جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سرنوشت انسان پس از مرگ اهمیتی اساسی برای انسان‌ها دارد و هم در ادیان و هم نزد فلاسفه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ارتباط این موضوع با بحث معاد جسمانی بر اهمیت آن می‌افزاید. درباره نحوه زندگی انسان پس از مرگ دیدگاه‌های متفاوتی مطرح شده است، از جمله اینکه انسان در زندگی پس از مرگ از بدن بهره‌مند است. ملاصدرا و شیخ احمد احسایی از قائلان به این دیدگاه هستند. این پژوهش بر اساس روش تحلیل محتوا از طریق داده‌های کتابخانه‌ای، آثار ملاصدرا و احسایی را با رویکردی تطبیقی بررسی کرده است. ملاصدرا بر اساس مبانی فلسفی‌اش، چون اصالت وجود، تشخص وجود، حرکت جوهری و رابطه نفس و بدن، در تبیین عقلانی و فلسفی نحوه کیفیت بدن انسان پس از مرگ تلاش کرده است. احسایی نیز با طرح کالبدی چهارلایه برای انسان، از طرح عوالم و مراتب چندگانه که منجر به سیری نزولی و صعودی برای انسان می‌شود، در تبیین این موضوع بهره برده است. ملاصدرا و احسایی در نهایت در اینکه انسان در زندگی پس از مرگ از وجود بدن بهره‌مند است اشتراک نظر دارند، اما کیفیت این بدن در این دیدگاهشان متفاوت است. همچنین در هر دو دیدگاه عینیت بدن اخروی با بدن دنیوی مبتنی بر نوع خاصی از معنای عینیت است.

بررسی مکتب شیخیه از آن رو ضرورت دارد که این فرقه نقش قابل توجهی در پیدایش جریانات انحرافی جدید مذهبی و تحوّلات اجتماعی در دوره معاصر داشته است. عقاید خاص شیخ احمد احسایی و پس از او سید کاظم رشتی باعث شد، مکتب شیخیه از دل تشیّع سر برآورده و چهره‌ای متفاوت نسبت به اصل اصیل خود، یعنی شیعه‌ی ناب ارائه دهد. در تقسیم‌بندی علل و عواملی که بر اساس آنها موعودباوری و اعتقاد به آمدن منجی آخر الزمان موجب پیدایش فرقه‌های مذهبی می‌شود، دو دسته عامل را می توان ذکر کرد: نخست دسته‌ای که فردی بوده و به ادعاهای فردی خاص مربوط می شود؛ مانند فرقه‌ی قادیانیه دسته‌ی دوم، عوامل اجتماعی است و به شرایط اجتماعی پیدایش فرقه‌ها باز می‌گردد؛ مانند قیام مهدی سودانی. این دسته عوامل یعنی شرایط اجتماعی از قبیل: فقر، ظلم و فساد و بی‌عدالتی، در پیدایش فرقه‌ی شیخیه نقش ویژه‌ای داشته است. پرسش اصلی این پژوهش، این است که چه رابطه‌ای بین پیدایش فرقه‌ی شیخیه و عوامل زمینه‌ساز آن وجود داشته است؟ فرضیه‌ی مورد بحث، عبارت است از اینکه بین مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی و ایجاد فرقه‌ی شیخیه، رابطه‌ وجود دارد. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به تبیین فرضیه پرداخته است.

رساله ايست كوتاه از شيخ احمد احسائي. عبدالحسين حائري [مجلس شورا 23/678]

از: گويا احمد بن زين الدين احسائي (د: 1241ه). ظاهرا بخشي از سوالات باشد كه شيخ احمد احسائي پاسخ داده است با عناوين «مسئلة - اقول». «محمود نظري» [مجلس شورا 50/86]

