جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل گفتمان انتقادی، به عنوان رویکردی بین رشته ای علوم اجتماعی، فراتر از صورت های زبانی، به بررسی ایدئولوژی ادیب که بازتاب دهنده شرایط اجتماعی و فرهنگی فضای حاکم بر جامعه اوست، می پردازد. از آن جا که قدرت حاکم بر هرجامعه ای، گفتمان آن جامعه را سامان می بخشد؛ این رویکرد، چگونگی پیوند آثار ادبی با قدرت مسلّط بر جامعه را در سه لایه ی: توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار می دهد. بی شکّ، خطبه های نهج البلاغه سرشار از موضوعات گوناگون است که امام(ع) هر یک از آن ها را به منظور هدایت بهتر جامعه به سوی سعادت، در نهایت فصاحت و بلاغت و با توجّه دقیق به اوضاع سیاسی و اجتماعی مسلّط بر زمان بیان نموده اند. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و برپایه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، به بررسی چگونگی تعامل زبانی خطبه های امام (ع) با اوضاع خفقان آمیز مسلّط بر زمان را که کوفیان به آن دامن زده بودند، می پردازد. دست آورد این نوشتار، تبیین گفتمان روان شناسانه و هنری خطبه ها و اثبات تاثیر پذیری آن ها از شرایط سیاسی حاکم و بویژه رفتار کوفیان و نیز تاثیر متقابل امام(ع) بر آن هاست.

نقد یکی از پدیده‌های اجتماعی است که در فرهنگ اسلامی به رسمیّت شناخته شده است. اهمّیّت نقد بدین سبب است که این مقوله عاملی اساسی برای رشد، تعالی و پویایی فرد و جامعه محسوب می‌‌‌‌شود. پژوهش‌های بسیاری در این حوزه صورت گرفته است امّا هیچ کدام کتاب شریف نهج البلاغه را به صورت تخصصی مطمح نظر قرار نداده و اصول آن را نجسته‌اند.پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع اسنادی و کتابخانه‌ای، به بررسی اصول اخلاقی نقد در نهج البلاغه می‌پردازد و از رهگذر تتبع در کلمات حضرت، شاهراه اصلی تحقّق بخشی به جامعه‌ی سالم در سایه‌ی گفتمان انتقادی را به بحث و گفتگو می‌نشیند.این پژوهش به روشنی نشان می‌دهد که با تکیه بر نهج البلاغه می‌توان - دست کم برخی از-اصول مطرح در اخلاق نقد از منظر امام علی را استخراج نمود. برخی از این اصول ناظر به انتقادکننده و شماری از آن‌ها معطوف به انتقادشونده است. مهم‌ترین اصول ناظر به انتقادکننده عبارتند از: تقدم نقد خویشتن، به کارگیری ادبیات مناسب، مشخص کردن انتظارات، بیان شایستگی‌ها، انطباق بر تعالیم و آموزه-های قرآن و سنت، پرهیز از توبیخ گرفتاران، ریشه‌یابی ضعف و فساد، تکیه بر استدلال منطقی، عفت در کلام و تعیین معیار و مهم‌ترین اصول معطوف بهانتقاد شونده،استقبال از نقد، تأکید بر انتقاد پذیری است.

گفتمان انتقادی، سیری تکوینی از تحلیل گفتمان در مطالعات زبان شناختی است که از حد توصیف صرف داده های زبانی فراتر می رود و فرآیندهای موثر بر شکل گیری گفتمان را کانون توجه خود قرار می دهد. در تحلیل گفتمان انتقادی به دو رویکرد اجتماعی و زبان شناختی اشاره می شود. در رویکرد اجتماعی به گفتمان، بافت موقعیتی و در رویکرد زبانشناختی، بافت متنی تشریح می گردد. سحر خلیفه از نویسندگان زبردست عرصه رمان نویسی پایداری ادبیات عرب محسوب می شود که گفتمان ادبی را برای بیان دردها و مشکلات ملت فلسطین به کار می برد. بافت موقعیتی رمان به دهه هشتاد برمی گردد. عاطفه صادق و فکر و اندیشه پایداری جزء بافت درونی رمان و تناص (بینامتنی)، تصویر هنری و تکرار و صحنه پردازی جزء بافت بیرونی رمان محسوب می شود. و زبان هم یک عنصر مهم در گفتمان ادبی وی بشمار می آید. او دیدی فمنیستی و طبیعت گرایی را در رمانش به همگان القاء می کند. این مقاله بر اساس روش توصیفی - تحلیلی به بررسی تحلیل گفتمان انتقادی رمان «الصبار» سحر خلیفه و بر اساس الگوی تحلیلی فیرکلاف می پردازد.

