جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فخرالدین مبارک شاه مرورودی، رحیق التحقیق، به انضمام اشعار دیگر او، به تصحیح و تحقیق نصراله پورجوادی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران ۱۳۸۱، ۱۹۵ صفحه.یکی از مهم ترین ویژگی های عرفان و تصوف در قرن ششم هجری رواج و گسترش شعر تعلیمی - عرفانی است. هرچند نفوذ عرفان اسلامی در نظم و نثر فارسی از قرن پنجم هجری آغاز شد و در ابتدا نیز بیشتر سروده های عرفانی در قالب رباعی و دوبیتی بود، اما شعر عرفانی در قرن ششم هجری گسترش بسیار یافت و حوزه قصیده و مثنوی را نیز در برگرفت. تعالیم و آموزه های بلند و اندیشه های ناب و ژرف عرفانی از این طریق تعلیم داده شد. از این دوره به بعد، منظومه های عرفانی گران قدری پدید آمد. سرایندگان این گونه آثار نقش مهم و به سزایی درگسترش تعالیم عرفانی - حکمی داشته اند و هرچند برخی از آنان خود در شمار صوفیان رسمی نبوده و ظاهرا به سلسله ای خاص نیز تعلق نداشته اند، بی شک با مفاهیم و موضوعات عرفانی آشنا بوده و کوشیده اند یافته های عارفان و دانسته های خود را در قالب نظم و به زبانی تمثیلی - عرفانی بیان کنند. زبان تمثیل یکی از شیوه های بیان تعالیم عرفانی و تجربه های باطنی است که، هرچند خود نوعی زبان عرفانی است، از زبان اشاری عرفانی یا زبان اصطلاحی عرفان متمایز است. در حقیقت، در پس زبان اشاری عرفان تجربه اصیلی وجود دارد. این زبان هم زمان با تجربه عرفانی و در همان حرکتی پدید می آید که تجربه به ساحت آگاهی در می آید ...

عقلاء مجانین چهره هایی بودند شگرف و مجمع اضداد که از سویی به واسطه‌ی رفتار نامتعارفشان در عداد دیوانگان جای گرفته و از دیگر سو بدلیل سخنان حکیمانه و مواعظ ارزش‌مند در شمار حکیمان قلمداد شده‌اند.ایشان به‌واسطه‌ی عواملی چند چون زهد و ریاضت شدید ، هول و هراس از مرگ و قیامت و عذاب الهی و یا دریافت ناگهانی واردات غیبی‌ای که فراتر از ظرفیت روحی ایشان بوده دچار نوعی جنون یا شیدایی و سرگشتگی ‌می‌شده‌اند. مواجهه با تجلی الهی و ایجاد حال جذبه که به نوعی موجب زوال عقل و از دست دادن قوه‌ی تدبیر در انجام امور زندگی می‌شده و یا مسبب محجوبی و مستوری عقل جزوی و عافیت اندیش و حسابگر آدمی می‌گردد ، سبب می‌شود تا مادامی که سالک به حال طبیعی خود برنگشته و تکلیف را تعقل نمی‌کند در انجام واجبات دینی و عبادی خود رخصت داشته باشد. علاوه بر این در پی این معافیت و معذوری نوع کلمات و سخنان ایشان با خداوند نیز بیش از آنکه رابطه‌ی عاشقانه عبد و رب را تداعی نماید، نوعی رابطه دوستانه با خداوند به حساب می‌آید که در بادی امر گستاخانه و به دور از ادب به نظر می‌رسد.اگرچه پیدایش عقلاءمجانین را نمی توان به دوره تاریخی یا سرزمین خاصی محدود و مقید کرد و هر زمان که امکان حضور عوامل موجده‌ی جنون فاهم آید ما با این دست افراد مواجه خواهیم بود ؛ اما به نظر می‌رسد که این افراد عمدتا متعلق به قرن اول تا دهم هجری بوده و بیشتر در دو حوزه‌ی صوفیان خراسان و بغداد زندگی می‌کرده‌اند.پژوهش حاضر می‌کوشد تا علاوه بر پیشگفتار و خاتمه در قالب چهار فصل با عناوین تبیین مفاهیم عقل و جنون، تبیین جنون الهی و پیامدهای آن ،شرح احوال و گونه شناسی عقلاءمجانین و در نهایت تبیین موضوعی سخنان عقلاءمجانین، جوانب مختلفِ مرتبط با پیدایش این طایفه در تاریخ تصوف بپردازد.

