جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در سروده های قیصر امین پور دو دسته نماد می توان یافت. یکی نمادهای مرسوم که با نمادهای معمول در ادبیات فارسی و کاربردهای نمادین دیگر شاعران به نوعی همپوشانی دارد. در این مورد هر چند امین پور کوشیده است که در حوزه این ابزار زیبایی آفرین نوآوری هایی داشته باشد؛ میان نمادهای او و دیگران اشتراکاتی می توان یافت. نمادهای دیگری که در سروده های امین پور قابل توجه هستند، نمادهای ابداعی یا نمادهایی هستند که پیش از قیصر در شعر فارسی دیده نمی ‌شوند. درست است که در این مورد می توان امین پور را نوآور ساخت های نمادین دانست؛ اما نباید فراموش کرد که خاستگاه هر دو نوع نماد به کار رفته؛ طبیعت، باورها و اعتقادات مذهبی و ملی او است. برخی از نتایجی که نویسندگان این مقاله با بررسی نماد در سروده های امین پور به آنها دست یافته اند؛ عبارت است از:1. خاستگاه بیشتر نمادهای امین پور دین و مذهب است.2. دفتر شعری «تنفس صبح» بیشترین نماد را در خود جا داده است.3. لاله، رنگ های زرد، سرخ، سبز، کال و ... در سروده های او دارای معنای نمادین هستند.

صور خیال گوهر اصلی شعر است و معیار ارزش و اعتبار هنری شعر را تعیین می ‌کند. سبک شعر انقلاب و دفاع مقدس که تنها چند دهه از عمر آن می گذرد؛ از جهت نامگذاری هنوز در هاله ای از ابهام به سر می برد. شاید بتوان این سبک را به پیروی از سبک مشروطه سبک جمهوری نامید. بررسی آثار شاعران انقلاب و دفاع مقدس از جمله راهکارهای مهم و تاثیرگذار در شناخت شعر انقلاب است. مطالعه اشعار فرید، شاعر برجسته انقلاب و دفاع مقدس علاوه بر آشنایی مخاطبان با سبک شاعر، شناخت بهتر و دقیق تر شعر انقلاب و دفاع مقدس را نیز به همراه خواهد داشت. از جمله سطوحی که در بررسی سبک یک اثر ادبی مورد بررسی قرار می گیرد؛ سطح ادبی است. در این مقاله اشعار فرید در سه دفتر پری ستاره ها، پری بهانه ها و پری شدگان، از نظر صور خیال بررسی و نتایج حاصل از آن به صورت‌ های مختلفی مثل ترسیم جدول و نمودار برای خواننده به تصویر کشیده شد. عناصری، همچون تشخیص، تشبیه بلیغ (بویژه به صورت ترکیب اضافی) استعاره بالکنایه و نماد در اشعار فرید نمود قابل توجهی دارد. کاربرد این نوع تشبیهات علاوه بر ایجاد نوعی فشرده گویی در حوزه خیال، همانندسازی را به یکسان سازی نزدیک و نوعی اغراق در حوزه تشبیه عرضه می کند.

برخی موقعیت‌ های اجتماعی -‌ سیاسی موجب می ‌شود که نویسندگان گاه از شیوه ‌ای غیرمستقیم برای بیان اندیشه ‌های خود استفاده کنند و سخن خود را از زبان شخصیتی دیگر، در زمان و مکانی دیگر مطرح سازند. از جمله این نویسندگان جلال آل ‌احمد است که هنگام چاپ دوم مجموعه داستان «زن زیادی» مطلبی را در آغاز کتاب و به عنوان مقدمه گنجانیده که نام «رساله پولوس رسول به کاتبان» بر آن نهاده شده است. این رساله بر ساخته جلال در واقع اعتراض نامه ‌ای بود از جانب او به پرویز ناتل خانلری که از جماعت روشنفکران مخالف رژیم پهلوی جدا شده و به جمع درباریان پیوسته بود.ضرورت بیان این مساله آنگاه آشکارتر می‌ شود که بدانیم این ترفند و شگرد ادبی جلال، به عنوان متنی واقعی از انجیل، به باور بسیاری از اهل فرهنگ درآمده، در نوشته ‌های برخی محققان بدان استناد شده و موجب خطاهای بسیاری گشته است. هدف اصلی این مقاله، بیان زمینه ‌ها و پیامدهای این اقدام جلال و ارائه دلایل ساختگی بودن این رساله بوده است تا از اشتباهات احتمالی نسل جوانتر در این خصوص پیشگیری شود. این ادله به شیوه مطالعات درون متنی و برون متنی (با استناد به مفاد متن نامه و نیز اظهار نظر شفاهی معاصران جلال) انجام پذیرفته است.

