مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم «خدا» از جمله مفاهیمی است که در عصر حاضر از دیدگاه‌های متفاوتی بدان پرداخته شده است. کارل گوستاو یونگ نیز در آثار متعدد خود با زمینه روان‌شناسی از این مفهوم در بیان آرای خود با احتیاط و گاه متناقض استفاده کرده است. از نظر او خدا در جان آدمی است و تصویر خدا مجموعه پیچیده‌ای از اندیشه‌هایی است که سرشت کهن الگویی دارند و میزان معینی از انرژی به کار رفته در فرافکنی را باز می‌نمایانند. در این میان پرسش از مفهوم خدا از پرسش‌های انسان مدرن محسوب می‌شود و مانند بسیاری از بحث‌های نوپدید دیگر حاصل گذار انسان از سنت به مدرنیته است. تبیین یونگ با استفاده از مفهوم ناخودآگاه در روانکاوی و تبیین استاد مطهری با استفاده از مفهوم فطرت در فضای اندیشه اسلامی است. هدف این پژوهش بررسی و نقد چارچوب کلی نظریه یونگ بر مبنای نظریه شهید مطهری است، که به روش توصیفی تحلیلی و نقد بیرونی ایــن هـدف دنبال شده است. برخلاف نظریه یونگ، مطهری با بهره گیری از میراث قرآنی، فلسفی عرفانی و علوم و فلسفه‌های جدید، تقریر جامع‌تری از نظریه فطرت ارائه می‌دهد. با بررسی آرا و نظریات شهید مطهری می‌توان گفت که نقدهایی جدی بر نظریه کهن‌الگوی یونگ وارد می‌شود که در این تحقیق به آن پرداخته شده است.

پژوهش حاضر به تحلیل و بررسی آسیب‌های معارف دینی از منظر شهید مطهری می‌پردازد. در این پژوهش تلاش شده است تا زمینه‌ها و عواملی که موجب ایجاد آسیب به دین و معرفت دینی شده‌اند، شناسایی و تحلیل شوند. روش تحقیق به‌صورت توصیفی بوده و اطلاعات لازم از طریق منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است. موضوع آسیب‌های دینی همواره یکی از مسائل مهم و تأمل‌برانگیز برای اندیشمندان بوده است و نظریه‌ها و تحلیل‌های گوناگونی درباره آن مطرح شده است. شهید مطهری در آثار خود، عوامل اصلی آسیب به دین و معارف دینی را در برداشت‌های نادرست از مفاهیم دینی، مشکلات موجود در نهادهای دینی، عملکرد نامطلوب عالمان و مبلغان دینی، وقوع تحریف در تعالیم دینی و تأثیر محیط‌های اخلاقی، اجتماعی و تربیتی نامساعد می‌داند. برای مقابله با این آسیب‌ها و پیشگیری از گسترش آن‌ها، استاد مطهری بر ضرورت بازسازی اندیشه‌های دینی و اصلاح معرفت دینی تأکید دارد. وی پیشنهاد می‌کند که با اصلاح نهضت‌های دینی، انجام تحقیقات علمی در حوزه‌های تخصصی، به‌کارگیری شیوه‌های صحیح در ارائه تعالیم الهی و مقابله با تحریف‌های دینی، می‌توان از آسیب‌های دینی پیشگیری کرد و معارف دینی را تقویت نمود. این پایان‌نامه با بررسی این موضوع، به دنبال ارائه راهکارهایی عملی برای اصلاح و ارتقای معارف دینی است.

این پژوهش با مراجعه به آثار، نوشته‌ها و فرمایشات حضرت امام خمینی(ره)، شهید مرتضی مطهری(ره) و همچنین سخنرانی‌های مقام معظم رهبری در جهت آسیب‌شناسی عزاداری عاشورا انجام شد. با مشارکت 10 تن از علمای حوزه و دانشگاه و با روش گروه کانونی، تعداد 35 کد یا مضمون پایه استخراج و با روش مصاحبه‌ی عمیق در قالب 8 مقوله( ضعف آگاهی؛ عدم درک دقیق؛ بروز خرافات؛ دروغ‌پردازی و گزافه‌گویی؛ برخورد تک‌بعدی و ضعیف؛ برخورد احساسی؛ نقش ضعیف مردم و علما؛ نقش مداحان) دسته‌بندی شدند. مقولات نیز در دو بعد اصلی شناختی- معرفتی و اجرایی- عملکردی قرار داده شدند.

