مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ما دیگر باید دست از تفسیرِ قرآن برداریم و اکنون نوبت آن است که با متن قدسی وارد رابطه‌ای پساتفسیری شویم. شرح و بسط این دوره نوپدید مهمترین پروژه‌ای‌ است که نگارنده به جد آن را دنبال می‌کند و تاکنون بالغ بر ۲۳۰ صفحه از کتاب‌اش، در این باب را قلمی کرده است؛ کتابی که امیدوار است بتواند اندکی از فربهی نظری و بیمارگونه پیرامون تفسیر قرآن را بکاهد و تاحدی نیز از پتانسیل‌های عملی و کاربردی آن پرده‌برداری کند.

آمنه ودود (۱۹۵۲-) از متفکران امریکاییِ افریقایی تبار است. او وقتی که بیست ساله و در دانشگاه مشغول به تحصیل بود، به دین اسلام گرایش یافت. مِری تِسلی که مسیحی پروتستان بود، پس از این نام خود را به آمنه ودود تغییر داد. وی به تأملاتی در خصوص زن در قرآن پرداخته است. او قرآن را دارای روحی می داند که در آن هیچ تمایزی میان مرد و زن وجود ندارد. اما فهم ناصحیح از قرآن در جوامع مردسالار، سبب شده تا گرایشی ضد زن از آن ارائه شود.

اندیشه‌های جدید در خصوص قرآن، می‌کوشد تا این پیام الهی را با معیارهای بشری مورد ارزیابی و داوری قرار دهد. این رویکردها اگر چه با علم امروز به مواجهه با قرآن می‌پردازد اما بعضاً با موازین قرآنی سازگاری ندارد. آیت الله جوادی آملی از جمله مفسرانی است که این ایده‌های جدید را مقبول نمی‌داند. ایشان با معیار قرار دادن متن قرآنی، می‌کوشد تا به تفسیر قرآن بپردازد.

مدارا به معنای لطف، تساهل، نرمی و در لغت، به معنای دوری از درگیری با فرد به خاطر شر اوست. خداوند متعال، در قرآن کریم، از مدارا، به عنوان برکت و رافت خود یاد کرده است. مدارا جایگاه بسیار مهمی در حیات خانواده و اجتماع آدمی دارد. اگر انسان با دیگران مدرا نکند و در سختی ها و ناگواری ها، با دیگر افراد با عصبانیت و خشم رفتار کند، هم به اعتماد اجتماعی و هم به صحت تربیتی و اخلاقی خود ضربه خواهد زد. مدارا نقش بسیار سازنده ای در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان دارد. زندگی پر از ناگواری هایی است که انسان با آن رو برو می شود. اگر انسان بنا را بر مدارا کردن با مردم نگذارد و در مشکلات و ناهمواری ها، با دیگران به تندی و خشونت رفتار کند، هم به اعتبار اجتماعی و هم به سلامت دینی و اخلاقی خود لطمه خواهد زد. هدف در این پژوهش، بررسی حیطه های مختلف مدارا در سیره امامان (ع) است که برای جمع آوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای استفاده شده و داده ها با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حاصل از این بحث عبارتند از: در فضلیت مدارا، بسیاری از فضایل مانند خضوع و خشوع، نوع دوستی، صبر و خویشتن داری، کظم غیظ، نداشتن کینه توزی، دوری از خشم، دوری از جنگ، دوری از ناسزا گویی و سهل گیری وجود دارد. این فضایل اخلاقی و تربیتی نمونه ای از صفاتی است که انسان را در دنیا و آخرت به رتبه های والا و درجات ارزشمند می رساند.

دکتر محمد مسجد جامعی متولد ۱۳۳۲ در تهران است. وی تحصیلات حوزوی را با شرکت در دروس خارج فقه و اصول آیات عظام وحید خراسانی و مرحوم میرزا جواد آقا تبریزی در دهه ۶۰ ادامه داد. همینطور مدرک دکتری ژئوپولتیک از دانشگاه پیزای ایتالیا دریافت کرد. وی عضو هیأت علمی دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه، مشاور عالی و عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و سفیر اسبق ایران در واتیکان و مغرب بوده است.

این نوبت ششمین جلسه از سلسله جلساتِ مضامین اخلاقی و اگزیستنسیل قرآن است که به همت دوستان گرامی در ماه رمضان برگزار می‌شود. امیدوارم که با عنایت به ایام و لیالی سپری شده، دوستان احوال خوش معنوی را تجربه کرده باشند. رفته رفته به انتهای ماه رمضان نزدیک می‌شویم و حدوداً یک هفته از این ماه معنوی باقی مانده است.

