جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح مزجي مفصلي است با رد و ايراد بسيار، در هر فراز اول آنچه را كه شارح خود در توضيح مراد خواجه نصير، اختيار نموده و بنظرش صحيح آمده، ثبت مي شود پس از آن به گفتگو با شارحان ديگر مي پردازد و به نظر خود حق را از ناحق جدا مي سازد . شارح در پايان مقدمه مؤلف به شرح خود بر تهذيب الكلام تفتازاني نيز اشارتي دارد، و در مقدمه شرح تمجيد بسيار از شرح اصفهاني و قوشچي مي كند گر چه خود شيعه و در صدد پاسخ گفته هاي آنان مي باشد .(سيد احمد اشكوري ) ممكن است مراد از محمود بن محمد، محمود بن محمد نيريزي شاگرد صدرالدين دشتكي باشد و اين رساله قسمتي از تاليف او به نام تحرير تجريد العقائد باشد. و شرح منطق تجريد هم دارد «درايتي» آغاز كتاب: خير كلام تكلم به اصحاب العدل و التوحيد و اصح مقال تلفظ به ألسنة ارباب التجريد حمد قديم تفرد بوجوب الوجود انجام كتاب: او أن بعض المعدات من العلل العرضية اذ ذاك يتوقف علي اثبات أن لهما هذين الاعتبارين او آنها تنقسم الي هذين القسمين و ليس فليس [مركز احياء ميراث اسلامي 5/267]

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌هایی که شیخ احمد بن صالح بن طوق از ایشان کرده بود. در دیباچ این چند نسخه آمده است: هنگامی این پرسش به دستم رسید که من دست اندرکار گزارش «العرشیه»ی ملاصدرا بودم. و در انجامه‌ها آمده است که پرسش‌ها در 15 ذیقعدۀ 1234ق نزدیک غروب بدستم رسید، و در شب 16 به پاسخ پرداختم و یکشنبه به انجام رساندم. نخستین پرسش: حقیقة معنی انطبقا العلم علی المعلوم مع ان العلم عین الذات المقدسه. دومین: کیف تکلف بمعرفة الله تعالی و هو واحد من کل وجه فهو مجهول الکنه. سومین. ما معنی تسمیة المعلومات علماً له تعالی. نمایۀ پرسش‌ها در 14 بند در «فهرست مشایخ» (ص 254-255) آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین أن الاکرم... مولینا الشیخ احمد بن المرحوم الصالح بن طوق بلغه الله خیر خیرات الدارین انه قد ارسل الی بمسائل. انجام: مع الامراض و الاشتغال بشرح العرشیة فی المبدا و المعاد و لکن خطکم الشریف و صلی الی محبکم فی الخامس عشر من دیقعدة الحرام 1234 قریب الغروب و فی لیلة السادسة شرعت فی خط هذا الجواب ایجازاً لطلبکم و مسارعة لاداء دینکم و لم اکن اقدر علی عقود فی اللیل و لکن ببرکة اجابتکم قدرت تلک اللیلة. و الحمدلله رب العالمین. و کتب احمد بن زین بن ابراهیم الاحسایی حامداً...

اين رساله در پاسخ به سؤالات شيخ محمد بن عبد علي قطيفي به رشته تحرير درآمده است. سؤالات مذكور درباره مطالب زير است: 1- معني سبعه أبحر، 2- جمع بين دو روايت «ان لهم ملكاً يسددهم» و «انهم يزادون في كل جمعة»، 3- مسئله ابرام و قضا در ليالي قدر، 4- امكان يا عدم امكان تبوت آنچه براي پيامبر (ص) ثابت مي شود براي ائمه (ع)، 5- توثيق علما بعضي رجال را و تصحيح بعضي اخبار، 6- وجه چهارده تن بودن معصومين (ع)، 7- جهل بسيط يا جهل مركب در برابر عقل، 8- معني بعضي اشعار عرفاني. پاسخ سؤالاتي كه شيخ محمد بن عبدعلي بن عبدالجبار قطيفي درباره بعضي احاديث مشكله سؤال نموده و شيخ به روش خود بدانها پاسخ گفته است. سؤالها متن قرار داده شده و بطور مزج آنها را شرح نموده و پاسخ مي گويد. در جواب مسائل شيخ محمد بن عبد علي بن عبدالجبار قطيفي درباره برخي احاديث مشكله پرسيده و شيخ به روش خود بدانها پاسخ داده است. رساله ايست درپاسخ به ده سؤال کلامي واعتقادي شيخ محمد بن شيخ عبد علي قطيفي شامل مباحثي چون تأويل سبعة ابحر و…