این کتاب تکمیل شده و تفصیل یافته به جلسه سخنرانی است که در ماه محرم و صفر سال ۱۳۸۸ قمری ( ۱۳۴۶ شمسی ) توسط استاد شهید مرتضی مطهری ایراد شده است . مطالب بحث شده در این سخنرانی ها مجموعا در سه بخش داسلام از نظر ملیت ایران » ، « خدمات اسلام به ایران » ، و « خدمات ایران به اسلام ، تدوین یافته است . در بخش اول به این پرسش پاسخ داده شده است که آیا هیچ گونه تضاد و تناقضی میان احساسات مذهبی و احساسات ملی ما ایرانیان وجود ندارد یا اینکه اساسا دارای دو نوع احساس متضاد ( مذهبی و ملی ) می باشیم ؟ برای پاسخ به این پرسش ، موضوعاتی چون ناسیونالیسم ، مقیاس ملیت ، داعیه ی جهانی اسلام ، مذهب تشیع ، و مطالبی از این دست مورد بحث و بررسی واقع شده است . بخش دوم متکفل پاسخ به پرسش دیگری است و آن اینکه دین اسلام آنگاه که در چهارده قرن پیش به ایران وارد شد ، چه تحولات و دگرگونی هایی در میهن ما به وجود آورد و آیا اصولا ورود اسلام به ایران برای این کشور موهبت بود یا فاجعه ؟ جهت پاسخ به این پرسش ، ابتدا افکار و عقاید مذهبی عامه مردم ایران در زمان ظهور اسلام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و از جمله به آیین های زردشتی ، مسیحی ،مانوی ، مزدکی ، بودایی و عقاید آریایی پرداخته شده است . همچنین نظام اجتماعی ، خانوادگی و اخلاقی ایران قبل از اسلام ، تحت بررسی قرار گرفته و تأثیر اسلام بر آنها مورد ارزیابی واقع شده است . در بخش سوم ، به پرسش دیگری پاسخ داده شده و آن اینکه ایرانیان چه نقشی در نشرو بسط تعاليم دين اسلام داشته اند و انگیزه ایرانی دراین خدمات چه بوده است ؟ برای پاسخ به این پرسش ، خدمات گسترده ی ایرانیان مسلمانان در هند ، کشمیر ، چین ، مغرب و شمال آفریقا مورد بررسی قرار گرفته است . همچنین از عالمان علوم اسلامی همچون علم قرائت ، علم تفسیر ، حدیث و روایت ، فقه و فقاهت ، فلسفه و حکمت ، عرفان و تصوف که اصلا ایرانی بوده اند نام برده شده و خدمات علمی ایشان در طی قرون متمادی مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است . چاپ پنجاه و دوم این کتاب توسط انتشارات صدرا در سال ۱۳۹۴ منتشر شده است . کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» تالیف مرتضی مطهری، دارای سه بخش می باشد. در بخش اول به این پرسش پاسخ داده شده است که ایا هیچ گونه تضاد و تناقضی میان احساسات مذهبی و احساسات ملی ما ایرانیان وجود ندارد یا اینکه اساسا دارای دو نوع احساس متضاد (مذهبی و ملی) می باشیم؟ بخش دوم متکفل پاسخ به پرسش دیگری است و آن اینکه دین اسلام آنگاه که در 14 قرن پیش به ایران وارد شد، چه تحولات و دگرگونی هایی در میهن ما به وجود آورد و آیا اصولا ورود اسلام به ایران برای این کشور موهبت بود یا فاجعه؟ در بخش سوم به پرسش دیگری پاسخ داده شده است و آن اینکه ایرانیان چه نقشی در راه نشر و بسط تعالیم دین اسلام داشته اند و انگیزه ایرانی در این خدمات چه بوده است؟ با مطالعه کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران، خواننده به این نتیجه روشن دست خواهد یافت که «مسائل مشترک اسلام و ایران هم برای اسلام افتخار آمیز است هم برای ایران». فهرست مختصری از مطالب کتاب: - اسلام از نظر ملیت ایرانی، ملت پرستی در عصر حاضر. - تعصبات ملی، خدمات ایرانیان به اسلام. - غلبه اسلام بر تعصبات، خدمات اسلام به ایرانیان. - اظهار نظرها، آیین زردشتی دین رسمی کشور. - ثنویت زردشتی، نظام اجتماعی خانوادگی، اخلاق زردشتی. - تعلیم و تعلم زنان، کتابسوزی ایران و مصر. - کارنامه ی اسلام در ایران. ذوق و صنعت. - تمدن اسلام. صمیمیت و اخلاص. - اسلام در کشمیر و چین و... نخستین حوزه ی علمیه. - آغاز تدوین و تألیف عرفان و تصوف تا طبقه نهم. - فقه و فقاهت، ادبیات، کلام، فلسفه و حکمت. - طبقات مختلف دانشمندان تا طبقه سی و سوم. - دو قرن سکوت!