الهیات در مسیحیت به تدریج به وجود آمده و پیدایش آن به فعالیتهای آباء اولیه باز می گردد. با توجه به ادوار مختلف در الهیات مسیحی، در دوره نخست، الهیات مسیحی بیشتر به عنوان دفاعیه نویسی رواج داشت و با سیطره مسیحیت از قالب دفاعیه خارج شده و توسط اندیشمندان مسیحی به شکل اولیه خود دست یافت. در دوره دوم؛ الهیات مسیحی شکوفایی دوره نخست را نداشته و بجز مقطعی در قرون دوازدهم و سیزدهم که الهیات مدرسی به ظهور رسید، دوران تاریک و خاموش خود را سپری کرد. بعنوان مثال، قرن 13، قرن تأسیس دانشگاه های بزرگ و معتبر در اروپا بوده که یکی از آنها، دانشگاه پاریس می باشد. دانشگاهی که درواقع دانشگاه مسیحیت تمام مغرب زمین بوده و به همین علت، اساتیدی از ممالک مختلف (الکساندر هالز از انگلستان، بناونتوره قدیس ، قدیس توماس آکویناس از ایتالیا، آلبرت کبیر از آلمان و...)، اما به زبانی واحد (زبان آئین مذهبی مسیحی)، درآن تدریس میکردند. علاوه بر این، در قرن سیزده، نوعی هماهنگی و تعادل قدرتها به وجود آمد و مسیحیت موفق شد تا حدودی وحدت کلمه خود را در مناطق غربی حفظ کند. لازم به ذکر است که پس از گسترش مفهوم «الهیات» در قرون وسطی، این واژه شامل تمامی ابعاد دین‌شناختی؛ اعم از شناخت ذات خدا، روابط خدا و انسان و وظایف انسان در قبال خدا گردید. در خلال سالهای 313 الی 451 ؛ شوراهای مهم و جامع برای حل مناقشات الاهیاتی بوجود آمده و هدف این شوراها حل مناقشات بینالکلیسایی و تدوین اعتقادنامههای مهمی در آن دوران بود.از میان مهم‌ترین دستاوردهای شوراهای جهانی کلیسا در قرون وسطی می‌توان به تلاش برای تثبیت جایگاه کلیسا به عنوان قدرتی فرازمینی و استفاده از تکفیر در مقابل کسانی که می‌خواستند به مقابله با سلطه‌ی کلیسا بپردازند اشاره کرد.

این رساله تصحیح تذکره‌ی «جاده العاشقین» تألیف شیخ شریف الدین حسین خوارزمی فرزند و مرید شیخ کمال‌الدین حسین خوارزمی است و دربردارنده‌ی مناقب شیخ صوفی ای است که مروج فعالی در تربیت پیروان خود بود و در این مقام حلقه‌ی پیوند عمده‌ای در سلسله‌ی کبرویه‌ی همدانیه‌ی ذهبیه به شمار می‌رود.این تذکره به قلم شخصیتی است که خود مرید مستقیم پدر و مصاحب دائم اودرسفروحضراست، بنابراین منبع مهمی برای شناخت سلسله کبرویه همدانیه در ماوراءالنهر(آسیای مرکزی) به شمار می‌رود. از مهمترین منابع مولف می‌توان به کتاب مفتاح الطالبین محمود غجدوانی اشاره کرد و به لحاظ سبک نوشتار، اثری منثور و آمیخته به نظم است. این رساله مشتمل بر پیشگفتار، مقدمه،‌ متن اصلی و تعلیقات است. در مقدمه سعی شده علاوه بر معرفی کامل شیخ شریف‌الدین حسین خوارزمی(بخش دوم) و معرفی کامل تذکره‌ی جاده العاشقین (بخش سوم) با استعانت از مستندات، از چهره‌ی سه عارف بزرگوار(کمال‌الدین حسین‌بن‌حسن خوارزمی، کمال‌الدین حسین بن شهاب‌الدین خوارزمی و تاج‌الدین حسین تبادکانی خوارزمی) که هم‌نامی آن‌ها موجب اختلاط شخصیت تاریخی آنها گشته، ابهام‌زدایی شود.

