جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وداها از نظر هندوان در حکم متون شروتی و یا وحیانی هستند. این متون که بر تمامی احوال و مراحل زندگی افراد حاکم است شامل سروده‌هایی است که بیشتر در مدح خدایان سروده شده است. این خدایان و نیز سرودهای ودایی مورد تحقیق و بررسی هندشناسان مختلفی قرار گرفته است و به همین خاطر نیز در مورد تقسسیم‌بندی خدایان و نظام حاکم بر آنها نظرات گوناگوی ابراز شده است. چرا که هر یک از این دانشمندان خدایان را بر اساس ملاکهای مختلفی طبقه بندی کرده‌اند. مهمترین و قدیمی‌ترین این نوع تقسیم بندیها طبقه‌بندی خدایان بر حسب ارتباط آنها با مراتب عالم است که آنها را به سه دسته‌ی آسمانی، فضایی و زمینی تقسیم می‌کنند. یاسکا، مفسر معروف وداها، این تقسیم‌بندی را پذیرفته و به آن اشاره کرده است. عده‌ای دیگر آنها را بر اساس کارکرد و وظائف هر خدا طبقه‌بندی کرده و آنها را شامل سه دسته‌ی خدایان فرمانروا، جنگجو و سودرسان می‌دانند. نوع دیگر از دسته‌بندی این خدایان طبقه‌بندی آنها بر حسب ارتباطشان با جنبه‌ها و بخش‌های مختلف طبیعت است. طبق این تقسیم‌بندی خدایان به نورانی، غیر نورانی و بینابینی تقسیم می‌شوند. تعداد خدایان (گروهی، دوگانه و فردی بودن آنها) و شمایل نگاری آنها نیز از نظر برخی از هندشناسان جهتی برای تقسیم‌بندی خدایان است.در این رساله ضمن بررسی این تقسیم‌بندی‌ها و مقایسه‌ی آنها با یکدیگر تقسیم‌بندیهای کلی و جامع را از تقسیم‌بندی‌های فرعی و جزئی تفکیک نموده و در نهایت به این دریافت رسیده‌ایم که این تقسیم‌بندی‌ها نه تنها با یکدیگر منافاتی ندارند بلکه می‌توانند مکمل همدیگر نیز به حساب آیند.