خلاصه‌ای از کتاب «امامت و رهبری» اثر شهید مرتضی مطهری کتاب «امامت» نوشته‌ی شهید مطهری، تحلیلی عمیق و جامع از مفهوم امامت ارائه می‌دهد. او در این اثر به‌جای تمرکز بر نزاع‌های تاریخی یا مذهبی، به بررسی مبانی عقلی و نقلی این اصل اساسی در چارچوب اندیشه‌ی شیعی می‌پردازد. اثر مطهری با ترکیبی از دقت علمی و بیانی روشن و استدلالی، منبعی اساسی برای درک امامت نه به عنوان رخدادی تاریخی، بلکه به عنوان اصلی زنده و پویا در اعتقادات اسلامی است. مقدمه، مبانی روش‌شناختی و چارچوب نظری امامت شهید مطهری در این کتاب تصویری منسجم و استوار از باور به امامت در اندیشه‌ی شیعی ارائه می‌کند، بر پایه‌ی روش علمی و تحلیل عقلی. او بحث خود را با پاسخ به برخی انتقادها نسبت به طرح مسئله‌ی امامت آغاز می‌کند و تأکید دارد که پژوهش علمی و بی‌طرف از پرداختن به هیچ مسئله‌ای—even حساس‌ترین مسائل تاریخی—هراسی ندارد. مطهری توضیح می‌دهد که امامت رویدادی مربوط به گذشته‌ی تاریخ اسلام نیست، بلکه اصلی اعتقادی است که همچنان در زندگی مسلمانان نقش محوری دارد. مطهری برای تبیین جایگاه امامت، سه مرتبه یا سطح از آن را—با الهام از نقش‌ها و مقام‌های گوناگون پیامبر اسلام (ص)—برمی‌شمارد: امامت به عنوان رهبری سیاسی و اجتماعی: پایین‌ترین مرتبه‌ی امامت، جانشینی پیامبر در اداره‌ی جامعه و حکومت است. مطهری معتقد است اگر امامت تنها در این سطح محدود شود، می‌توان آن را از فروع دین دانست نه از اصول دین. امامت به عنوان مرجعیت دینی و علمی: در این مرتبه، امام جانشین معنوی و علمی پیامبر است، کسی که پس از پایان نزول وحی، وظیفه‌ی تبیین و پاسداری از دین را بر عهده دارد. این مقام مستلزم «عصمت» است، زیرا حفظ شریعت از تحریف و خطا بدون آن ممکن نیست. امامت به عنوان ولایت و مقام معنوی: بالاترین مرتبه‌ی امامت است؛ در این سطح، امام حجت خدا بر زمین و انسان کامل است که حضور معنوی‌اش هیچ‌گاه از جهان قطع نمی‌شود. این معنا بین اندیشه‌ی شیعی، عرفان و تصوف پیوند برقرار می‌کند و بر نقش جهانی و روحانی امام تأکید دارد. مباحث کلامی، دلایل و شواهد نقلی و عقلی مطهری سپس به بررسی دلایل عقلی و نقلی بر امامت امیرالمؤمنین علی (ع) و امامان پس از او می‌پردازد. او به آیات قرآن مانند آیه ولایت (مائده 55)، آیه تبلیغ (مائده 67) و آیه اکمال دین (مائده 3) استناد می‌کند، و نیز به روایات متواتر نزد شیعه و اهل‌سنت مانند حدیث غدیر، حدیث منزلت و حدیث ثقلین. به باور او این نصوص نشان می‌دهند که امامت صرفاً حکومت دنیوی نیست، بلکه امتداد رسالت در جنبه‌ی علمی و معنوی آن است. او روش متکلمان را در اثبات امامت توضیح داده و دلایل «لطف الهی»، «عصمت» و «نصّ» را بررسی می‌کند؛ و نتیجه می‌گیرد که امامت، همچون نبوت، ضرورتی عقلی برای تداوم هدایت انسان‌ها پس از پیامبر است. در پایان، مطهری موضوع وحدت اسلامی را مطرح می‌کند و می‌گوید اعتقاد به امامت به معنای گسستن از امت اسلامی نیست. بلکه می‌توان در عین پایداری بر اصول، گفت‌وگویی سازنده و منطقی با دیگر مسلمانان داشت، همان‌گونه که امام علی (ع) در سیره‌ی خود ضمن مطالبه‌ی حق خویش، وحدت مسلمانان را در برابر دشمنان پاس داشت.