رساله اي مختصر در اصول کلام شيعي که در پاسخ پرسشهايي که فاضل بنام <سيدمحمد> از مولف پرسيده نگاشته شده و در آن بر اصول فرقه شيخي تاکيد شده است. پاسخ به سيد محمد درباره تفسير سوره توحيد و آيه نور و درباره نبوت. از حقيقت سوره توحيد. تفسير «آيه نور» فرق ميان نبوت و ولايت. معني حديث «الله داخل في الاشياء لا كدخول شييء في شييء» (مهدي ولائي) سيد محمد مزبور در نامه خويش سؤالاتي از نامبرده كرده و او پاسخ داده است. از جمله: تفسير سوره اخلاص. آيه نور و برخي از مسائل كلامي و فلسفي مانند: «الفرق بين النبوة و الولاية، ما الوجه في تعدد المشية، ما وجه اختصاص لفظ الله و الرحمن به تعالي، ما الفرق بين الاسم والصفة، ما معني اعرفوا الله بالله، ما معني اتحاد العاقل و المعقول و ... . ». (غلامي مقدم) سيد محمد نامي از حقيقت سوره توحيد سؤال مي كند و احسائي اين سوره را طبق مذاق خاص خود با كنايه و اشاره تفسير مي كند و به گفته وي حقيقت آنرا تا جائي كه بوي اجازه داده شده بيان مي نمايد. (سيد احمد اشكوري) در پاسخ هفت پرسش سيد محمد بكاء. نمايه اين هفت پرسش در فهرست كتب مشايخ (ص234-235) آمده است: 1. پرسشي درباره تفسير سوره توحيد، ‌2. درباره آيه نور و بواطن آن، 3. فرق ميان نبوت و ولايت مطلقه، 4. مراد از ولايت باطن نبوت است 5. معني حديثي در توحيد، 6. شرح گفته «يا نعيمي و يا دنياي و آخرتي» در مناجات حضرت سجاد. 7. درباره رياضت. پرسش هفتم در «جوامع الكلم» نيامده است. (احمد منزوي) آقا سيد محمد ضمن تبجيل بسيار از احسائي سوالهاي زير را طرح ميكند و از او جواب آنرا مي خواهد پرسش نخست: ما حقيقة سورة پرسش دوم: ما الفرق بين النبوه و الولايه پرسش سوم: مقصود از آنكه مي گويند «الولايه باطن» چيست ؟ پرسش چهارم: اين حديث را معني چيست: داخل في الاشياء كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء كخروج شيء عن شيء پرسش پنجم: معني يا نعيمي و جنتي در مناجات سجاد چيست ؟ پرسش ششم: طريقت رياضت و كيفيت تحصيل سعادت چه ميباشد شيخ يكايك اين پرسشها را تحت «قال» آورده و سپس در زير آن جواب مي دهد (عبدالله انوار) سيد محمد نامي پس از تمجيد بسيار از شيخ احمد احسائي از او مي خواهد كه اولا حقيقه سوره توحيد را شيخ آنطور كه مي داند بيان دارد و ثانياً: آيه نور و ثالثاً: حقيقه « الولاية باطن النبوه » را آشكار دارد و رابعاً: معني حديث: « داخل في الاشياء كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء كخروج شيء عن شيء عن شيءً و خامساً: معني « يا نعيمي وجنتي » در مناجات سيد سجاد را بگويد و سادساً: بمن گويد كه طريق رياضت و كيفيت تحصيل سعادت چگونه است شيخ بيكايك آنها پاسخ مي گويد. (عبدالله انوار) شامل 7 سؤال سيد محمد بكاء و پاسخ شيخ احمد احسائي كه در فهرست مشايخ عظام ص234 معرفي شده است. اين رساله در جوامع الكلم چاپ سنگي بي صفحه شمار در تهران 1273 رساله سوم نيز آمده است (علينقي منزوي) نخستين آنها درباره سوره توحيد و تفسير آيتهاي ديگر است در پاسخ سوال سيد محمد بكاء واعظ. سيد بكا‌ء در طي نامه اي به شيخ احسائي 7 سوال كرده و هفتمين سوال درباره راه سلوك و رياضت است. 6 سوال و جواب آنها (كه نخستين آن درباره تفسير سوره توحيد و ششم درباره يك فقره از مناجات امام سجاد (ع) است) در جوامع الكلم به چاپ رسيده و اين سوال 7 در اصل بوده و به چاپ نرسيده است. در اين قسمت متن كامل سوال كه نزديك به يك صفحه نسخه حاضر است، نخست نقل و پس از آن جواب احسائي آورده شده است. احساوي در اين پاسخ تاكيد كرده است تنها راه صحيح سلوك و رياضت، متابعت سنت ائمه هدي و دوري جستن از شيوه اهل تصوف است. (عبدالحسين حائري) سؤالات مختلفي است كه شخصي به نام سيد محمد درباره حقيقت سوره