جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن ابي الجمهور الاحسايي يكي از بزرگان شيعه در سفر هرات با فاضلي هروي درباره حقانيت شيعه و عقايد آن مناظره اي نموده كه به عربي تحرير شده است، اين رساله ترجمه فارسي آن مي باشد كه در 20 رمضان 1323 ق پايان يافته است «باريك بين، محمد كريم» [فهرست نسخه هاي خطي 2/208]

رساله مفصلي است که درآن مناظراتي را که علماء با کريم خان درسفر وي درسال1275 به تهران با وي درمجالس متعدد داشته وعقايد وي را نقد نموده اند واواز پاسخ عاجز شده، درآن جمع آوري شده است. افرادي که درمجالس باوي مناظره داشتند عبارتنداز: اعتضاد السلطنة، محمد ولي ميرزا، ملا نظر علي شاگرد آقا علي مدرس درمنزل آقا علي مدرس، بهاء الدوله و ... دراين رساله از جمله رکن رابع بودن کريم خان رد شده است. بعد از پايان رساله جوابيه محمد کريم خان براين رساله درپنج صفحه تحرير شده است ودرآن براي اثبات مدعاي خود مقدمه فصل الخطاب را ذکر نموده است. از ناشناس. مؤلف از خود با عنوان ابن عم صاحب حال، يعني حاج محمد كريم خان كرماني (1225-1228 ق/1810-1871م) ياد مي كند كه مي تواند اعتضاد السلطنه عليقلي ميرزا (1234-1298ق) فرزند فتحعلي شاه باشد كه فتنه باب او چاپ شده است (تهران، 1333ق) ؛ هر چند بارها در آن آمده «از اعتضاد السلطنه شنيدم ... » و يا از وي به گونه سوم شخص نام برده شده است. در ديباچه مي گويد: احوال جناب فضايل مآب حاج محمد كريم خان ابن ظهير الدوله ابراهيم خان قاجار را مي نگارم تا بعضي از عوام كالانعام كه ايشان را ركن رابع مي دانند كه به اصطلاح دعوي او، اين شخص رابع خدا و سول و امام است ... او را مانند ساير خلق تصور كنند. نامبوب. (احمد منزوي) از پسر عموي حاجي محمد كريم خان كرماني (1225-1288) كه از او بنام « ابن عم بزرگوار» ياد مي كند (پايان) در آن بر شمرده شده مجالسي كه در تهران برگزار شده و شاهزادگان و دانشمندان مانند اعتضاد السلطنه و فرهاد ميرزا و نواب ايلخاني كيومرث ميرزا و محمد ولي ميرزا و نظر علي شاگرد شيخ مرتضي و امان الله ميرزا و ميرزا ابو القاسم همداني و لا لاله زار يهودي و شيخ حسين شيرازي و حاجي آقا باباي حكيم باشي و آقا علي مدرس و شاهرخ ميرزا و ديگران در موضوعهاي علمي و ادبي با او گفتگو داشته و او را مجاب ساخته اند. از اين رساله ناتواني علمي او بخوبي پيدا است. اين رساله در 1275 سيزده سال پيش از مرگ كريمخان ساخته و هفت سالي پيش از مرگ او نوشته شده است. (محمد تقي دانش پژوه) آغاز كتاب: بسمله. الحمد الله الذي جلعنا من الذين اتبعوا الحق و نصروه و اجتنبوا الباطل و انكروه ... . . اما بعد من كه مسود اين اوراقم ... . حقيقت احوال جناب حاج محمد كريم خان ابن ظهير الدوله ابراهيم خان قاجار را مي نگارم تابعضي از عوام كالانعام كه ايشان را ركن رابع مي دانند كه باصطلاح و عقيده او اين شخص رابع خدا و رسول و امام است از اين خيال منصرف شده و از اين طريقه منحرف گشته او را مانند ساير خلق تصور كنند و اگر كلمه كفر آميزي از عباراتش برايد و قابل تاويل است تاويل نمايند و الا تكفير كنند و مرا در اين رساله مقصودي نيست كه بگويم فلان كلام را در ارشاد العوام بر خلاف ظاهر شرع گفته يا فلان بيان را در هداية الصبيان مخالف شرع انور رانده. و وجه عدم تعرض دو چيز است اول آنكه رد و قبول آن كلامي مبسوط و كتابي مشروح مي خواهد و ثاني آنمه مرا چندان با علماي ظاهر الفتي نيست و با شيخيه كلفتي [نه] غرض بيان حق است بدون مقصود و منظوري و آنچه در مجلس دار الخلافه سوال و جواب با وي شده يا محرر حضور داشته يا آنكه از ثقات شنيده مي نگارد ... . حال در اين سال كه يكهزار و دويست و هفتاد و پنج هجري است جناب حاجي محمد كريم خان بدار الخلافه باهره آمد و شرف حضور ... . . ناصرالدين شاه قاجار ... . . را ادراك نموده علماي شرع دار الخلافه ... . بجهت فساد عقايد كه از عبارات و تصانيف او كه باعتقاد خود استنباط نموده بودند ملاقات وي را حرام دانسته از ديدن او دوري جستند ولي جمعي از ملك زادگان ... . . با وي ملاقات كرده. انجام كتاب: ولي اين رأي را آن دو بزرگوار نداشتند مدة العمر عمل به رؤيت مي نمودند اين اعتقاد مخصوص اجتهاد ابن عم بزرگوار است والسلام [كتابخانه ملي فارس 2/122؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 1/10؛ دانشگاه تهران 11/2310؛ فهرستواره منزوي 9/553]

مولف در سفري که درعنفوان جواني به مشهد الرضا به سال 1083 ق نموده بوده بدرخواست برخي دوستان اين رساله را دراصول دين نگاشت ودريک مقدمه وهفت مطلب تنظيم ساخت