مسئله شناخت، اثر شهید مرتضی مطهری فیلسوف و متفکر مسلمان ایرانی، جایگاه مرکزی معرفت شناسی را در فلسفه به ویژه در زمینه تنشهای ایدئولوژیک ایران قرن بیستم میان اسلام، مارکسیسم و جریانهای مدرن دیگر به تفصیل بررسی می کند. مطهری نشان می دهد که ایدئولوژیها بر دیدگاههای جهان بینی استوار هستند و این جهان بینی ها نیز خود مبتنی بر مسئله شناخت هستند : انسان چگونه می تواند واقعیت را بشناسد و ابزارهای این شناخت چیست؟ او به بحثهای کلاسیک درباره امکان شناخت (از شکاکیت یونانی تا دکارت و نیز غزالی) می پردازد و سپس منابع (طبیعت، عقل، قلب و تاریخ) و ابزارهای شناخت (حس، عقل، تزکیه نفس) را طبق خوانش گستردهای از قرآن و فلسفه مطرح می کند. مطهری همچنین به مراحل و درجات شناخت، معیارهای حقیقت و مقابله با مکاتب مختلف قدیم و جدید (ایده آلیسم، تجربه گرایی، ماتریالیسم دیالکتیکی و غیره) می پردازد و بر مکمل بودن دانش عقلانی، تجربه حسی و شهود معنوی تأکید دارد. این کتاب می کوشد جوانان را به رابطه ای استوار، نقادانه و روحانی با دانش مجهز کند؛ رابطه ای وفادار به سنت فلسفه اسلامی اما در گفتوگو با اندیشه جهانی.

این روش بیانگر شالوده اساسی هر علمی است، صرف نظر از طبقه بندی آن، خواه یکی از علوم عقلی، طبیعی و یا حتی انسانی باشد که نتایج آن به گونه‌ای در کل معارف اسلامی منعکس می‌شود، وضعیت تحقیق نظام‌مند در علم کلام را می‌دانیم، بنابراین، در مورد روش‌شناسی مورد نیاز در این علم و به طور کلی مطالعات اعتقادی، سردرگمی زیادی وجود دارد. متوجه شده ام که بهترین راه برای حل مسئله این است که به موضوع و هدف علم برگردیم و روش را در پرتو آنها مطالعه کنیم، این امر برای رسیدن به روش صحیح در مطالعه هر علمی ضروری است موضوع مطالعه مستلزم نوعی روش و رویکرد منطبق با آن است و هدف نیز در انتخاب رویکردی خاص در صورت وجود رویکردهای متعدد برای مطالعه، ضرورت این امر را برجسته می کند در علم کلام، زمانی که بدانیم اهداف متکلم بر حسب نیازهای زمان خود گسترش می یابد، با توجه به اینکه گوینده نقش واسطه بین وحی و مخاطبین را ایفا می کند و این مخاطبان دائماً در نیازها و تجارب شناختی خود در حال تکامل هستند. که باعث می شود مخاطب دایره اهداف و کارکردهای خود را گسترش دهد، حتی اگر روحیه اثبات یا دفاع از اعتقادات دینی را احاطه کرده باشد، با تغییر شرایط دین، شاهد تفاوت در دایره واژگان خود است. مخاطبان، میزان فهم و سوابق فکری آنها با توجه به عصر و مقتضیات آن. از جمله متکلمینی که در انتخاب رویکرد و روش، به ویژگی موضوع و هدف توجه داشتند، دو شهید صدر و مطهری (رضوان الله تعالی علیه) به مسئله محاسبه احتمالات و تکیه بر آن توجه داشتند در مورد استنباط - غیرمعمول در مطالعات کلامی - و این انتخاب در چارچوب چالشی است که اندیشه اسلامی در سر زبان خود با آن مواجه بود، از جمله تضاد بین آن و داده های علم مدرن، که شاهد تحولات شگرفی بود، آن را به وجود آورد. حتی بر نتایج علوم انسانی که عرصه اندیشه اسلامی نیز می باشد، انعکاس یافته است، لذا صدر به فکر محاسبه احتمالات به عنوان مبنایی مشترک بین علم و عقاید مدرن افتاد تا این چالش را در چارچوبی مطرح کند. تثبیت باورهای دین و مبانی آن، هدف اصلی کلام، کار بزرگ روش شناختی مطهری و تنوع منابع شناختی او نیز ناشی از همین ویژگی موضوع و هدف و نقش آنها در انتخاب روش و سبک است مقدمات برهانی و دور ماندن از روش دیالکتیکی در گفتار، نتیجه اقتضای موضوع و هدف مطهری است، همچنان که فایده فراوان آیات قرآن در پژوهش، امر کلام برای متکلمان کلاسیک غیرعادی است به پیشینه موضوع یا هدف در انتخاب رویکرد الهیات وی، شایسته است آنها را به عنوان الگو در تبیین نقش موضوع الهیات و هدف آن در تبلور رویکرد مورد نظر وی انتخاب کنم به عنوان الگویی برای روشن شدن رابطه رویکرد الهیات با موضوع و هدف آن، موضوع علم کلام، هدف آن با توجه به آنها و رابطه بین آنها را تبیین کرد.