مرگ، قانون فراگیر برای همه موجودات ماسوی الهی و جمیع آدمیان است و مرگ پذیری، سیر تکاملی موجودات و حرکت استکمالی وخروج از قوه به فعل آنها است و آن هنگام که مرگ در افق اندیشه امام علی (علیه‌السلام) و از زاویه نهج البلاغه نگریسته می‌شود، دروازه‌ای از معنا و معرفت به سوی انسان ‌گشوده می‌شود و موضوع علمی و عملی آدمی را نسبت به هستی و حیات، عمق و تکامل می‌بخشد. دیدگاه امام علی (علیه‌السلام) نگاه کردن به سیمای مرگ‌، مرگ را زیبا و دوست داشتنی می‌سازد و مرگ را سیر صعودی و حرکت تکاملی و ضرورت حیات این جهانی می‌نماید و عرفان و عشق به عالم و آدم را بیشتر و شدیدتر می‌کند. بنابر این، جا دارد نگرش‌ها و بینش‌های امام علی (علیه‌السلام) در تفسیر ماهیت و حقیقت مرگ و مرگ اندیشی از لایه‌های مختلف نهج البلاغه استخراج شود و به بررسی تطبیقی آن با مبانی اعتقادی مشابه موجود درباره مرگ در کتاب مقدس (عهد جدید و عهد قدیم) یهود و مسیح پرداخته شود تا با روشن شدن معنای حقیقی مرگ و اندیشیدن به آن، بیان ظاهر کیفیت ملک الموت و حال محتضر در هنگام مرگ و ... طرز تلقّی انسان و تفسیر آدمی از حیات تغییر پیدا کند زیرا حیات شناسی در مرگ شناسی و مرگ آگاهی در حیات آگاهی تأثیر متقابل و معنا بخش خواهد گذاشت. پژوهش حاضر شامل چهار فصل است، در فصل اول به بیان کلیات طرح از جمله تبیین موضوع، پیشینه تحقیق، اهداف و ضرورت‌های پژوهش و مفاهیم اصطلاحات مرتبط با موضوع که نیازمند دانستن مفهوم لغوی و اصطلاحی آنان هستیم، ‌پرداختیم. مسئله مرگ و اعتقاد به جهان پس از مرگ، معاد و قیامت از مسائل اعتقادی و اصول دین ما مسلمانان است که دارای ابهام است، چنان‌که در قرآن و روایات بسیاری از معصومان (علیهم‌السلام) به وصف لغوی و عرفی آن پرداخته‌اند. لذا بسیاری از پژوهشگران متقدم و متأخر برای روشن کردن معنا و مفهوم مرگ، اجل، روح، کیفیت قبض روح شدن و ملک‌الموت و... و توجه دادن به درجه اهمیت این مسئله، کتاب‌ها و مقالاتی با موضوع مرگ و مرگ اندیشی در نهج‏البلاغه و یا در کتاب مقدس تألیف کرده‌اند. اما وجه تمایز پژوهش‌ فوق با این تألیفات در این است که با بررسی تطبیقی مرگ و مرگ‌اندیشی در نهج البلاغه و کتاب مقدس و استخراج مشابهت‌ها، وجه تمایز و نکات اصلی و کلیدی ازآن‌ها، به سوالات موجود در این باره پاسخ دهد و نشان دهد نهج البلاغه که دربردارنده سخنان گوهربار از امام علی (علیه‌السلام) است، بسیار بالاتر از عهدین است و این نشان دهنده تحریفات موجود در کتاب مقدس است. فصل دوم این تحقیق را با عنوان حقیقت مرگ نگاشته‌ایم. در این فصل بیان کردیم که مرگ به معنای ترک تعلق و قطع ارتباط روح انسان با بدن دانسته شده و به بیان ویژگی‌های مرگ در نهج‌البلاغه و بیان حقیقت مرگ در تورات و انجیل پرداختیم. در این فصل یادآور شده‌ایم که هر انسان عاقلی که سفری در پیش داشته باشد، از مدت‌ها قبل، آمادگی‌های لازم و زاد و توشه این سفر را فراهم می‌آورد تا بتواند در کمال موفقیت و سلامت این سفر را پشت سر بگذارد. حال این سوال مهم مطرح می‌شود که آیا شایسته نیست انسان برای مهم‌ترین و حساس‌ترین سفری که در زندگی پیش روی خود دارد، زاد و توشه‌ای نیکو و شایسته فراهم کند؟! اما فصل سوم این تحقیق را به بیان یاد مرگ و ارزش آن اختصاص داده‌ایم. در این فصل متذکر شده‌ایم که مرگ از انسان غفلت نمی‌کند. انسان چه بخواهد و چه نخواهد، مرگ و اجلش فرا خواهد رسید و هرگز برای همیشه در این دنیا زندگی نخواهد کرد. حتی انبیای الهی که بهترین بندگان خداوند بودند، پس از چند سال زندگی در این دنیا، از این جهان رخت بربستند. لذا اندیشیدن درباره مرگ و یادکردن از آن بر همه لازم است، امام علی (علیه‌السلام) درباره ارزش یاد مرگ و توجه به مرگ و عدم غفلت فرمودند: «أُوصِیکُمْ بِذِکْرِ الْمَوْتِ وَ إِقْلَالِ الْغَفْلَهِ عَنْهُ؛شما را به یاد کردن مرگ و به کم کردن غفلت و بى خبرى از آن وصیّت مى‏کنم». لذا گذشت زمان و گذر عمر، به انسان‌ها هشدار می‌دهد که خویشتن را هر لحظه، برای کوچ کردن از این سرای فانی آماده سازند، زیرا عالم قبر، برزخ و پس از آن قیامت، منزلگاه‌های بسیار حساس و مهمی است که بدون آمادگی برای انسان‌ها بسیار سخت و وحشتناک خواهد بود. در این فصل متذکر شده‌ایم در کتاب مقدس درباره یاد مرگ و ضرورت توجه به آن و آثار یادمرگ نکات قابل تأملی بیان نشده است و آیه و یا آیاتی به صراحتا درخصوص اندیشیدن درباره مرگ در کتاب مقدس بیان نشده است ولی اندیشمندان یهود سعی کرده‌اند تا وحشتی را که به هنگام یادکردن از مرگ بر فرد حادث می‌شود را کم کنند. فصل پایانی این تحقیق را درباره آثار و دستاوردهای فردی و اجتماعی مرگ‌اندیشی و تفکر کردن درباره آن و پیامدهای دوری از آن در نهج البلاغه پرداخته‌ایم. توجه کردن به مرگ و اینکه هر فردی با پایان رسیدن اجلش، خواهد مُرد، سبب می‌شود که انسان به دنیا به چشم زیبا بنگرد و از روزمرگری و ابتذال در دنیا رها شود و اینکه دنیا را تنها پلی برای رسیدن به آخرت و منزل جاویدان بداند و مرگ را پایان دهنده زندگی گذرای این جهان بداند و به دنبال عبرت از گذشتگان باشد.کلیدواژه‌ها: مرگ، موت، اجل، معاد، روح، دنیا، ملک‌الموت، آخرت