در 8 ج 1/1235 ساخته است. (محمد تقي دانش پژوه) سوالاتي است كه ملا محمد حسين اناري كرماني پرسيده و مولف به طريق خاص خود با عناوين «قال-اقول» بدانها مختصراً پاسخ گفته و در شب 28 جمادي الاولي 1235 از تأليف آن فارغ شده است. پنج سوال است از اين قرار: سوال اول از معني هور قليا كدام عالم است و چه لغتي است و دليل عقلي يا شرعي آن چيست؟ سوال دوم - جسد عنصري چگونه فاني مي شود و عود نمي كند؟ سوال سوم - كيفيت صور و انجذاب ارواح بين النفختين ؟ سوال چهارم - احوال و اهوال روز قيامت. سوال پنجم - مراد از نورانيت انا انزلنا چيست؟ در انجامه (ش (6) 1670) نسخه دانرة المعارف بزرگ تاريخ به پايان رسيدن را شب 28 ج 1/1235ق آورده شده است، و در نسخه (8) 2001 بيستم ج 1/1235 است. (احمد منزوي) آغاز كتاب: حمدله. صلاة. اما بعد‌، فيقول العبد ... احمد بن زين الدين الاحسائي انه عرض جناب قرة العين و العارف ... الملا محمد حسين الاناري الكرماني ... قال سلمه الله تعالي ان فيما قال دام ظله في جواب سؤال الشاه عن اوضاع عالم البرزخ ... انجام كتاب: و صل الجواب الي هذا فقف. و الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين. وقع الفراغ بقلم مولفه احمد بن زين الدين الاحسايي في ليلة العشرين (چنين) من جمادي الاولي سنة 1235ق ... [كتابخانه وزيري 4/1412؛ دانشگاه تهران 17/411؛ فهرست مشايخ 2/34؛ عكسي مركز احياء 7/48]

پرسش هايي است درباره بعضي از عبارات مشكل كتاب «الفوائد الحكمية» مؤلف، كه در اين جا به تفصيل جواب داده است. (صدرائي و ديگران) سائل شيخ رمضان بن ابراهيم است كه از پاره اي اشكالات در فوائد شيخ احسائي و ديگر آثار او پرسش ميكند و احسائي خود پاسخ گفته است. شيخ احمد احسائي كه در 27 ج 1/1235 ساخته است. (محمد تقي دانش پژوه) شيخ رمضان بن ابراهيم به برخي از اشكالات در كتاب «الفوائد الحكمية » ‌شيخ احسائي برخورد كرده و آنها را از شيخ پرسيده است. وي به روش خود بدانها پاسخ داده و در شب 27 جمادي الاول 1235 از تاليف آن فارغ شده است. (سيد جعفر اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... اما بعد فيقول العبد المسكين احمد بن ... الشيخ رمضان بن ابراهيم مسايل قد استشكلت من بعض عباراتي في الفوايد ... انجام كتاب: او ما يجاب به كثيرة لا يمكن جمعها في كتاب ... العصافير بقطع الشجرة لا بالتنفير و الله سبحانه ولي التدبير و اليه المصير [مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/410؛ عكسي مركز احياء 6/262]

رساله خطابيه جواب بعض عارفين مشتمل بر سه سوال: 1-گوينه اياك نعبد و اياك نستعين كه را قصد مي كند ايا قصد ذات مي كند يا چيز ديگر و نماز غافل چگونه صحيح است و حال آنكه شعور وقصدي ندارد 2-استفسار از حديث ان الله تجلي لعباده في كلامه 3-شرح معني حديث معروف ان الصادق عليه السلام كان يصلي في بعض الايام فخر مغشيا عليه الي آخر (فهرست كتب شيخيه284) [نسخه پژوهي 3/80؛ رايانه آستان قدس؛ ]

