مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

احكام القرآن تأليف ابوبكر محمد بن عبدالله معروف به ابن عربى، از علما و دانشمندان اسلامى قرن پنجم و ششم هجرى است. نویسنده غير از ابن عربى عارف شهير است؛ زيرا مؤلف از دانشمندان شرقى ولى ابن عربى عارف از دانشمندان غربى به حساب مى‌آيد. به همین منظور برای رفع اشتباه مؤلف را ابن العربى با الف‌ولام ولى محیی‌الدين را ابن عربى بدون الف‌ولام مى‌نویسند. مؤلف در این کتاب به بررسى آيات دربردارنده احكام پرداخته است. وى برای این هدف ابتدا آيه مورد نظر را مطرح، آنگاه آن را از جهات مختلف بررسى مى‌كند. از جمله كلمات مشكل آن را توضيح داده، ديدگاه‌هاى علما را درباره آن بيان و در پایان حكم مورد نظر را استخراج مى‌كند و اگر درباره آيه، رواياتى وجود داشته باشد به عنوان مؤيد متذكر مى‌شود و در حقيقت با این روش مى‌خواهد بيان كند كه احكام شرع تماماً از آيات قرآن گرفته شده است. با توجه به ویژگى‌هاى این کتاب و اين‌كه مؤلف آن تمام سوره‌هاى قرآن را بر حسب ترتيب مصحف عثمانى بررسى نموده، کتاب جايگاه خاصى در بين کتاب‌هایى كه پيرامون آيات الاحكام نوشته شده، پيدا كرده است؛ لذا مرجع مناسبى است برای بحث آيات الاحكام است و مورد استقبال و استفاده بسيارى از علما و قرآن‌پژوهان قرار گرفته است. ساختار: از آنجا كه مطالب کتاب پيرامون آياتى است كه در آنها حكمى از احكام بيان شده و مؤلف این مطلب را در تمام آيات قرآن بررسى نموده است. ویژگى‌ها: نویسنده پس از ذكر آيه، واژگان مهم آيه را شرح و توضيح داده و از کتاب‌هاى لغت پيرامون معناى آن عباراتى را نقل مى‌كند. برای توضيح آيه و استخراج حكم، مطالب را طى چند مسأله بيان مى‌كند. اگر مسأله و حكم اختلافى باشد، ديدگاه‌هاى فقها و مذاهب اسلامى را درباره آن بيان مى‌كند. شأن نزول آيه مورد بحث را ذكر مى‌كند. روايات وارده درباره آن آيه را كه از طرف پيامبر(ص) رسيده است نقل مى‌كند. از اشعار عرب در توضيح مطالب استفاده نموده است. پس از ذكر اقوال و بررسى آنها، ديدگاه خود را در مسأله بيان مى‌كند. چنانچه آيه مورد بحث داراى احتمالات متعددى باشد آن احتمالات را ذكر و بررسى نموده است. چنانچه آيه مورد بحث از آيات ناسخ و يا منسوخ باشد، ناسخ و يا منسوخ بودن آن را ذكر مى‌كند.