نظریة نجات صدرالدین شیرازی را می‌توان بدیلی در کنار نظریات سه‌گانة نجات، یعنی انحصارگرایی، شمول‌گرایی و کثرت‌گرایی به شمار آورد. ملاصدرا به نجات همة افراد بشر حتی کسانی که به تعبیر قرآن در دوزخ جاودانه خواهند بود معتقد است. او این نظریه را با تکیه بر اصول حکمت متعالیه، مانند اصالت وجود و تشکیک آن و مساوقت وجود و خیر، ارائه کرده است. این نظریه با شباهت زیاد در آثار ابن‌عربی مشاهده می‌شود و خود ملاصدرا نیز در موارد متعدد دیدگاه خود را در این زمینه برگرفته از اندیشه‌های وی می‌داند. با مراجعه به آثار ابن‌عربی نیز می‌توان شباهت دیدگاه او و ملاصدرا را دریافت؛ هر چند گاهی اختلافاتی میان این دو اندیشمند مشاهده می‌شود. در این مقاله، پس از تبیین دیدگاه ملاصدرا دربارة نجات اخروی که شمول‌گرایی فراگیر نامیده شده، با مراجعه به آثار ملاصدرا و ابن‌عربی، نحوة تأثیرپذیری ملاصدرا از ابن‌عربی نشان داده شده است.

چکیده مبحث اسماء و صفات خداوند یک ی از مهمترین و شاید پردامنه ترین و پر گفتگوترین مباحث کلامی است که ذیل موضوع توحید مطرح م ی شود . نخستین پرسش ی که بعد از اثبات وجود خداوند بر ای متکلّمان به میان م ى آید، ویژگ ی ها و صفات خداوند است . در قرآن و روایات از اسماء و صفات خداوند سخن به میان آمده، و از طرف دیگر بر تنزیه خداوند نیز تأکید شده است؛ لذا همواره این سؤال برا ی متکلّمان مطرح بوده است که چه نسبت ی میان ذات و صفات وجود دارد؟ و صفات خداوند غیر ذا تاند یا عین ذات؟ و صفاتْ قدی ماند یا حادث؟ متکلّمان براساس گرایشها ی کلام ی خود، پاس خ های متفاوت و گاه متضاد ی به این پرسشها داده اند و نظریات مختلفی، از جمله عینیت، زیادت / غیریت و نیابت را طرح کرده اند

چکیده در دین هندویى همه چیز از وداها شروع مى شود، زیرا چنانکه داسگوپتا اشاره دارد، نفوذ و اقتدار وداها در تمامى دوره هاى تاریخى و نزد همه فرق ه هاى هندویى محفوظ مانده است و با آنکه تاریخ دینى هند، از آغاز ، یعنی از زمان تمد ن ودایى تاکنون ، شاهد دگرگونیهای بسیار بوده است ، این آثار همواره اقتدا ر و مرجعیت دینى خود را حفظ کرد هاند. از آنجا که در وداها با نظام دینى و پرستشى یکسان و یکنواخت روبرو نیستیم، ارائ ۀ تصویرى روشن و قطعى از خداشناسى ودایى نیز امکان پذیر نیست؛ زیرا در وداها ، به ویژه در ریگ ودا، که مجموع ۀ سرودهایى خطاب به خدایان و در ستایش آنها است ، از یک سو، از خدایان متعدّد سخن به میان آمده و در مندل ه هاى متعدد تعداد آنها 333 و یا 3339 دانسته شده است؛ و از سوی دیگر ، در مندل ۀ دهم به خداىِ یگانه ای اشاره شده است که در مندل ۀ اوّل خدایان متعدّد به منزل ۀ نامهاىِ متعدّد او فرض شده اند . این موضوع اختلاف نظرهاى بسیارى را برانگیخت و سبب گردید که دربار ۀ نظام دینى وداها و جایگاه خدا یا خدایان و وجودات مقدّس و برتر در وداها، دیدگاهها و مکاتب مختلفى شکل گیرد . این دیدگاهها از چندگانه پرست ى و طبیع ت پرستى محض تا پرستش خداى یگانه و حتى توحید وجودى را دربردارد . علاوه برآن، خدایان ودایى در تقسیم بندی های گوناگونی جای می گیرد که مه م ترین و قدیمى ترین آنها، طبق ه بندى سنّتى است که بر مبناى آن خدایان به سه طبقۀ خدایان آسمانى، خدایان فضایى و خدایان زمینى تقسیم مى شوند.