پاسخ به سؤالي است كه اگر كفر و ايمان شخص در لوح محفوظ نگاشته شده ديگر محلي براي تكليف پيامبر (ص) به ايمان براي كفار باقي نماند، تأليف شده به سال 1223. (جعفر اشكوري) سيدي - كه مؤلف از او تعبير به سيدنا الاكرم نموده - چندين سؤال درباره علم از مؤلف نموده و خود نيز جواباتي بر سؤالهاي خود داده است، مؤلف در اين رساله در جاهايي كه باسائل اختلاف داشته را آورده است و در هشتم جمادي الثاني 1223 تأليف آن در يزد بپايان رسيده است. اگر در لوح محفوظ ايمان و كفر آدميان نوشته شده و آنچه در اين لوح ثبت باشد تغيير پذير نيست، چگونه انبيا مردم را تكليف به ايمان مي كنند. اين پاسخ استدلالي فرق ميان تشريع تكويني و ظاهري را بيان كرده و تكليف اول را تكويني و دوم را ظاهري مي داند. سؤال در اين نسخه تلخيص شده است. (سيد احمد اشكوري) شخصي مي پرسد از سبب تكليف كفار به ايمان با علم به عدم ايمان آنان و خود از آن سوال پاسخ گفته و تكليف را تكليف تشريعي و تكويني دانسته و مي خواهد بدينوسيله حل اشكال كند، ولي احسائي در گفته هاي او رد و ايراد مي كند و بروش خاص خود اشكال را پاسخ مي گويد. (سيد احمد اشكوري) در اينكه چگونه پيغمبر امر مي كند بايمان كسي را كه مي داند كه ايمان نمي آورد در حالي كه در لوح محفوظ نوشته شده كه او كافر است و شرح علت آن از شيخ احمد قطيفي و بيان احسائي درباره شرح شيخ احمد و مسائل ديگر ساخته 1223. (محمد باقر حجتي) درباره لوح محفوظ و محو و اثبات در پاسخ سيد ابوالحسن گيلاني (ش 5/3622-فهرست احسايي 9: 2). (محمد تقي دانش پژوه) مؤلف اين رساله را در پاسخ پرسشهاي آخوند ملا مصطفي تأليف کرده است. در برابر پرسش كسي كه نامش در پيشگفتار كوتاه نيامده، و در فهرست كتب مشايخ نام او سيد ابوالحسن گيلاني آمده است. درباره اينكه اگر ايمان و كفر در لوح محفوظ ثبت است، پس چرا بايد كافر را تكليف كنند، با اينكه از پيش سرنوشت او روشن است. تاريخ نگارش در انجامه نگارنده 8 ج 2/1223ق آمده است. (احمد منزوي) به خواهش سيد ابوالحسن گيلاني، درباره مسأله دشوار زير: اذا كان كل شيئي كتب في اللوح قبل خلق الخلق و منه ايمان المؤمن و كفر الكافر، فكيف يجوز ان يأمر النبي (ص) بالايمان من يعلم انه لايومن و كتب في اللوح المحفوظ انه كافر ... در انجامه تاريخ به پايان رسيدن 8 ج 2/1223ق آمده است. و در «فهرست كتب مشايخ 220» آمده كه در «جوامع الكلم» تبريز، 1273ق چاپ شده است. (احمد منزوي) مولف در پاسخ به سوال سيد ابوالقاسم لاهيجي از مسئله علم و كشف سر آن، ظرفهاي سه گانه سرمد و دهر و زمان را بررسي نموده و به بيان لوح محفوظ و لوح محو اثبات و اشاره به قضا و قدر و عالم ذر پرداخته است. (حبيب الله عظيمي) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... قد سأل سيدنا الاكرم عن مسألة عريضة في العلم و جوابها و كشف سرها. انجام كتاب: و لميكائيل و أخويه كذلك في الاكوان الثلاثة فاذا اطلق سنة يراد به ما ذكر و الحمدلله ... [الهيات تهران ص 343؛ مرعشي 21/246؛ فهرست سپهسالار 5/31؛ مدرسه صدر بازار 1/201و 2/279؛ مرعشي23/199؛ دائرة المعارف بزرگ 1/337و 6/662: احسايي؛ فهرست كتب مشايخ 220 «رساله» ؛ اعلام 1/64؛ طبقات 13/88-91؛ مشار، مؤلفين 1/345: براي كارهاي چاپيش؛ مرعشي 21/246؛ تراثنا س13ش2و/3 332؛ شورا 44/221]

رساله اي در جواب سيد ابوالحسن گيلاني، مشتمل بر پنج سؤال: 1. حقيقت عقل و روح و نفس و مسميات آنها و فرق ما بين آنها؛ 2. كيفيت تمايز در عالم ارواح؛ 3. آيان نفوس قبل از ايجاد بدن موجودند و خود را ادراك مي كنند؟ 4. معني حديث «ان العقل وسط الكل»؛ 5. معني حديث «ليس للنفس الناطقة انبعاث» و حديث «مقرها العلوم الحقيقية الدينية» و چگونگي جمع بين دو حديث. [كتابخانه وزيري 3/895]