تصوف اسلامی که در آغاز با رویکردی زاهدانه و مبتنی بر آداب ریاضت منشانه پاگرفت؛ آرام آرام و برابر مقتضیات زمان به موضوعات نظری روی آورد و «اخلاص در نیت» و «عشق و محبت» را به عنوان مباحث محوری مورد توجه و تاکید قرار داد. این رویکرد تازه موجب شد تا تعالیم صوفیه در پیوند با جامعه از صورتی کاربردی ‌تر برخوردار شود. از آنجا که آیین‌ های جوانمردی، ملامتیه و قلندریه هر کدام به گونه ‌ای توانسته ‌اند بخشی از حریم تصوف مردمی را به نمایش درآورند؛ شناخت برخی از کارهای آنان، ما را در رسیدن به ویژگی ‌های اجتماعی تصوف یاری می ‌کند. برابر با این نگرش، پیوستگی تعالیم جوانمردان با اصول تصوف، مکتب جوانمردی را به مدرسه ای برای آموزش زهد و تصوف برای عموم مردم بدل کرده است. از سوی دیگر، نفوذ جوانمردان و منش عیاری در میان اهل تصوف نیز سبب شد تا قابلیت نقد درون گفتمانی در حوزه تصوف اسلامی گسترش یابد. در همین راستا، «ملامتیه» را می ‌توان دنباله آیین جوانمردی برای دفع آسیب ‌هایی که دامنگیر پارسایان می ‌شود؛ دانست. استواری چارچوب نظری نقد درون گفتمانی موجب شد تا با تقویت بعد عملگرایانه خود و سامان دادن به جریان «قلندریه»، رویکرد مقاومت در برابر زهدهای ساختگی و ریاکارانه را گسترده تر و پررونق ‌تر سازد.

بی ‌شک یکی از بزرگترین عارفان پهنه عرفان اسلامی شمس ‌الدین محمد تبریزی، عارف نام آور قرن هفتم هجری است که تحول بنیادینی در تفکرات مولانا جلال ‌الدین مولوی به وجود آورد. شمس تبریزی در تنها اثر به جا مانده از خویش؛ یعنی «مقالات» نظریه‌ های جالبی در ابواب مختلف عرفانی از خود به یادگار گذاشته است که برخی از آنها قابل توجه هستند.شمس تبریزی نظریات بدیعی درباره تاویل و تفسیر قرآن دارد که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته ‌اند. شمس در ضمن تاویل‌ های خود بطن ‌های جدیدی را از قرآن عرضه می‌ کند که باعث شگفتی و شیفتگی هر پژوهشگر و محقق آگاه به عرفان اسلامی می‌ شود. همین موضوع اهمیت پرداختن به این مقوله را دو چندان می ‌کند. این مطالب به صورت پراکنده و از هم گسیخته در «مقالات» مندرج هستند و طبقه ‌بندی آنها نیاز به کوشش فراوان دارد.در این پژوهش ابتدا نظریات کلی شمس درباره تاویل، لزوم روی آوردن به آن و آشنایان به علم تاویل را بیان کرده و سپس نظریات وی در باب قرآن و تاویل آن را به صورتی ساختارمند شرح داده و به بررسی آن پرداخته ‌ایم. علاوه بر این، تفاسیر شمس را با شش تفسیر عرفانی قبل و معاصر او مقایسه کرده و نوآوری ‌های شمس را مشخص ساخته ‌ایم. شمس بر این باور است که انسان کامل یا ولی اعظم در هر عصری مظهر کامل قرآن است. در اندیشه شمس قرآن دارای بطن ‌های بی ‌نهایت است و اعتقاد به هفت بطن و هفتاد بطن نوعی سطحی نگری است. او در تعالیم خود دانستن تاویل و تفسیر قرآن را برای هر مسلمانی لازم دانسته و حضرت رسول (ص) را به عنوان نخستین موول و مفسر قرآن معرفی می ‌کند. در یک تقسیم بندی کلی می ‌توان گفت که شمس برای تاویل و تفسیر آیات از چهار شیوه تاویلی استفاده کرده است که عبارتند از: الف) تاویل یک واژه قرآنی به یک مفهوم و یا واژه دیگر. ب) تاویل به وسیله اضافه کردن یک کلمه به آیه. ج) تاویل و تفسیر بواسطه ارائه کردن شان نزولی خاص از آیه. د) تفاسیر توجیهی که در آنها کاربرد برخی از اصطلاحات را توجیه می‌ کند.

شاهنامه به عنوان تاریخ منظوم ایرانیان باستان با هنر داستان پردازی حکیم ابوالقاسم فردوسی، هنوز از پس قرن ها ایرانیان را مسحور داستان هایش می ‌کند. با وجود پژوهش ‌های بسیاری که در زمینه داستان پردازی در شاهنامه صورت گرفته است؛ به دلیل گستره وسیع و برخورداری از نکات فنی داستان پردازی، یکی از جاذبه های پژوهش در شاهنامه، بررسی عناصر داستانی و قابلیت های نمایشی موجود در آن است. داستان سیاوش در شاهنامه، سرگذشت شاهزاده ای را به تصویر می کشد که در زندگانی کوتاهش، درگیر توطئه و دسیسه‌ های اطرافیانش می شود و از این بحران جز با مرگ رهایی نمی یابد. در این داستان نقش پررنگ دسیسه در رخ دادن فرجام غم ‌انگیز سیاوش به خوبی دیده می شود.مقاله حاضر با شیوه ای توصیفی - تحلیلی، در چارچوب اصول داستان پردازی نوین، نقش ویژه عنصر داستانی دسیسه، آنتریگ، را در داستان سیاوش بررسی می کند.