در این پژوهش به بررسی دیدگاه های مارتین هایدگر، فیلسوف اگزیستانسیالیست و استاد مطهری، از فلاسفه اسلامی درباره‌ی مفهوم «وانهادگی» بپرداختیم. «وانهادگی» از مفاهیم مرتبط با بحث جبر و اختیار و آزادی انسان است که هرچند هر دو اندیشمند انسان را موجودی مختار و آزاد می‌دانند، اما در مبانی و نتایجی چون «وانهادگی» دارای اختلاف نظر هستند. هایدگر، بر این باور است که انسان، بدون آنکه مبدئی خارج از جهان عینی داشته باشد پا به عرصه وجود گذاشته و از همان آغاز زندگی‌اش در آزادی مطلق قرار می‌گیرد. انسان مدنظر هایدگر در تلاش است تا با قدرت اختیار خود و به واسطه‌ی آزادی مطلقی که در آن قرار دارد شخصیت یا به بیان دیگر ماهیت خود را تعیین کرده و به تمامیت هستی خود برسد. او در این مسیر و برای رسیدن به تمامیت هستی خود باید موجودی وانهاده و کاملا رها از هرگونه وابستگی باشد تا این‌گونه جبری از ناحیه دیگر انسان ها بر تصمیم های او اثر نگذارد. استاد مطهری با وجود اعتقاد به آزادی و اختیار انسان، وانهادگی را امری مردود می‌داند. وی بر این باور است، مفهوم «وانهادگی» در اندیشه هایدگر در واقع همان تفویض معتزلی است، با این تفاوت که هایدگر با استفاده از عبارت« پرتاب شدگی» به وجود خداوند قائل نیست و قانون علیّت را نیز همانند معتزله بر خلاف اختیار و آزادی انسان می‌داند. استاد مطهری باورمند است که قانون علیّت و وجود خداوند هیچ‌گاه موجب حکومت جبر بر انسان نشده تا با نفی آنها قائل به آزادی مطلق یا وانهادگی شویم؛ بلکه اختیار و آزادی انسان، امری میان آن دو است؛ همان موضوعی که در اصطلاح به نظریه کلامی شیعه مبنی بر نه «جبر» و نه «تفویض»، بلکه «امربین الامرین» معروف است.

هسته پایدار اندیشه های ماکس وبر و شهید مطهری عقلانیت است. عقلانیت در اندیشه های وبر با عبور از خوانش پارسونزی، بر اساس سوبژکتویسم کانتی امری برساخته است. یعنی انسان واقعیت را نه در مطابقت با واقع بلکه باید آن را جعل و اعتبار کند؛ چون در حوزه های اندیشه و اخلاقیات هیچ پدیده فرهنگی پیشینی وجود ندارد؛ همچنین عقلانیت در تفکرات شهید مطهری، جنبه های وسیعی چون وحیانی و قرین شرع بودن را در بر می گیرد که از ابزارهای گوناگونی همچون تجربه، وحی، نقل و عقل بهره می برد و از انجا که توانسته است به ابعاد مختلف اجتماعی انقلاب جامعیت بخشد مبنای ایدئولوژیک انقلاب اسلامی است. در این مقاله از روش تحقیق کیفی استفاده شده و روش تجزیه داده ها بصورت توصیفی است. نتیجه ای که به دست آمد این است که عقلانیت در اندیشه های وبر بر اساس ادراکات اعتباری و نه ادراکات حقیقی در منظومه فکری شهید مطهری قابل فهم و تحلیل می باشد.