یکی از اصول عقاید شیعه امامت است و به همین دلیل در کلام، عرفان، فقه و فلسفه ی شیعه به این مسأله رویکرد جدی شده است و از آنجا که بحث اعتقادات در علم کلام مورد بحث قرار می گیرد، مسأله ی امامت در اصل یک مسأله ی کلامی است و در کلام شیعه مبانی و اصول آن عمدتاً درون دینی است و تنها استدلال برای اثبات آن قاعده ی لطف است. این پژوهش در صدد است برای استحکام مبانی این مسأله ی بسیار مهم اعتقادی از رهیافت فلسفی و وجودشناختی صدرایی استفاده کند؛ لذا به تبیین نظریه ی اصالت وجود، تشکیک وجود، وجود رابط و مستقل پرداخته و به کمک آن به اثبات ضرورت و جایگاه حقیقت امامت یا نور محمدیه(انسان کامل) پرداخته ایم و به تبع آن به ضرورت توسل و زیارت به عنوان مناسک مهم شیعیان پرداخته و معنای واسطه بودن اولیاء الهی را هم از نظر تکوینی و هم از نظر تشریعی(در قوس نزول و قوس صعود) نشان داده ایم به همین دلیل نگارنده این پژوهش مسأله ی امامت و ولایت را حداقل از نظر ملاصدرا، یکی گرفته استچون فلسفه ی ملاصدرا تلفیقی از فلسفه و عرفان نظری است.واژگان کلیدی: امامت، ولایت، انسان کامل، ملاصدرا، شبعه.

درباب نسبت عقل و ایمان ،توجیه و معقولیت باور دینی در بین اندیشمندان دینی به انحاء مختلفی صورت گرفته .در میان فیلسوفان رویکرد غالب نسبت به توجیه باور دینی تا سال های اخیر قرینه گرایی بود؛ بنا بر این رویکرد، باور دینی باید مبتنی بر دلیل و قرینه باشد، در غیر این صورت:از یک سو باور منجر به معرفت نمی شود،و از طرفی دیگر خطایی اخلاقی از سوی فرد رخ داده است.این رویکرد ایمان را نوعی اعتقاد و معادل معرفت در نظر می گیرد. نمونه ی خفیف تر این این رویکرد نزد آکویناس وجود دارد که ایمان را معادل باور استوار می داند.مدل تومیستی از ایمان را هم می توان نوعی اعتقاد دانست،وهم می توان آن را به ایمانی اعتمادی تحلیل کرد که متعلق آن خود خداست.در این تلقی،ایمان به عنوان پذیرش حقایقی که از سوی خدا وحی می شود برباور به خدا مبتنی است ،وماهیت بنیادی ایمان همین «باور به» است.تفاوت این مدل با مدل های دیگر ایمان در این است که باور به خدا در این مدل،به معنای سپردن تعهدی عملی به متعلق ایمان،و مستلزم مخاطره است؛به طوری که مولفه ی ارادی ایمان در آن جایگاه محوری دارد و مولفه ی شناختی از آن لازم می آید.تبیین مصلحت اندیشانه ی اراده گرایانی چون پاسکال وجیمز در واقع بیان شرایط جواز مخاطره ی اعتقادی است.در این میان ایمان گرایانی چون کرکگور متقدند که ایمان بودن ایمان به بی قرینه بودن و مخاطره آمیز بودن آن است و ایمان بی نیاز از دلیل عقلی و مستلزم سپردن تعهدی تام به متعلق ایمان است.در میان همه ی این نزاع ها حامیان معرفت شناسی اصلاح شده به نحوی دیگر ایمان را بی نیاز از برهان دانستند،و با استناد به آراء جان کالوین،به وجود قوه ی شناختی خدادادی ای« حس الهی » در انسانها معتقد شدند، وبیان کردند کهداده های این قوه، باور به خدا را برای دینداران بدیهی می کند.درمیان اندیشمندان مسلمان،غزالی توانایی عقل را محدود دانسته، وفایده ی آن را فقط در این می داند که شخص را سوی طبیبان قلوب(انبیا) برد و به واسطه ی آن راهنمایی های طبیب را ادراک کرده و به کاربندد.از آن به بعد، عقل باید تسلیم نبی شود.او قائل به وجود حقایقی فراعقلی در دین است که فقط به واسطه یقوه ای فوق عقلی به نام «روح نبوی» ادراک می شود و شکوفایی این قوه درانسان مستلزم سپردن تعهدی تام به رهنمودهای نبی و گزاره های ایمانی است در چنین شرایطی ایمان ورزی مستلزم خطر کرن است،وبا گذر از این خطر و شکوفایی قوه ی فوق عقلی،آنچه برای فرد،نامعقول ونادیدنی بود،معقول و دیدنی،بلکه بدیهی می گردد.بنابر این مدل ایمانی غزالی را می توان مدل کرکگور-کالوین(اعتماد- اعتقاد) نامید. مولانا نیز با تقسیم عقل به کلی وجزئی، تقریری دیگر از همان مدل غزالی را ارائه می دهد؛ با این تفاوت که، غزالی سعادت عوام را فقط در داشتن اعتقاداتی جازم و مطابق با واقع می داند؛و مدل ایمانی او برای عوام معادل مدل آکویناس می شود