احكام القرآن تأليف ابوبكر محمد بن عبدالله معروف به ابن عربى، از علما و دانشمندان اسلامى قرن پنجم و ششم هجرى است. نویسنده غير از ابن عربى عارف شهير است؛ زيرا مؤلف از دانشمندان شرقى ولى ابن عربى عارف از دانشمندان غربى به حساب مى‌آيد. به همین منظور برای رفع اشتباه مؤلف را ابن العربى با الف‌ولام ولى محیی‌الدين را ابن عربى بدون الف‌ولام مى‌نویسند. مؤلف در این کتاب به بررسى آيات دربردارنده احكام پرداخته است. وى برای این هدف ابتدا آيه مورد نظر را مطرح، آنگاه آن را از جهات مختلف بررسى مى‌كند. از جمله كلمات مشكل آن را توضيح داده، ديدگاه‌هاى علما را درباره آن بيان و در پایان حكم مورد نظر را استخراج مى‌كند و اگر درباره آيه، رواياتى وجود داشته باشد به عنوان مؤيد متذكر مى‌شود و در حقيقت با این روش مى‌خواهد بيان كند كه احكام شرع تماماً از آيات قرآن گرفته شده است. با توجه به ویژگى‌هاى این کتاب و اين‌كه مؤلف آن تمام سوره‌هاى قرآن را بر حسب ترتيب مصحف عثمانى بررسى نموده، کتاب جايگاه خاصى در بين کتاب‌هایى كه پيرامون آيات الاحكام نوشته شده، پيدا كرده است؛ لذا مرجع مناسبى است برای بحث آيات الاحكام است و مورد استقبال و استفاده بسيارى از علما و قرآن‌پژوهان قرار گرفته است. ساختار: از آنجا كه مطالب کتاب پيرامون آياتى است كه در آنها حكمى از احكام بيان شده و مؤلف این مطلب را در تمام آيات قرآن بررسى نموده است. ویژگى‌ها: نویسنده پس از ذكر آيه، واژگان مهم آيه را شرح و توضيح داده و از کتاب‌هاى لغت پيرامون معناى آن عباراتى را نقل مى‌كند. برای توضيح آيه و استخراج حكم، مطالب را طى چند مسأله بيان مى‌كند. اگر مسأله و حكم اختلافى باشد، ديدگاه‌هاى فقها و مذاهب اسلامى را درباره آن بيان مى‌كند. شأن نزول آيه مورد بحث را ذكر مى‌كند. روايات وارده درباره آن آيه را كه از طرف پيامبر(ص) رسيده است نقل مى‌كند. از اشعار عرب در توضيح مطالب استفاده نموده است. پس از ذكر اقوال و بررسى آنها، ديدگاه خود را در مسأله بيان مى‌كند. چنانچه آيه مورد بحث داراى احتمالات متعددى باشد آن احتمالات را ذكر و بررسى نموده است. چنانچه آيه مورد بحث از آيات ناسخ و يا منسوخ باشد، ناسخ و يا منسوخ بودن آن را ذكر مى‌كند.

آرمان شهر و مدینه فاضله یکی از دغدغه های دیرین بشر بوده که حتی ذهن فلاسفه را نیز درگیر خود نموده است.در دین اسلام نیز پرداختن به این آرمان،یکی از محورهای اصلی را شکل می دهد و گزارش های فراوانی را با رویکرد آخر الزمانی می توان در معارف آن یافت.در قرآن کریم نیز،به عنوان مهم ترین و معتبرترین منبع مکتوب اسلامی،از این نکته غفلت نشده و آیات متعددی را با رویکرد آرمان شهر می توان در آن یافت.در این مقاله از زاویه ای دیگر،به بررسی این مسئله در قرآن کریم پرداخته شده است و اصل این پدیده در قالب تحلیل دو ماجرای قرآنی بهشت حضرت آدم علیه السلام و شهر بنی اسرائیل،ثابت و امکان تکرار دوباره آن در آخر الزمان،براساس آیاتی دیگر از قرآن،بررسی و اثبات گردیده است.

از دیدگاه ویلیام تسدال، مفهوم قرآنیِ «میزان»، برگرفته از کتابی جعلی به نام «عهد ابراهیم» است که حدود چهارصد سال پیش از هجرت، در مصر نوشته شده و احتمالاً پیامبر(ص) شرح آن را از ماریه همسر قبطی­اش شنیده است. وی خاستگاه این مفهوم را پیش­تر از آن، از منبعی بسیار قدیمی به نام «کتاب مردگان» دانسته که ریشه در آیینِ اساطیری مصر باستان دارد. پژوهش پیش­رو که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی سامان یافته، در پی آن است تا پس از تحلیل دقیقِ واژۀ میزان در آیات قرآن، به نقد و ارزیابی دیدگاه تسدال در این­باره بپردازد. بررسی­ها نشان می­دهد: متن شفاهی و نوشتاری دو کتاب مورد ادعای وی هرگز در زمان پیامبر(ص) مطرح نبوده و تفسیر واژۀ میزان در قرآن، به هیچ عنوان با آیین مصر باستان هم‌خوانی ندارد. هم‌چنین از آنجایی که سُوَر مورد استناد تسدال- که این واژه در آن­ها به کار رفته است- مکی هستند، نظریۀ آموزش شفاهی چنین مفهومی از سوی ماریه قبطیه، احتمال نسنجیده و شاذی است که از عدم تسلط کافی وی بر تاریخ اسلام و مکی و مدنی بودن سُوَر قرآن حکایت دارد.

