جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه توجه به حقوق حیوانات از جایگاه ویژه ­ای برخوردار است. یکی از فیلسوفان اخلاق معروفی که توجه وافری به حقوق حیوانات دارد، پیتر سینگر است. او دلایل متعددی بر نادرستی استفادة انسان از حیوان اقامه کرده است؛ از جمله استدلال­های «گونه­ پرستی» و «نادرستی وارد کردن درد و رنج بر حیوانات». او علاوه بر این دو استدلال، توجه خود را به رابطة استفادة بیش از حد از حیوانات و تخریب محیط زیست نیز معطوف داشته است. امروزه سهم قابل توجهی از تخریب محیط زیست متوجه دامداری‌های صنعتی است که با تولید گوشت موجب از بین رفتن منابع گیاهی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و آسیب­زدن به طبیعت می‌­شوند. سینگر وضعیت پیش ­آمده را ناشی از نحوة رفتار انسان­ها با حیوانات دانسته و آن را مرتبط با آموزه‌های دینی دربارة انسان و حیوان می‌داند. او با غیراخلاقی دانستن گوشت­خواری و رد نظر دین در این باره برای حفظ محیط زیست گیاه­ خواری را پیشنهاد می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد این استدلال، مشخص می­شود که مهمترین عامل تخریب محیط زیست افراط و استفادة نامطلوب انسان از حیوان است. مشکل محیط زیست با اصلاح نوع نگرش انسان به محیط زیست و نحوة ساماندهی استفادة او از طبیعت قابل حل است که دین نیز آن را مورد تأکید قرار داده است. اگر استفادة انسان از مجموعة محیط زیست که حیوان نیز جزئی از آن است، به­صورت هدفمند و مسئولانه انجام بگیرد، نه تنها موجب تخریب محیط زیست نخواهد شد، بلکه مایة حفظ بهتر آن و در نتیجه مراعات حقوق حیوان نیز خواهد شد. لزوم تأکید بر اصلاح ساختار به جای منع مصرف، توجه به آسیب‌های گیاه­خواری و لزوم فهم درست از نظر دین به­خصوص اسلام از جمله نقدهایی است که می‌توان به سینگر وارد کرد.

یکی از مهم‌ترین دلایل پیتر سینگر، از مدافعان حق حیات حیوانات، گونه‌پرستانه بودن بسیاری از رفتارهای انسان با حیوانات است. او حیوان را دارای حق توجه برابر با انسان می‌داند و توجه ویژۀ انسان به افراد نوع خود را «گونه‌پرستی» می‌نامد و هرگونه استفاده از حیوان را استفادۀ ابزاری و نادرست می‌شمرد. از نظر او گونه‌پرستی به‌مثابۀ نژادپرستی‌است و همان‌گونه که نژادپرستی به‌لحاظ اخلاقی نادرست است، گونه‌پرستی نیز نادرست و غیر اخلاقی است. در این مقاله، ضمن بررسی و نقد این استدلال سینگر، مشخص می‌شود که آنچه محکوم است، ترجیح بدون دلیل یک نوع بر نوع دیگر است که در مقایسۀ انسان با حیوان، به دلیل وجود برتری‌های خاص نوع انسان منتفی‌است و با توجه به جایگاه خاص انسان در هستی، تفاوت رفتار در مواجهه با انسان و حیوان، متفاوت با نژادپرستی بوده و در نتیجه، استفادۀ هدفمند و مسئولانۀ انسان از حیوان مجاز است و برتری انسان نه‌تنها تجویز نگاه برتری‌جویانۀ او به حیوان نیست، بلکه باید موجب رعایت بیشتر حقوق حیوان شود. بدون ادعا بودنِ منطق ضد گونه‌پرستی، بی‌توجهی به تفاوت شأن و منزلت انسان و حیوان و توجه‌نکردن به جایگاه انسان در عالم هستی، از جمله نقدهایی‌است که می‌توان به سینگر وارد کرد.