واژه «تفویض» در نظام عرفانی به دو گونه به کار می رود: گاه تفویض در سیر صعود و مرحله ای از مرتبه معاملات است که پس از ایجاد روحیه توکل، و در افقی بالاتر باید در سالک الی الله ایجاد شود؛ اما دومین معنای تفویض در عرفان، در سیر نزول و به معنای واگذاری امور به اختیار «واسطه فیض» است. این نوع تفویض اجمالا به معنای اجازه و اذن الهی در تصرف اختیاری است و خود شامل دو نوع است: «تفویض در تکوین» یا همان تاثیرگذاری و فاعلیت واسطه فیض به اختیار خویش در امور آفرینش؛ و دوم «تفویض در تشریع» که به معنای اذن الهی است برای دخالت واسطه فیض در دین گذاری و تشریع و انجام هر چه به مصلحت و مسبب رشد خلق خدا است. در این مقاله به بررسی مفهوم «تفویض تکوینی» برای واسطه فیض می پردازیم.

«نور» به‌معنای «واضح بودن و واضح ساختن»، بهترین کلیدواژه برای شناخت خدا و چگونگی ارتباط ساحت ربوبی با ماسوی­الله است. در قرآن کریم، خدای متعال صریحاً با نام «نور» یاد شده است: «اللهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض» (نور: 35)، و در روایتی از امام حسین(­ع) آمده است که وجود واجب تعالی، آن­قدر ظاهر و واضح است که شامل و جامع تمام مراتب ظهور و وضوح می­باشد. «آیا برای مظاهر، درجه‎ای از ظهور هست که برای خود تو نباشد؟» «الغیرک من الظهور ما لیس لک» (ابن‌طاووس، 1409ب، ج‏1، فصل فیما نذکره من أدعیه یوم عرفه: 349). «نور و سایه اش» مطالعۀ چگونگی فاعلیت وجودی خدای متعال برمبنای کلید­واژه «نور» و بر اساس ذوق اصحاب قلوب و البته با عنایت ­به قرآن و سنت است.

بایزید بسطامی از بزرگ ترین و پرآوازه ترین عارفان سده دوم و سوم هجری است، که بیشتر تذکره نویسان و نویسندگان صوفی و همچنین بسیاری از عالمان شیعی بر ارتباط او با امام جعفر صادق (ع) تاکید کرده و گفته اند که او مدتی سقای آن حضرت (ع) بود؛ با این همه، برخی از محققان معاصر از لحاظ تاریخی درباره این ارتباط تردید کرده اند. اما با توجه به این که در سده های نخستین - سده های دوم تا چهارم هجری، افراد متعددی با کنیه بایزید و نام طیفور وجود داشته اند که ظاهرا همگان از خاندان او بوده اند؛ چنین می نماید که اقوال و نظریات آنان و شرح احوالشان درهم آمیخته باشد. در حالی که برخی از اقران بایزید، از جمله ابراهیم ستنبه، در سده دوم می زیسته اند، و برادرزاده بایزید، ابوموسی، نیز که در حدود نیمه سده سوم فوت کرده، هنگام وفات بایزید، بیست و دو ساله بوده است؛ افزون برآن، برخی تعالیم و سخنان بایزید نیز برگرفته شده و یا شبیه تعالیم ائمه اطهار (ع)، مخصوصا امام جعفر صادق (ع)، است.