کشف ارتباط بين آيات قرآن، به درک دقيق‌تر آيات و شناخت بعضي مفاهيم مجهول کمک مي‌کند. در کتب تفسير، شماري از آيات مرتبط بيان شده است و باهم‌آيي دو آيه در يک پاراگراف در کتب تفسير و علوم قرآني، مي‌تواند ارتباط مفهومي بين آيات قرآن را مشخص کند. کتب نرم‌افزار جامع تفاسير نور، توليد مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي، مبناي کار قرار گرفت و از آياتي که با هم در يک پاراگراف بودند، پُرتکرارترين باهم‌آيي‌ها استخراج شد. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه استفاده از تكنيک‌‌هاي داده‌كاوي مي‌تواند ارتباط‌هاي پنهان ميان داده‌ها را كشف و استخراج نمايد. ارزيابي کمّي و کيفي اين تحقيق، در دو مرحله انجام شده است؛ در ابتدا از ضرايب پشتيبان و اطمينان و معيار ليفت و تشابه جاکارد و تشابه کسينوسي براي ارزيابي الگوهاي تکراري و قواعد باهم‌آيي و صحت کشف ارتباط بين آيات استفاده شد؛ سپس نتايج به‎دست‌آمده از مقايسه اين تحقيق با کار محققان ديگر، برتري پژوهش حاضر را بر رقباي خود نشان مي‌دهد.

قرآن در يک دورۀ تاريخي و طي 23 سال، در پي مقتضيات مربوط به عصر رسالت پيامبر صلي الله عليها و آله نازل شده است. ازاين‌رو، يکي از شيوه‌هاي کارآمد در تفسير قرآن، مطالعۀ آن با رويکرد تاريخي است. در اين نوشتار که از شيوۀ تفسير موضوعي و رويکرد تاريخي بهره برده، موضوع انفاق بررسي گرديده است. ابتدا با بررسي کتب تاريخي و اشعار جاهلي، وضعيت معيشتي و اقتصادي مردم عصر نزول و فرهنگ حاکم بر آن جامعه در زمينۀ انفاق شناسايي شده؛ سپس با دقت در آيات مربوط به انفاق، بر اساس ترتيب نزول و زمان نزول، و سير تدريجي و گام‌به‌گام قرآن براي فرهنگ‌سازي و قانون‌‌‌گذاري در اين زمينه بررسي گرديده است. قرآن در طي23 سال نزول تدريجي، توانست ضمن بهره‌گيري از خصلت سخاوت و کرم اعراب، به‌تدريج رذايلي همچون فخرفروشي، تعصب، اسراف و... را از آن جامعه بزدايد و به آن رنگ توحيدي و دگردوستي ببخشد.

در پاره‌اي از آيات و روايات، از زوج بودن آفريده‌ها سخن به ميان آمده است. آيا اين گزاره با يافته‌هاي علم بشري سازگار است؟ اين دو سؤالي است که در اين نوشتار پي گرفته مي‌شود. گرچه انديشمندان و مفسرين جسته و گريخته به اين مقوله پرداخته‌اند، بررسي جامعي در اين زمينه صورت نيافته است. دربارۀ معنا و مقصود از زوجيت، دست‌کم مي‌توان چهار احتمال را مطرح کرد: جفت مکمل، مثل يا ضد داشتن يا مرکب بودن. مقالۀ پيش‌ رو با رويکردي تحليلي‌ـ توصيفي، نشان مي‌دهد هر يک از اين معاني، علاوه بر اينکه با لغت سازگارند، با ادلۀ نقلي تطابق نسبي دارند و مي‌توانند مقصود ادله باشند. همچنين اين معاني با دستاوردهاي علم و عقل بشر نيز همسويند. علاوه بر چهار احتمال يادشده، احتمال اراده جميع اين معاني به نحو استعمال لفظ در بيش از يک معنا و همچنين احتمال ارادۀ معناي جامع بين چهار معناي يادشده نيز وجود دارد و قابل پذيرش است.