یکی از مهمترین دلایل مدافعان حق حیات حیوانات و لزوم تغییر رفتار نامناسب با آنان، «استعداد درک درد و رنج» در حیوانات است. پیتر سینگر از مدافعان اصلی این استدلال و با تاکید بر لزوم توجه برابر به حیوان با انسان، هرگونه استفاده از حیوان اعم از خوردن گوشت، پژوهش آزمایشگاهی، دامداری صنعتی را به چالش می‌کشد. او با انکار برتری انسان بر حیوان، تمام بهره‌وری‌ها از حیوان را به لحاظ اخلاقی نادرست دانسته و با نقد نگاه ادیان در این باره آن را زمینه‌ساز تضییع حقوق حیوانات معرفی می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد این استدلال و با تاکید بر لزوم رعایت حریم حیوانات و مسوولیت انسان در قبال آنها بیان می‌گردد که با توجه به جایگاه ویژه انسان در عالم هستی و تفاوتهای وجودی او با حیوانات، استفاده هدفمند و مسوولانه او از حیوان از نظر اخلاقی مجاز است که نگاهی بر آموزه‌های ادیان نیز موید آن می‌باشد. توجه به رابطه درد و رنج با علم و آگاهی، میزان ارزش انسان، ملاک یکسان جنین و حیوان، تناقض در ادعا نیز از جمله نقدهایی است که می‌توان به سینگر وارد کرد.

در قالب پی دی اف

در باب حقیقت و گوهر دینداری شیوه‌های مختلفی اتخاذ شده است. برخی، صرفِ دلِ پاک را- هرچند بدون عمل نیک- برای دیندارشدن انسان کافی دانسته‌اند. برخی تکیه افراطی بر عقل انسانی کرده، گوهر وجود انسان را در تعقل او دانسته‏اند‌ و عده‌ای با تأکید بر راه دل و تزکیه آن، عقل و ادراک را کمتر بها داده‌اند. برخی نیز تجربه دینی افراد را گوهر دینداری دانسته‌اند. این نوشتار با نگاهی به این نظریات با تأکید بر اسلام‎شناسی استاد مطهری درنهایت «توحید» را به عنوان گوهر همه اعتقادات معرفی می‌کند، تا جایی که حتی دو مرحله بعدی که اخلاق و احکام هستند نیز وامدار این اعتقاد کلیدی و اساسی خواهند بود. در اندیشه اسلام ریشه همه ملکات و فضایل اخلاقی، خدا‌خواهی و موحدبودن است و فقه و رفتار فقهی، سلوک در راهی است که خداوند متعال به ما نشان داده است و هدف از آن، بنده محض خداشدن است.

چکیدهحقیقت و گوهر دینداری چیست؟ چه نحوه‌‌ای از سلوک در مسیر دین لازم است تا هدف از ابلاغ دین تأمین گردد؟ این پرسش یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین سوالات پیش روی انسان است. در پاسخ به این سوال و نحوه مواجهه با حقیقت قدسی دین، شیوه‌های مختلفی اتخاذ شده است: برخی، صرفِ دلِ پاک را (و لو بدون عمل نیک) برای دیندار شدن انسان کافی دانسته‌اند. برخیتکیه افراطی بر عقل انسانی کرده و گوهر وجود انسان را در تعقل او دانسته‌اند. گاهی نیز عقل و ادراک، به بهانه پرداختن به دل و تزکیه نفس، مورد نکوهش واقع می‌شود. برخی نیز، تجربه شخصی افراد از دین و «گوهر» و« صدف »آن را مطرح می‌کنند. این نوشتار،با معیار قرار دادن نظر شهید مطهری در این زمینه به بررسی این نظرات می پردازد و در نهایت؛ «توحید» به عنوان گوهر همه اعتقادات معرفی می‌گردد تا جایی که حتی دو مرحله بعدی که اخلاق و احکام هستند نیز، وام‌دار این اعتقاد کلیدی و اساسی خواهند بود. چرا که در بخش اخلاق ،ریشه همه ملکات و فضایل، خدا خواهی و موحد بودن است و در بخش احکام نیز، فقه و رفتار فقهی، سلوک در راهی است که خداوند متعال به ما نشان داده است و هدف از فقه، بنده محض خدا شدن است. در بخش اخلاق، «نیت خالص» به عنوان مهم‌ترین و کلیدی‌ترین امر مطرح می‌شود و بالاخره در بحث احکام (رفتار) «عمل صالح»، اصلی‌ترین مولفه وجودی انسان دیندار معرفی می‌گردد. کلید واژه‌ها: تجربه دینی ـ دینداری ـ گوهر و صدف ـ توحید ـ ایمان-شهید مطهری.