توحيد و آيه نور و فرق بين نبوت و ولايت و معني حديث «داخل في الأشياء لا كدخول شيء في شيء» و معناي «يا نعيمي و جنتي» در مناجات امام سجاد عليه السلام، و طريقه سلوك و رياضت از شيخ احسائي پرسيده، و شيخ به روش خود بدان پاسخ داده است رساله مختصري است در پاسخ به شش سؤال: 1-تفسير سوره توحيد 2-تفسير آيه نور 3-حقيقت فرق بين نبوت و ولايت مطلقه 4-مراد از ولايت باطن نبوت 5-معني حديث: داخل في الاشياء لاكدخول شيء في شيء 6-طريقه رياضت و تحصيل سعادت (صدرائي و ديگران) از شيخ احمد احسائي. سيد محمد بكاء از احسائي 7 سؤال كرده و سؤال دوم از تفسير آيه نور است به گونه اي ديگر به جز آن كه مفسران در تفسير آن آورده اند. سؤال 7 از طريقه رياضت است كه در فهرست ج 22 ياد شد. (عبدالحسين حائري) در پاسخ سيد محمد، كه بيش از اين از وي نشاني نمي دهد (نك: جواب مسايل السيد محمد). درباره حقايق سورت توحيد، عرفاني. و اين جز «تفسير احد» من قول هو الله احد» (هف) اوست. سيد محمد از او خواسته كه در آن باره به گونه اي كه ديگر مفسران نمي نگارند بنگارد. نخست پرسش را كه همراه است با كلمات ستايش آميز از احسايي آورده سپس به تفسير و تأويل هاي خود از آن سوره مي پردازد. (احمد منزوي) رساله ايست كه احسايي در پاسخ به شش پرسش «سيد محمد بكا» نوشته است. (ابراهيم ديباجي) رساله اي است در پاسخ به هفت سوال كه سيد محمد بكاء از احسايي پرسيده و وي با عناوين «قال - اقول» جواب داده است. سوالات مذكور درباره موضوعات زير است: 1- حقيقت سوره توحيد و تفسير آن، 2- تفسير آيه نور، 3- حقيقت تفاوت بين نبوت و ولايت، 4- دليل مطرح كردن ولايت به عنوان باطن نبوت، 5- معني حديث «داخل في الاشياء لا كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء لا كخروج شيء من الشيء»، معني «يا نعيمي و جنتي» در مناجات امام سجاد (ع)، 6- طريق الرياضة و كيفية تحصيل السعادة و المعرفة. پاسخ شيخ احمد احسائي به پرسش سيد محمد بكاء واعظ است درباره طريقه رياضت و تحصيل سعادت. سائل در نامه اي درباره شش موضوع از احسائي سؤالاتي كرده كه نخستين آن درباره تفسير سوره توحيد و ششم درباره يك فقره از مناجات امام سجاد (ع) است و پس از پايان سؤال ها از شيخ احسائي در خواست مي كند روش صحيح و موافق با شرع رياضت و سلوك الي الله را بيان دارد. رساله احسائي در پاسخ به شش سوال اول در جوامع الكلم (ص111-118) به چاپ رسيده است و اين سوال هفتم است كه به چاپ نرسيده است. احسائي در اين پاسخ شيوه سلوك اهل تصوف و ارتكاب اذكار غير وارد از امامان و اولياء (ع) را ضلالت و گمراهي مي خواند و تنها راه صحيح سلوك و رياضت را پيروي از سنت ائمه هدي و دوري جستن از شيوه اهل تصوف مي داند. (كرم رضايي، ‌پريسا) آغاز كتاب: بسملة‌، حمدله، اما بعد فيقول العبد المسكين احمد ... انه قد ارسل الي السيد الجليل ... طلب مني جوابها علي غير ما ذكره المفسرون ظاهرا و شدد في الطلب و اطال و اسهب و كان القلب مشتتا و العزم متهافتا ليس لي وجدان من اختلاف احوال الاخوان و الزمان ... انجام كتاب: و اجعلني خيرا مما يظنون و اغفرلي ما لا يعلمون انك انت الغفور الرحيم ستار العيوب غفار الذنوب و انت حسبنا و نعم الوكيل. [فهرست سپهسالار 5/26؛ مدرسه فيضيه 2/42 و 2/92؛ فهرست مشايخ3/24؛ كتابخانه ملي 11/473؛ دائرة المعارف اسلامي 1/76؛ طبقات 13/88؛ اعلام، 1/64؛ فهرست كتب مشايخ، 251 «رساله» ؛ ‌مشار، عربي، 259 «جوامع الكلم»؛ مشار، مؤلفين، 1/345: براي كارهاي چاپيش: «جوامع الكلم» كه در برگيرنده 92 رساله و 12 قصيده است، از آن ميان همين تفسير؛ شيخ علي حيدر 2/286؛ وزيري يزد 4/1412 و 3/1058؛ فهرست كتب مشايخ ج1 ص 24؛ كتابخانه نوربخش 2/214؛ مكتبة امير المومنين 1/40؛ شورا 41/187]