انقلاب اسلامی به جهت نوع ایدئولوژی سازنده آن و نیز ساختار سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه مورد توجه بسیاری از اندیشمندان و صاحب‌نظران بوده است. اهمیت و منحصر به فردی انقلاب اسلامی تا آنجاست که برخی از این صاحب‌نظران به تجدید نظر در نظریات و اندیشه‌های پیشین خود پرداخته‌اند. از این‌رو جای آن دارد تا هر چه بیشتر در خصوص این حادثه بزرگ قرن بیستم تحقیق و بررسی شود. یکی از مهم‌ترین زوایای انقلاب اسلامی، ایدئولوژی آن است؛ چنین ایدئولوژی به عنوان رکن اساسی شکل دهنده چارچوب‌ها و بینش سیاسی حکومت بر اساس اصول و مبانی اسلام شیعی بنا شده است.در این تحقیق برآنیم تا به یکی از مهم‌ترین مسائل روز مرتبط با ایدئولوژی انقلاب اسلامی (اسلام شیعی) یعنی بازنمایی رسانه‌ای آن بپردازیم. به همین منظور یکی از تأثیرگذارترین رسانه‌های چاپی آمریکا، روزنامه واشنگتن پست را انتخاب کرده و در دو مقطع حساس تاریخی یعنی سال 1980 و 2010 میلادی به بررسی آن پرداخته‌ایم. روش کار ما در این تحقیق تحلیل گفتمان انتقادی با رویکرد فرکلاف است؛ به همین منظور مقالات تحلیلی سال‌های مورد نظر که بیشترین محتوای مطلوب جهت بررسی نحوه بازنمایی ایدئولوژی انقلاب اسلامی را داشتند، انتخاب شده و در سه سطح توصیف، تفسیر، و تبیین تحلیل و بررسی شده‌اند. بازنمایی ایدئولوژی انقلاب اسلامی بر اساس گفتمان‌های غرب و دیگران، شرق شناسی، اسلام رسانه‌ای، و سنت و تجدد مورد بررسی قرار گرفته و سپس بر اساس اصول استخراج شده از اسلام شیعی تجزیه و تحلیل شده‌اند.از نتایج تحقیق حاضر اینکه بازنمایی ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران متاثر از مقوله‌های کلیشه‌سازی، دوانگاری متضاد، و انگ زنی مغایر با اصول اسلام شیعی نظیر اصل ولایت فقیه، نفی استکبار و وابستگی به آن، ظلم ستیزی، پیکار و جهاد علیه دشمنان خدا، عقل و تجربه سیاسی می‌باشد. در همین زمینه اغراق و گزافه گویی به عنوان یکی از ویژگی‌های غالب در گفتمان «اسلام رسانه‌ای» نقش برجسته‌ای در مقالات بررسی شده ایفا می‌کرد. این رویکرد مغایر با اصولی نظیر صلح طلب و تعالی بخش بودن اسلام شیعی، به بازنمایی نادرست از ایدئولوژی انقلاب اسلامی دست زده است. نکته دیگر استفاده از روش ساده سازی در ذیل گفتمان اسلام رسانه‌ای است که در طی آن تصویری ساده و غلط از ساختار حکومت به نمایش گذاشته می‌شود؛ این رویکرد مخالف اصل عقل و تجربه سیاسی ایدئولوژی انقلاب اسلامی است. از دیگر نتایج تحقیق حاضر می‌توان به حضور دائم «من» نویسنده در مقالات و آمریت اشاره کرد که باعث خلق گفتمان‌های مغایر و ناقص از ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران شده است.