نعت پیامبر یکی از شگردهای ادبی است که در دوره ‌های مختلف شعر فارسی به دلیل اعتقاد و ایمان شعرا تا به امروز رواج یافته است. نظامی نیز در ابتدای منظومه‌ های عاشقانه خود در این باره تمام احساسات زیبایی شناسانه خود را در توصیف پیامبر به کار می ‌گیرد. او با استناد به آیات و احادیث و معرفی شخصیت والای محمد و مقایسه او با سایر انبیا و توصیف منش و اخلاق نیکوی محمد، مدایح محمدی را سروده است و تمام مثنوی‌ های خود را با نام پیامبر زینت داده است. در این مقاله جنبه‌ های محتوایی نعت در خمسه نظامی بررسی گردیده و از آن جا که این مضمون در مدایح نظامی دست مایه آفرینش ادبی شده است، به ویژگی ‌های ادبی و هنری نعت ‌ها نیز پرداخته شده است. وی در این مدیحه‌ ها اسلوب خاص خود را دارد و همچنان از ترکیبات بدیع و عبارات سلیس و تلمیحات و تصاویر خیال برای مدح استفاده می‌ کند. البته این مدایح فقط بستری برای آفرینش آرایه ‌ها و ایماژها نیست؛ بلکه اندیشه ‌های کلامی و غیرکلامی شاعر درباره پیامبر را نیز نشان می ‌دهد.

«آخر شاهنامه» نام شعری است از سروده‌ های اخوان ثالث که در مجموعه ‌ای با همین عنوان، در سال 1338 منتشر شد. این مجموعه، حاوی سروده‌ های دوره‌ میانه شاعری اخوان است که سروده های سال‌ های 1335 تا 1338 شاعر در آن آمده است. می‌ توان شعرهای این مجموعه را نمودار تکامل و تشخص سبکی شاعر دانست. از این رو در این مقاله برآنیم که شعر آخر شاهنامه را - که یکی از بهترین شعرهای این مجموعه است - بررسی و تحلیل کنیم؛ بنابراین، ضمن بیان مقدمه ای درباره شعر و عناصر مهم سازنده آن و اشاراتی به برخی از نظریات مطرح در رویکردها‌‌‌ی نقد ادبی، به تناسب زبان، موضوع و وجوه و لایه ‌های معنایی و ساختاری شعر یاد شده، آن‏ را با استفاده از ترکیبی از رویکردهای نقد ادبی‏، بررسی و با توجه به تاثیر متقابل سه عنصر اصلی و ساختاری شعر یعنی معنا، زبان و تصویر (خیال)، تحلیل و تاویل خواهیم کرد.

اگر چه ساخت بحرانی آثار محمود دولت آبادی سیمای شخصیت ‏های داستانی نویسنده را انعطاف ‏ناپذیر و گاه خشن معرفی کرده است و ساختارهای نشانه ‏شناسی روایی داستان آنان را به سمت تقابل یا رویارویی مستقیم با عامل برهم ‏زننده نظم و آرامش ناپایدار اولیه سوق می ‏دهد؛ با این حال معتقدیم که تقابل پرسناژ با خود و نیز با دیگری بیش از آنکه منوط به لزوم حفظ هماهنگی ماهیت و نحوه کنش شخصیت ‏های داستانی با ساخت بحرانی اثر باشد؛ برآمده از اندیشه دوقطبی و ذهنیت تقابلی‏ است که نظام تخیلی نویسنده در برابر دنیای پرآشوب و پراضطراب بیرونی از خود به نمایش می‏ گذارد. اگر در بدو امر نوع رویکرد فلسفی و نحوه پاسخگویی نظام تخیلی دولت آبادی در برابر دنیای پرتلاطم و بیرحم پیرامونی -‌ آنچنان که در عالم داستانی نویسنده متبلور شده‌ - وی را به خلق شخصیت‏ های داستانی سوق داده که با خود و سپس با دنیای پیرامونی در جنگ و ستیزی نابود کننده هستند؛ ذهنیت تخیلی نویسنده، به مرور، دوئیت درون را به نوعی تجربه دیالکتیکی و فرصتی برای بروز چالش ‏های ذهنی - فکری بدل می ‏کند؛ چالش‏ هایی که در لابلای سیرعادی روایت داستانی در قالب گفتمان تحلیلی - استفهامی مجال بروز پیدا کرده و ورای تقسیم ‏بندی عالم داستانی به دو قطب روایت داستانی و رساله تحلیلی - نظری، نوع نگرش نویسنده را به خود و دیگری آشکار می ‏سازد.