اعتقاد به تثلیث، اساس آموزههای مسیحیت را تشکیل میدهد؛ بر همین اساس، مسیحیان هر کاری را با نام »پدر، پسر و روحالقدس« آغاز میکنند. مسیحیت به عنوان بزرگترین دین جهان، پیروان بسیاری دارد و بین این دین و دین اسﻼم از ابتدای ظهور اسﻼم مناسبات زیادی در جریان بوده است. بنابراین شناخت و بررسی صحیح تثلیث عﻼوه بر جایگاهی که این مبحث در مسیحیت شناسی دارد، نقش مهمی نیز در مطالعات دینی اسﻼمی ایفا میکند. این نوشتار ضمن بررسی مباحث مربوطه به تثلیث در اﻻهیات مسیحی، به نوع نگاه و موضعگیریهای قرآنکریم و متکلمان مسلمان نیز اشاره خواهد کرد. اندیشه تثلیث در قرآن کریم به روشنی نقد و رد شده است، بنابراین در کﻼم اسﻼمی این نظریه از نگاه استدﻻلی مورد نقد قرار گرفته است. متکلمان مسلمان با دﻻیل و روشهای مختلف به نقد تثلیث پرداختهاند. گروهی از متکلمان متن اناجیل را معیار نقد و بررسی این آموزه قرار دادند و عدهای دیگر عﻼوه بر مراجعه به انجیلها، به دﻻیل عقلی و منطقی استناد نمودهاند. آنها حتی گاهی در نقد خود به فرق کﻼمی اسﻼمی و شباهت این فرقهها با فرقههای مسیحی نگاهی داشتهاند.

این پایان‌نامه در مورد جایگاه و منزلت موسی و تعالیم ایشان در عهد عتیق و قرآن است. موسی بعد از خداوند، بزرگ‌ترین شخصیت کتاب مقدس عبری و از پیامبران اولوالعزم در قرآن محسوب می‌شود که در نزد خداوند مقام والایی دارد تا جایی که خداوند او را هم‌کلام خود قرار داده و با او رابطه‌ای خطابی برقرار کرده است. چندین آیه از مکالمه مستقیم میان خداوند و حضرت موسی سخن می‌گوید؛ مخصوصاً سوره نساء/ 164: وَکَلَّمَ اللّهُ مُوسَی تَکْلِیمًا؛ و خدا با موسی آشکارا سخن گفت. از اینرو به او صفت کلیم‌الله داده است و بارها به خاطر تقربش به خداوند، قومش را شفاعت نموده است. از این رو و با توجه به اهمیت مذکور، در ابتدا این نوشتار به بررسی منزلت حضرت موسی و تعالیم ایشان بر مبنای عهد عتیق پرداخته و بخش دوم، منزلت و تعالیم آن حضرت را از منظر قرآن مورد بررسی قرار داده است. بخش پایانی این پایان‌نامه نیز به بیان اشتراکات و اختلافات این دو متن پرداخته و در نهایت از مجوع بخش‌ها، تطبیق و نتیجه گیری به عمل آمده است.

کار حاضر به تصحیح و ترجمة فصل فرقة اسماعیلیه از نسخة خطی کتاب الفرق تألیف ابومحمد یمنی، یکی از منابع قدیمی و ارزشمند در معرفی فرق اسلامی پرداخته است. نویسنده در این فصل از کتاب خود فرقة اسماعیلیه و مهمترین اصول اعتقادی آن¬ها را با استنادات فراوان به کتب نویسندگان اسماعیلی معرفی می¬کند. از نظر او اسماعیلیان از جمله فرق باطنیه محسوب می¬شوند که به دنبال بیان تأویلی برای ظاهر پدیده¬ها هستند و خود را به محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق (ع) منسوب می¬کنند. ابومحمد به شکلی مفصل اعتقادات اسماعیلیان را در مسائلی از قبیل کتم اسرار، بستن پیمان، توحید، حشر، نشر، قیامت و نیز تأویلات ایشان را دربارة آیات، روایات نبوی و احکام شریعت بیان می¬کند.

