جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به طور فشرده به سیر زندگانی و آثار و تحلیل افکار میرزا عبدالکریم رایض الدین اعجوبه از شخصیت های برجسته سلسله عرفانی ذهبیه، که از طریق معروف کرخی، دربان بارگاه و ارادتمند حضرت امام رضا (ع)، خود را به این امام همام منسوب می دارند، می پردازد. در ابتدا نام و نسبت، مولد و منشا، خانواده و فرزندان و مذهب و مشرب این عارف برجسته ربع قرن سیزدهم، مورد بحث قرار می گیرد. آن گاه در موضوع ورود او به سلسله ذهبیه و کسب فیض از محضر قطب وقت این سلسله، میرزا ابوالقاسم راز شیرازی، و رسیدن به مدارج بالایی از کشف باطنی و مقامات عرفانی و ماموریت او از طرف قطب یاد شده به نواحی آذربایجان بحث می شود. در بخش های پایانی، آثار و تالیفات و اشعار رایض الدین، و پراکندگی، نادرستی، و ابهام هایی که در انتساب حدود 43 جلد تالیف به وی، در منابع موجود و فهرست نسخه های خطی و چاپی وجود داشته، بررسی و با یک تقسیم بندی کلی، این آثار از هم تفکیک و حد و مرز درست این انتساب ها تعیین می گردد. همچنین اندیشه های محوری اعجوبه با نگاهی به جهان بینی عرفانی ذهبیه مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.

لحن و شیوه خواندن، مهم ترین فرآیند هستی بخش هر اثر ادبی – هنری به ویژه شعر است، هنگام خواندن، مخاطب قابلیت های هنری، عاطفی و مفهومی متن را فعلیت می بخشد و در واقع شیوه خوانش او، گویای تاویل و برداشت وی از متن است. بنابراین تکمیل آفرینش هنری ارتباط مستقیم با مخاطب و ذهنیت معناساز و تصویر آفرین او دارد. در این مقاله سعی بر آن است که لحن خواننده و تاویل او به عنوان حلقه نهایی آفرینش اثر ادبی مورد بررسی قرار گیرد.

حافظ و ابن فارض، دو شاعر عارف و دو غزل سرای بلند آوازه، در عرصه ادب پارسی و عربی هستند. هر چند ادیبان دانشور و پژوهشگران ژرف اندیش، درباره اشعار هر کدام شرح های چندی نوشته و سخنان فراوان گفته اند؛ اما در عرصه ادبیات تطبیقی و سنجش دو سویه مضامین شعری این دو شاعر، کاری در خور، آن جام نشده است.یکی از موضوعات برجسته، در شعر این دو شاعر که می توان گفت نقش محوری دارد، عشق است. هر چند در باب عشق، سخنان فراوانی عرضه شده، اما باز هم میدان سخن، برای شیفتگان این عرصه باز است. در این نوشتار، بر آن شدیم تا ویژگی های عشق را از زبان این دو شاعر بشنویم. برای این کار، شش ویژگی: ازلی و ابدی بودن عشق؛ عشق، اساس آفرینش؛ دشواری راه عشق؛ شرافت و فضیلت عشق؛ عشق مایه صفای باطن و تهذیب نفس؛ عشق دانش حقیقی و مایه بصیرت و معرفت؛ مورد بررسی تطبیقی و تحلیل قرار گرفته است.

ساختار گسسته نمای شعر حافظ، از همان ابتدا نوآشنایان شعر او را واداشته تا ابیات و دیگر عنصرهای سازنده این زیباترین غزل های فارسی را، جداگانه و بدون پیوند با یکدیگر، بررسی کنند و به این ترتیب، افزون بر آن که خود را از ادراک جان تپنده و معماری ظریف و در عین حال مستحکم این اشعار محروم ساخته، با گستراندن چند گانگی معنایی و پراکندگی شعر حافظ، به بخشی از روح و ادبیت آن لطمه وارد کرده اند؛ زیرا پیام شاعرانه، در ادراک انسجام درونی شعر و ارتباط عناصر ادبی آن با یکدیگر، عینیت می یابد و در واقع، محتوای شعر، بدون دریافت ساختار و هماهنگی معنایی اجزا و عناصر آن، میسر نمی شود.در این میان، برخی حافظ پژوهان، به ویژه در دوران معاصر، معتقدند که با دقت نظر در ساخت و معنای مجازی الفاظ، همچنین با داشتن اطلاعاتی از زیربنای فکری و ذهنی حافظ و با در نظر گرفتن بستر فرهنگی شعر فارسی، میتوان حرکت ذهن شاعر و نیز توالی تصاویر و سایر اجزای شعر را پی گیری کرد و در نهایت، ساختار منسجم و اتحاد معنایی آن را باز نمود. نوشتار حاضر در راستای این هدف با پیشنهاد پنج محور اصلی هماهنگ کننده غزل های حافظ، کوشیده است روشی منظم ارایه دهد تا خواننده را در پی گیری و دریافت منطقی تر و انسجام و اتحاد معنایی غزل های خواجه بزرگ، راهنمایی کند. این پنج محور عبارتند از:1- به کارگیری عنصر روایت؛ 2- برخورداری از یک فضای هماهنگ یا موتیف مقید در ساختار غزل؛ 3- تحمیل و گستراندن عنصر معنایی همسان بر کل غزل؛ 4- گستردن و پراکندن مصداق ها و نمونه های گوناگون از یک حقیقت واحد؛ 5- واژه ها در خدمت انجسام و مضمون سازی.

