جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بنا بر تحلیل سه‌جزئی رایج در معرفت‌شناسی غربی، معرفت عبارت است از باور صادق موجه. اما کیث لرر به‌جای باور، پذیرش با هدف احراز حقیقت و اجتناب از خطا را قرار داده، درباره چیستی صدق نیز معتقد به نظریه علامت‌زدایی است. وی در پاسخ به مسأله گتیه، نقض‌ناپذیری و عدم ابتنای توجیه بر باور کاذب را به عنوان شرط چهارم معرفت مطرح می‌کند. و در مقام مهم‌ترین نظریه‌پرداز انسجام‌گروی در توجیه معرفت، با ابداع اصطلاحات متعدد و ارائه مجموعه‌ای پیچیده از تعاریف گوناگون درصدد تبیین تحلیل خویش از حقیقت معرفت با روی‌کرد انسجام‌گروانه در توجیه برآمده، در نهایت بدین نتیجه می‌رسد که S به گزاره p معرفت دارد اگر و تنها اگر (1)S گزاره p را بپذیرد، (2) گزاره p صادق باشد، (3) S در پذیرش گزاره p به‌طور کامل موجه باشد، یعنی پذیرش p برای شخص S بر پایه منظومه مقبول او در آن زمان نسبت به پذیرش‌های رقیب، معقول‌تر باشد، بدین معنا که منفعت معرفتی محتمل آن برای فاعل شناسا بیش از منفعت معرفتی محتمل همه رقبایش باشد، و (4) توجیه S در پذیرش گزاره p با هیچ گزاره کاذبی نقض نشود، یعنی پس از کنار گذاشتن همه باورهای اشتباه از منظومه پذیرشی فرد، پذیرش گزاره p هم‌چنان نسبت به رقبای خود معقول‌تر باشد. حاصل تحلیل لرر این است که معرفت چیزی بیش از توجیه نقض‌ناپذیر نیست. افزون بر نقدهای اساسی که بر مبادی انسجام‌گروی لرر وارد است، اصل دیدگاه وی نیز دارای اشکالات متعددی است. انسجام‌گروی لرر افزون بر اشکالات عام انسجام‌گروی در توجیه مثل لزوم دور و تسلسل در توجیه، گسستگی منظومه منسجم از واقعیت و نسبیت در معرفت، گرفتار اشکالات دیگری نیز می‌باشد که 1) ناتمامی اصل قابلیت اعتماد فاعل معرفت بر خودش، 2) نادرستی تفسیر انسجام به معقولیت یک پذیرش نسبت به رقبایش، 3) ناتمامی فرض منتقد دانای کل و نیز 4) نادرستی شرط چهارم و ابهام در تفسیر نقض‌ناپذیری از جمله آن‌هاست.

ویلیام آلستون در کتاب ماندگار ادراک خدا، در مقام عرضه نظریه ای در باب معرفت شناسی باور دینی، کوشیده است از این رأی دفاع کند که می توان برخی باورهای دینی را به جهت ابتنایشان بر برخی تجربه های دینی معقول و موجه دانست. طبق این نظریه، آن قسم از تجربه های دینی که ویژگی های پدیدارشناسانه ادراک را از خود بروز می دهند صلاحیت آن را دارند که نقش مبنای باور را ایفا کنند. این مقاله ضمن گزارش و تحلیل مهم ترین نقدهای این قول و هم چنین بررسی پاسخ های آلستون به این نقدها، به ارزیابی مستدل این مباحثه پرداخته و در پایان با افزودن ملاحظات انتقادی جدید نتیجه گرفته است که آلستون دلایل محکمی برای موجه کردن مدعای خویش اقامه نکرده است.

در معرفت شناسی معاصر، توجیه به معنای دلیل یا مبنا داشتن برای باور به یک گزاره است. با ترجمه ی سوال معرفت شناسی معاصر «چه توجیهی برای یک باور در اختیار است؟» به زبان ابن سینا به این سوال خواهیم رسید: «چرا یک قضیه باید مورد تصدیق واقع شود؟» پاسخ به این سوال سبب می شود که اولا منابع توجیه آشکار شود و ثانیا معلوم گردد که آیا با درون گرایی مواجه هستیم یا برون گرایی. بنا به درون گرایی، توجیه گرها باید مورد دسترسی درونی فاعل شناسا واقع شوند و بنابه برون گرایی توجیه گرها می توانند اموری خارج از دسترسی درونی فاعل شناسا نیز باشند. در آثار ابن سینا عمده ی نشانه های مرتبط با درون گرایی را در مباحث مربوط به حواس باطنی، احکام قضایا و عمده ی نشانه های مرتبط با برون گرایی را در مباحث مربوط به حواس ظاهری و عقل فعال می توان یافت. مبادی اقیسه نیز مبحثی است که هر دو دسته از نشانه ها را در خود جای داده است. با تحلیل نظر ابن سینا بر مبنای معرفت شناسی معاصر، به نظر می رسد که نظر او را بتوان درون-برون گرایی نامید. مواردی چون شهود، درون بینی، درون گرایی استنتاجی و توجیه استنتاجی می تواند وجه درون گرایانه دیدگاه ابن سینا و مواردی چون فرایندهای قابل اعتماد مانند ادراک حسی، توجه به کارکرد درست قوای شناختی در محیط مطلوب، منبع تولید باور وجه برون گرایانه دیدگاه ابن سینا در مسئله توجیه است.

در تعریف معرفت گزاره ای می گویند: «معرفت باور صادق موجه است» و هر یک از سه جزء باور، صادق و موجه از شروط لازم و کافی در تحقق معرفت به شمار می روند. اشکالات بسیاری بر این تعریف سه جزیی وارد شده است که برخی از ناحیه عنصر توجیه می باشد.در این مقاله برخی از مهم ترین ابهامها از ناحیه عنصر توجیه بررسی و به نظریه های درون گرا و برون گرا به عنوان نظریه هایی در خصوص موجه سازی، اشاره می شود.