از شیخ احمد احسایی در پاسخ‌ همان شیخ احمد طوق قطیفی، پرسش و پاسخ‌ها بی‌شماره‌اند، ولی همان است که نمایۀ 15 پرسش و پاسخ آن در «فهرست مشایخ» (ص 279-280) آمده است. که می‌گوید ضمن «جوامع الکلم»، تبریز، 1273ق، چاپ شده است. در انجامۀ نسخ (4)1565 تاریخ پایان نگارش 24 شعبان 1223ق در شهر کاشان آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین ... الاحسائی. ان الشیخ احمد المذکور الحق بذلک مسائل بعنوان (فال). بسمله. سلام علیکم ما اوضحتم برهانا و تلوتم و افهمتم سنةً و اوضحتم آیةً... مسئلة ما الوجه فی تولد عیسی ... انجام: یعنی رتبة الجمع و هذا ظاهر لمن عرف. و احمدلله رب‌العالمین. و فرغ من تسویدها العبد المسکین احمد بن ... الاحسایی فی الرابع و العشرین من شهر شعبان... 1223ق...

از شیخ احسایی در پاسخ پرسش‌های شیخ محمد بن شیخ عبدالعلی بن عبدالجبار قطیفی، شمار پرسش‌ها گویا 9 باشد و جز آن دو باشد که در «فهرست کتب مشایخ» (ص 233-282) آمده است: 1. چیست معنی «العلم نقطة کثرها الجاهلون»، 2. چگونه می‌توان جمع کرد میان اینکه سال 365 روز است و آفرینش جهان در شش روز... 9. دربارۀ مدت زمان برای «فقدان» همسر برای آزادی زن. در پایان تاریخ به انجام رسیدن سلخ عاشورا (محرم) 1212ق آمده است. در فهرست کتب مشایخ 233 و 282 دو گفتار در پاسخ همین محمد بن عبدعلی آمده است که این هیچیک از آنها نیست. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین الاحسائی. قد ارسل الی الشیخ محمد بن الشیخ عبدعلی بن عبدالجبار آمنه الله من الخطاء... ارسل الی بمسائل عرضت له فی حال بلبال و تشویش. انجام: و تخر الجبال هداً. لا اله الا الله الملک الحق المبین، و الحمدلله رب‌العالمین و صلی‌الله علی محمد و آله الطاهرین. و کتب مؤلفه العبد المسکین احمد بن زین‌الدین فی سلخ عاشورا 1214 اربع عشرة بعد المأتین و الالف من الهجرة...

پاسخي است كوتاه از پرسش ششم پرسش كننده درباره حديث قدسي « كنت كنزاً مخفياً فاحبب ان اعراف » و در روز سه شنبه 20 جمادي الاولي سال 1232 ه در كرمانشاه به پايان رسيده است، اين رساله نيز ممكن است جزء رساله قبلي 12745/1 باشد ولي براي ما يقين حاصل نشد. (سيد محمود اشكوري) [مرعشي 32/394 اثر آفرينان: 1/202؛ معجم المؤلفين: ‌7/254. ]

پاسخي است از پرسشي در مورد رجعت با عناوين (قال سلمه الله - اقول)، پرسش كننده ممكن است همان ميرزا محمدحسن بن ميرزا محمد باشد، و اين رساله نيز ممكن است بخشي از همان پرسشهاي ميرزا محمد حسن باشد، ليكن براي ما يقين حاصل نشد. (سيد محمود مرعشي) [فهرست سپهسالار 5/28]