اين مقاله با روش توصيفي ‌ـ تحليلي مبتني بر تفسير موضوعي، ضمن اشاره به معنا و انواع کرامت در قرآن، درصدد بيان ديدگاه قرآن درباره کرامت ذاتي انسان، مؤلفه‌ها و لوازم وجودي آن است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد که قرآن براي انسان نوعي شرافت ذاتي در ميان مخلوقات قائل است که ناظر به قابليت‌ها و فعليت‌هاي تکويني اوست. مؤلفه‌هاي کرامت ذاتي انسان در ساحت جسماني، از نظر قرآن عبارت‌اند از: حسن صورتگري، تسويه، تعديل و ترکيب جسم انسان و برخي قابليت‌هاي ويژه جسماني، از جمله حواس ظاهري؛ و در ساحت روحاني عبارت‌اند از: برخورداري آدمي از قوه تفکر و تعقل، فطرت و اختيار. از آثار و لوازم وجودي کرامت ذاتي انسان در قرآن مي‌توان به شايستگي حمل امانت الهي، شايستگي مقام خليفة‌اللهي، قابليت انتخاب و تغيير سرنوشت خود، و استخدام امکانات و موجودات عالم در راستاي مقاصد خود اشاره کرد.

عيني‌سازي جامعه ايدئال فرهنگي بر اساس نگاه وحياني، مبتني بر فهم نگره فرهنگي تمدني قرآن کريم است. دستيابي به اين وضعيت، نيازمند طي مقدماتي است كه يکي از گام‌هاي نخست آن، بررسي اين پرسش است که در نظرگاه قرآن، آيا اساساً اصلاح رفتار انسان، امکان‌پذير است؟ چالش بحث درباره سه دسته از آيات وحي است که اولاً نگاه منفي به مشي رفتاري اکثريت جامعه بشريت دارند؛ ثانياً اصلاح‌پذيري را در مورد افراد خاص منتفي مي‌شمارند و ثالثاً مبلغان ديني را در شرايط خاصي ملزم به ترک اقدام مي‌کنند. بر اساس يافته‌هاي پژوهش حاضر، دو دسته نخست ناظر به تجربه تاريخي و معاصر جوامع بشري از يک‌سو، و انسان‌شناسي قرآني از سوي ديگر است که با شناساندن عوامل چالش‌زاي دروني و بيروني در مسير فرهنگ معيار تکميل مي‌گردد. دسته سوم، در حقيقت ناشي از پيامدسنجي واقع‌گرايانه قرآن است که بخشي از برنامه‌ريزي فرهنگي قرآن تلقي مي‌شود. در نتيجه، قرآن ضمن تأکيد بر برنامه‌ريزي براي اصلاح همگاني رفتار انسان‌ها و بيان امکان و لزوم حاکميت فرهنگ معيار در جهان بشريت، اصلاح رفتار تمامي انسان‌ها را بر اساس سنت الهي در مختار بودن آدمي،‌ منتفي مي‌داند؛ هرچند وظيفه ابلاغ عمومي پيام دين را براي اتمام حجت، ثابت و لازم مي‌داند.

واژه «ظن» از واژگان پرکاربرد قرآن کريم است و با توجه به جايگاه مهم آن در آيات فقهي، اعتقادي و اخلاقي، پژوهش براي کشف معناي دقيق آن ضرورت دارد. اين پژوهش تلاش دارد تا مفهوم اين واژه قرآني را بر پايه تحليل روابط معنايي آن با واژگاني که در آيات مختلف قرآن کريم با اين واژه همنشين شده‌اند، تبيين نمايد. بر اين اساس، رابطه معنايي ظن با واژه‌هاي «يتبعون»، «کاذبين»، «يخرصون»، «شک»، «علم»، «حق»، «يقين»، «سلطان» و «نري» تحليل و بررسي گرديد. مفهوم واژه ظن با توجه به روابط معنايي آن با واژگان همنشين عبارت است از «انديشه‌اي غالب بر نفس انسان، که هنوز به مرتبه علم نرسيده است؛ اما نفس را به خود مشغول ساخته است. لازم به ذکر است غلبه اين انديشه بر نفس به معناي قوت شواهد و دلايل آن نيست؛ بلکه در بسياري اوقات مبتني بر شواهد و قرائن ضعيف و نامعتبر است».