عبدالقادر بیدل دهلوی (1054-1133) از نازک خیال ترین شاعران سبک هندی است. یکی از مهمترین عوامل ابهام در شعر وی وجود استعاره های سیال و بعید است. دکتر شفیعی کدکنی مطلع یکی از غزل های بیدل (حیرت دمیده ام گل داغم بهانه ای ست طاووس جلوه زار تو آیینه خانه ای ست) را بی معنی دانسته و دکتر حسن حسینی و علی معلم هر کدام جداگانه به شرح آن پرداخته اند. مقاله حاضر ضمن ارایه معنی جدیدی از بیت، از دیدگاه واژگانی، ساختاری و زیباشناسی بیت را مورد بررسی قرار داده و علت ابهام آن را در استعاره های سیال و ایهامی و بعید دانسته و مدلولهای استعاره ای چون حیرت، گل داغ، طاووس و آیینه خانه و موارد بیانی دیگر را با شاهدهای شعری بسیار، مشخص ساخته است. نگارنده بیت را تصویری می بیند از شاعری با چشمان باز حیرت زده و اشکبار که در انتظار دیدار، آینه سازی می کند.

در این نوشته، تلاش شده است تا اساس جهان بینی ناصرخسرو، یعنی پایه های اندیشه او، بررسی و تجزیه و تحلیل گردد. مهم ترین محورهای فکری که در واقع، همان اصول جهان بینی و اعتقادی این شاعر سخنور است، عبارتند از توحید، نبوت، معاد و امامت که هر کدام، به صورت جداگانه تحلیل و از گفته های ناصر خسرو، شواهدی بر این امور ارایه شده است. پس از بیان این محورهای کلی، به دیگر شاخه های فکری این سخنور که باز بر اساس جهان بینی او شکل گرفته اند، اشاره شده است؛ هستی شناسی، جایگاه انسان در هستی، عقل، علم، دین، فلسفه و خویش کاری هر یک از این مقولات و موضع گیری اجتماعی ناصرخسرو، در این مقاله، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

اسطوره های هر ملتی نماینده و مبین سنت ها و هنجارها و برداشت های روانی و ناآگاه آن ملت می باشند که در هر زمان شکل و کاربرد ویژه ای می یابند و با گذشت زمان، و پیدایش مذهب های جدید با آن که احتمال دارد، دستخوش تحول و دگرگونی شوند، و صبغه آیین جدید را به خود بپذیرند، ولی هرگز به کلی از بین نمی روند، از آن جمله است اسطوره نخستین انسان در باور مزدایی. کیومرث، در متون زردشتی نخستین انسان و نخستین شهریار است، اما در حماسه ملی ما، کیومرث نخستین انسانی اساطیری مبدل به تاریخ می شود و نخستین شهریار می گردد. در باور سهروردی کیومرث، نفس ناطقه انسانی است که از عالم عقول به عالم ملک هبوط می کند، چندی به امور دنیوی مشغول می شود، سرانجام پس از دین ورزی آن قدرت معنوی را کسب می کند تا دوباره به عالم جان برگردد. از نظر روان شناسی، کیومرث پیش از آن که واقعیت داشته باشد، یک تصور روانی از خود یا تمامیت روان است که به صورت یک موجود بزرگ سمبولیک متجلی می شود. این مرد نخستین کیهانی (= کیومرث یا آدم) نه فقط آغاز زندگی است، بلکه هدف نهایی آن نیز هست، زیرا هدف غایی از وجود آدم، برآوردن غرایز مادی نیست، بلکه آدم بودن اوست.

گوناگونی پیشه ها در هر جامعه ای، منطبق با نیازها و شرایط آن جامعه است. ابزار، اصطلاحات و محیط کار این پیشه ها نیز با یکدیگر متفاوت است. وجود پیشه های مختلف در هر جامعه ای، این سوال را پیش می آورد که آیا مشاغل و موقعیت اجتماعی افراد بر گفتار آنان تاثیر دارد یا خیر و آیا از طریق بررسی مثل های مرتبط با فعالیت این پیشه ها، میتوان این پیشه ها را مورد بررسی قرار داد یا خیر؟در این مقاله، کوشش شده تا تاثیر پیشه های روستایی و شهری بر مثل ها به عنوان بخشی از زبان و فرهنگ عامه، مورد بررسی قرار گیرد. این مساله در سه هزار مثل فارسی که به روش نظام مند انتخاب شده اند، مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق کتابخانه ای و منبع مورد استفاده، کتاب دوازده هزار مثل فارسی و سی هزار معادل آنها است که دلیل انتخاب آن، جامعیت این کتاب، نسبت به کتاب های دیگر از نوع، از جمله امثال و حکم دهخدا می باشد.بررسی یافته ها از این رهگذر، بیانگر بافت اجتماعی جامعه در زمان گذشته بوده است؛ و تغییر و تحول پیشه ها را، در مقایسه با پیشه های امروز می سنجد، از بین رفتن، ماندگاری و تغییر این پیشه ها را می نمایاند و میزان اهمیت آنها را با توجه به بسامد امثال مرتبط با فعالیت این گونه پیشه ها نشان می دهد. افزون بر این، بررسی امثال مرتبط با فعالیت های هر پیشه ای، به طور جداگانه نیز می تواند به نتایج قابل توجهی منجر شود. همچنین بررسی بسامد امثال مرتبط با پیشه های مختلف، بیانگر میزان اهمیت این مشاغل و تاثیر آنها بر امثال به عنوان بخشی از زبان می باشد.

یکی از رایج ترین موضوع ها در ادبیات تمام ملل، «سفر» است؛ سفری که می تواند «انفسی» یا «آفاقی» باشد.در این پژوهش، به سنجش سفر انفسی موجود در کتاب منطق الطیر عطار و سفر آفاقی اولیس در حماسه ادیسه پرداخته شده است و به تحلیل محورهای همسان این دو اثر، مبادرت نموده ایم.محورهای همسانی که در این سنجش، مورد تحلیل قرار گرفته است، عبارتند از:1- در هر دو اثر، شوق بازگشت به اصل و موطن اصلی، وجود دارد. این اشتیاق، در کتاب منطق الطیر، در قالب راهی شدن مرغان برای یافتن سیمرغ و در داستان ادیسه، به شکل تلاش اولیس، برای بازگشت به وطن نمودار می شود.2- در هر دو سفر، مسافران با سختی ها و فراز و نشیب هایی مواجه می شوند.3- در هر دو سفر، وجود تنگناها و تلاش برای برطرف کردن آنها مشاهده می شود و پیوسته این تلاش همراه با موفقیت است.4- در هر دو داستان، فراوانی مکان وجود دارد و مسافران، از مکان های گوناگونی، عبور می کنند.5- در هر دو سفر، تعداد زیادی از مسافران از بین می روند و تنها، تعداد اندکی به مقصد می رسند.

در پیدایش و تکوین تمدن و فرهنگ جهانی، اندیشمندان و جریان های فکری کوچک و بزرگ بسیاری، کم یا بیش، سهم داشته اند. حاصل همه دستاوردها، اکنون بنای بسیار گسترده و سهمگینی است که تمدن انسانی نامیده می شود. گذشت سالیان فراوان و توسعه همه جانبه، ناگزیر، فاصله ها و چالش های گوناگونی بین انسان ها ایجاد کرده و آینده دشواری را پیش روی جهانیان قرار داده است.تداوم و کمال تمدن انسانی در گرو اتخاذ تصمیماتی تازه و ارایه راه حل هایی منطقی و همه جانبه نگر، برای ایجاد دوستی و صمیمیت بیشتر بین این اعضای بی شمار است. بی تردید، به این موضوع به علت ابعاد گسترده و ماهیت پیچیده ای که دارد، از زاویه های گوناگونی می توان نگریست و هر کس متناسب با تخصص خود، می تواند راه حل ها و طرقی مختلف را پیشنهاد کند. در این مقاله، اهمیت بهره گیری از برخی از محورهای اندیشه های عارفان جمال پرست در گفت و گوی فرهنگ ها یا تمدن ها، مطرح و تحلیل شده است.