قائلين و منکران وحدت وجود به تفصيل بيان شده است. نويسنده ديدگاه‌هاي اين انديشمندان را از منظري طبيعي و عقيدتي(مادي و معنوي) مطرح نموده و در همين جهت به تحليل مفهوم انسان کامل و ويژگي‌هاي او از منظر ابن عربي و نيز طرح و ترسيم نسبت بين انسان کامل با وجود مطلق و وحدت وجودي او با وجود خداوند متعال پرداخته است. تجزيه و تحليل ديدگاه‌هاي مشترک ابن عربي با ملاصدرا، فيلون و اسپينوزا و اختلاف نظر آنان در اين زمينه، آثار قبول وحدت وجود در انسان، تبيين مفهوم الحاد و ايمان در وحدت وجود و اشاره به ديدگاه‌هاي توحيدي و الحادي و طبيعت‌گرا در اين زمينه از ديگر مطالب فصل چهارم را تشکيل مي‌دهد.

‫در اين پژوهش با رويکردي تطبيقي ديدگاه‌هاي امام خميني و محيي الدّين ابن عربي به عنوان دو عارف معاصر و سَلَف درباره انسان کامل و مؤلّفه‌هاي مهّم کمال انساني و چگونگي نيل به آن مقايسه شده و مفاهيم و مصاديق انسان کامل از منظر آنان تشريح گرديده است. نويسنده نخست به بررسي مفهوم، جايگاه و ضرورت انسان کامل در عرفان نظري پرداخته و بر لزوم بحث از انسان شناسي در تفّکر و فرهنگ اسلامي تأکيد کرده و تحقيقات گسترده عارفان مسلمان در اين زمينه را منعکس ساخته است. هدف اصلي وي در اين تحقيق بيان جايگاه و تأثير ويژه انسان کامل در نظام هستي است، که وي اين مقوله را با مقوله ولايت پيوند داده است. او در ادامه تعريف، ويژگي‌ها و جايگاه انسان کامل در نظام هستي را از منظر محيي‌الدّين ابن عربي بررسي کرده و ضرورت وجود، ادله وجود و مصاديق انسان کامل و رابطه آن با ولايت و نبوّت را از ديدگاه ابن عربي تبيين کرده است. سپس به وارسي مفهوم و مصداق انسان کامل از منظر امام خميني( پرداخته و ضرورت وجود، ادلّه وجود و مصاديق انسان کامل و همچنين ارتباط آن را با مسأله نبوّت و امامت بررسيده و پيامبران الهي و ائّمه معصومين را از منظر آنان به عنوان مصاديق اصلي انسان کامل معرّفي کرده است. تجلّي تام و کامل اسما و صفات الهي بودن انسان کامل، رابطه مشيت الهي با مشيت و اراده انسان کامل، صورت حق و عالم بودن انسان کامل و خليفه الهي بودن او روي زمين، و واسطه فيض بودن انسان کامل از منظر اين دو عارف بزرگ اسلام، مراتب خلافت و ولايت انسان کامل و حقيقت محمّدي و علوي آن از منظر ابن عربي و تشريح مفهوم اَعيان ثابته و ارتباط آن با انسان کامل، از مهم ترين مندرجات اين نوشتار محسوب مي‌شود.