پس از انتشار مجلدات اولیه موسوعه شریفه فوق، مرکز پژوهش‌های اسلامی آستان قدس‌رضوی برای نقد و بررسی اثر مزبور از این‌جانب دعوت به عمل آورد. بنده وقتی مطلع شدم که انتخاب من خواست جناب شیخ جلیل‌القدر حضرت استاد آیت‌الله آقای حاج شیخ محمد واعظ‌زاده‌خراسانی‌طاب‌ثراه بوده است، اجابت و اطاعت و به حدمیسور مطالبی تقدیم کردم که اینک مسودّه آن گفتار به‌عنوان عذر تقصیر به پیشگاه آن بزرگوار تقدیم خوانندگان ارجمند می‌گردد. استاد واعظ‌زاده یکی از تربیت‌یافتگان مکتب قم و ازنظر علمی به‌حق عالمی نمونه از عالمان جامع علوم الهیه بود و ازنظر اخلاقی تندیس تواضع، فروتنی و کرامت نفس بود. به‌یقین سخن‌سنجان فرداها با مطالعه آثار او به عظمت صاحب آثار بیش‌ازپیش پی خواهند برد: «فانظروا بعدَنا الی الآثار * إنّ آثارنا تدلّ علینا»

جلسه هفتم و آخر از سلسله جلسات مضامین اخلاقی و اگزیستتسیل قرآن را در خدمت شما هستم. ابتدا مروری می­کنم به مباحثی که در این سلسله جلسات طرح شد. به یکی دو پرسشی که دوستان بیرون از جلسات از من پرسیده­اند و ناظر به این مباحث هم از منظر دیگر می­پردازم. بعد به سه آیه از آیات سوره اسراء که در نظر گرفته­ام به مثابه آخرین مضمونی که قرار است در این سلسله جلسات محل بحث ما واقع شود، خواهم پرداخت. سپس با جمع بندی آنها سخنانم را به پایان می­برم. مشتاقم که از ملاحظات دوستان هم در انتها بهره‌­مند شوم.

جریان ظاهرگرایی از کهن‌ترین جریان‌های فکری در جهان اسلام، به‌ویژه اهل‌سنت است که تاکنون ابعاد و زوایای آن کمتر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بررسی خاستگاه و سیر تطور ظاهرگرایی در فهم قرآن در میان اهل‌سنت، موضوع این پژوهش است. در این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع تاریخی، خاستگاه پدیده ظاهرگرایی و سیر تاریخی آن در بین اهل‌سنت بررسی شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که ظاهرگرایی در اهل‌سنت، به‌مثابه یک جریان تأثیرگذار در فهم قرآن و برداشت از کتاب الهی، به دوران پس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و عصر صحابه بازمی‌گردد که در طی قرون مختلف، در قالب مکاتب گوناگونی مانند اهل اثر، اهل حدیث حنابله، سلفیه و وهابیت، تا عصر حاضر استمرار داشته است. طرف‌داران این جریان در رویکرد خود، بحث در اطراف برخی از حقايق ديني و عبور از ظواهر کتاب و سنت را بدعت ‌می‌دانند. آنها با نادیده‌گرفتن عقل، نگاهی افراطی به نقل دارند و معتقدند اعتبار و میزان عقل به کتاب و سنت است و با وجود قرآن به استدلال‌های اهل کلام و روش متکلمان نیازی نیست. این رویکرد مبتنی بر اصالت ظاهر کتاب و سنت و کفایت نقل، بر تمام اصول و اندیشه‌های جریان ظاهرگرا حاکم است.

برخی معتقدند أجل انسان، از پیش برایش مقدر شده و گریزی از آن نیست؛‌ انسان به هر نوع مرگی از دنیا برود، همان مرگ برایش مقدر بوده است. اما بر اساس ظاهر برخی آیات قرآن و روایات، خداوند برای هر انسانی دو أجل معلق و مسمّی مقدر کرده است. تفسیر دو أجل به أجل انسان در دنیا و برزخ یا قیامت، و نیز تفسیر دو أجل به أجل رفتگان و أجل باقی‌ماندگان، با ظاهر آیات و روایات سازگار نیست. تفسیر دو أجل در چهارچوب قانون علیّت و به عنوان أجل مشروط (با فرض نقص در علت تامه) و أجل مطلق (فرض حصول علت تامه)، در واقع انکار وجود دو أجل برای انسان است. تفسیر دو أجل به أجل طبیعی و اخترامی، نزدیک‌ترین تصویر به آجالی است که در قرآن و روایات ترسیم شده است؛ اما نمی‌توان أجل مسمی را به أجل طبیعی تفسیر و معنا کرد. أجل مسمی، مهلت اولیه‌ای است که خداوند در آغاز خلقت انسان برایش مقدر کرده است و علم آن را به هیچ کسی حتی انبیاء و اولیاء نداده است؛ حکمت الهی این مهلت را تعیین کرده و ضرورتاً به معنی مهلت رسیدن به سن پیری و کهولت بدن نیست. در أجل مسمی تثبیت یا تجدید نظر شامل تقدیم و تأخیر راه دارد که بر اساس حکمت الهی و وابسته به افعال انسان خواهد بود. اگر أجل معلق، حتمی و مقضی شود، فرد به أجل مسمای خود نرسیده است. در برخی انسان‌ها، أجل مسمی، قطعی و حتمی (=مقضی) می‌شود.