از دیر باز انسان در نظاره آسمان و زمین و شگفتی های آن، همواره در جستجوی حکمت ونظم؛ یا اثبات فقدان نظم در جهان هستی بوده است. و در این میان عده ای بی نظمی، اتفاق و تصادف را علت آن پنداشته و دسته ای دیگر کاملیت و احسن بودن نظام هستی را علتی بر نظم و هماهنگی جهان دانسته و به اثبات آن پرداخته اند. در واقع بر اساس پذیرش اصل واقعیت و اینکه پیوند انسان و جهان با هم پنداری نبوده بلکه دارای واقعیت است، بحث هماهنگی و نظم و مسأله ی به نام نظام احسن مطرح می شود که آیا واقعیت های جهان هماهنگ و منظم می باشند یا پراکنده و گسیخته از هم هستند؟ بنابراین مسأله نظام احسن یکی از مسائل بنیادی در نظام های الهیاتی به ویژه فلسفه و حکمت الهی به شمار می آید. بحث نظام احسن در حکمت الهی با مسائلی از قبیل علم باری تعالی و عنایت الهی؛ و مسأله شرور به عنوان شبهه در برابر نظم و نظام احسن هستی قرار دارد که در اصل این شبهه را می توان برخاسته از بطن نظریه نظام احسن دانست. نظام احسن، قاعدتاً نظامی است که به طورکلی یا شر در آن راه نیافته یا شرور بسیار اندکی را شامل می شود و این میزان از شرور، ضرری بر احسن بودن نظام محسوب نمی شود، حال آنکه به نظر مردم و بعضی از فلاسفه غرب، تعداد شرور در نظام هستی بسیار زیاد است. در این میان دو فیلسوف بزرگ؛ ابن سینا و توماس آکویناس به بررسی و اثبات نظام احسن و شناسایی ماهیت شرور می پردازند. به طوری که ابن سینا شرور را عدمی و ناشی از فقدان دانسته و آکویناس شرور را لازمه نظم و عدالت در عرصه هستی می داند؛ این دو متفکر بزرگ با توجه به بحث عنایت الهی و علم باری تعالی، اراده خداوند و نفی نسبی و عدمی و لازمه اختیار بودن مسأله شرور، به اثبات نظامی احسن می پردازند.

در این تحقیق، نقش و تاثیر علامه حلی بر جهان اسلام، مخصوصا در زمینه ی کلام اسلامی را مورد ارزیابی قرار داده و کوشیده ایم تا با روش توصیفی -تحلیلی جایگاه، فلسفی- کلامی او را روشن سازیم. در فصل اول به کلیات تحقیق، فصل دوم شرح حال و معرفی آثاراو و فصل سوم به بررسی دیدگاه و نظریات علامه حلی پرداخته شده است. علامه حلی با هوش بالای خود و چیره دستی به نوعی ترکیب و تلفیق از جانب استاد بزرگ خویش خواجه نصیر رسید و به این نقطه ی عطف دست پیدا کرد تا دو علم کلام و فلسفه را بتواند درکنار هم هماهنگ کند و از هر دو علم استفاده کند. آنچه باعث جذابیت و علاقه‌مندی به علامه و کارهایش می شود سادگی در عین سختی مطالب است. او موضوعات و مباحث مهم کلامی - فلسفی را که از دوره های قبل مطرح بود با زبانی نسبتا قابل فهم و ساده برای مخاطبان و علاقه مندان مطرح کرد؛ که از آن جمله کتاب باب حادی عشر و کتاب کشف المراد را می توان نام برد. علامه حلی را باید از متکلمانی معرفی کرد که گرایش فلسفی دارند،که در بسیاری از دیدگاه های کلامی خود از این گرایش بهره برده است.