مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این نوبت جلسه چهارم از سلسله جلسات مضامین اخلاقی و اگزیستنسیل قرآنی است که در ماه رمضان توقیق برگزاری آن را پیدا کرده‌ام.

در باب آیات اگزیستنسیلی که ذکرکردم و از همینجا می­خواهم توضیح تکمیلی در مورد متد «پدیدارشناسی» بدهم.

نوبت گذشته به پاره‌­ای از اِلِمان‌های اخلاقی و اگزیستنسل در قرآن با محوریت آیات سوره اسرا پرداختم. البته در انتها استشهادی کردم و گریزی هم به آیات سوره یوسف زدم. امروز بنا دارم همان مضامین را که در انتها به بحث گذاشتیم، قدری توضیح بیشتری بدهم. با توجه به برخی پرسش‌ها و ملاحظاتی که طی برگزاری این جلسات به دست من رسیده است، با مخاطبان این مباحث را در میان می‌­نهم. اشاره‌­ای به انسان‌­شناسی قرآن کردم. در نوبت پیشین اشاره کردم نوعی انسان­‌شناسی است که متناسب و متلائم است با آدمی­ان متوسط الحال. به تعبیر حافظ خرقه‌ای‌تر دامن و سجاده­‌ای شراب­ آلوده دارد. دوش رفتم به درِ میکده خواب آلوده خرقه تردامن و سجاده شراب آلوده من از همین جاها بحثم را پی می­‌گیرم. در راستای پاره‌­ای نکات که در باب تصویر پیامبر (ص) در قرآن وجود دارد سخن می­‌گویم. به آیه آخر سوره یوسف که توسعاً در بابت پیامبران است هم خواهم پرداخت.

یکی از اصلی ­ترین فعالیتهای مصلحان دینی در اسلام، توجه و محوریت دادن به قرآن است. گویی در جهان اسلام، توجه به قرآن مورد غفلت واقع شده و برخی مصلحانِ دینی، یکی از مهمترین گامها در راه اصلاح را رجوع به این متن مقدس می ­دانند. سید محمود طالقانی از جمله مصلحان دینی بود که به قرآن توجهی ویژه داشت. او محور فعالیتهای خود را بر روی قرآن استوار کرده بود. تفسیری بر قرآن نوشت و نامش را پرتویی از قرآن گذاشت. معتقد بود که تنها پرتو و نوری از قرآن را می توان دریافت و رسیدن به کُنه و حقیقت قرآن امری دشوار است. جلسات متعدد قرآنی تشکیل می داد و به این وسیله می کوشید تا هم از قرآن غبار زدایی کند و هم به اصلاح اندیشه دینی بپردازد. او از عدم توجه به قرآن نیز گلایه کرده بود.

چیزی که علامه‌طباطبایی را برجسته کرده، این است که او معیار این گونه فلسفه را ذات خداوند قرار داده و خدا را محور تحقق چنین فلسفه‌ای معرفی کرده است.

مهم‌ترین کتاب مرجع که مسلمانان آموزه‌های دینی خود را از آن اخذ می‌نمایند، قرآن است. این کتاب یگانه منبع مهم و اساسی برای دریافت عقاید و اخلاق و احکام اسلامی است. بماند اینکه از روزگاران دور، باورمندان به این دین، از عامی و عالم، بیش از مراجعه به قرآن و فهم آن، اوقات خود را به تفقه در فقه گذرانده‌اند و بی‌توجه به قرآن، کتب فقهی و روایات و احادیث منقول را به دیده گرفته و گویی با بودن آن مأثورات، نیاز چندانی به این منبع اصلی دین خود ندیده‌اند.

دکتر محمد شحرور(۱۹۳۸-۲۰۱۹) از قرآن پژوهان نواندیش سوریه بود. او بر اساس نظریات جدید علمی، به مباحث قرآن‌ شناسی توجه می کرد. بیشتر نظریات قرآنی وی بر پایه داده‌ های جدید علوم انسانی و علوم تجربی استوار بود. وی با دیدگاههای جدید علمی، کوشید تا نگاهی از زن در قرآن را ترسیم کند که مقبول جهان جدید نیز واقع گردد.

سیدیحیی یثربی عقیده دارد: مرحوم علامه طباطبایی باید تفسیری را با هزار زحمت می‌خرید و مطالعه می‌کرد و بیشتر آن‌ها را در کتابخانه می‌خواند، اما اکنون ما با وجود این همه نرم‌افزار و امکانات چه کرده‌ایم؟!

اندیشه‌های جدید در خصوص قرآن، می‌کوشد تا این پیام الهی را با معیارهای بشری مورد ارزیابی و داوری قرار دهد. این رویکردها اگر چه با علم امروز به مواجهه با قرآن می‌پردازد اما بعضاً با موازین قرآنی سازگاری ندارد. آیت الله جوادی آملی از جمله مفسرانی است که این ایده‌های جدید را مقبول نمی‌داند. ایشان با معیار قرار دادن متن قرآنی، می‌کوشد تا به تفسیر قرآن بپردازد.

جلسه پنجم از سلسله جلسات مضامین اخلاقی و اگزیستنسیل قرآن را در خدمت عزیزان هستم. رسیده بودیم به آیه‌ای از آیات سوره اسراء که متضمن دعاکردن یا به تعبیر دقیقتر شفا یافتن بود. من آیات پیشین را توضیح دادم. البته بنای ما چنان که از آنها برمی‌آید تأکید بر یک سوره نیست. کما اینکه در جلسات پیشین هم به وقتش به سروقت سوره یوسف رفتم. همچنین از آیات مکی دیگر در جزء ۲۹ و ۳۰ استفاده کرده‌ام. در عین حال به تفاریق آیاتی را از سوره اسرا اختیار کردم و در این جلسات به تفصیل راجع به آنها سخن گفتیم. آیات منتخبی که با بحث ما تناسب و تلائم دارد. و الا هم سوره بلند است ۱۱۱ آیه دارد؛ و هم پاره‌ای از مضامینش به بحث ما مربوط نیست. به همین جهت هم من به برخی از آیات در این سلسله جلسات پرداخته‌ام. رسیده بودیم به آیه‌ای که از شب زنده‌داری سخن می‌گفت: