جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ادیان و مذاهب گوناگون، که در طول هزاران سال جوامع را به خود مشغول داشته اند، از نیازهای روحی انسان سرچشمه گرفته اند. آدمی از دین یاری جوید؛ چه، دین یارشناسی است و اصل دین، محبت خدا است، چنان که فرمود: «اهل ایمان را تمامی دل در عشق خدا است» (قرآن: بقره / 165). از آنجا که انسان موجودی مذهبی است، پیوسته به سوی ایمان کشش دارد و در این میان، نقش مهم عرفان ناب، بالندگی ایمان است.

از قرن دهم میلادی/ چهارم هجری قمری، در سرزمینی که در شمال دریاچه بالخاش واقع است، قبایلی ترک می زیستند که نامشان «اوغوز» یا «غز» بود؛ مورخان بیزانس ورومیه الصغری، از آنها با عنوان «اوزوری» یاد کرده اند؛ وهمین غزها هستند که در دوره چنگیزخانیان زیرنام ترکمن شناخته شده اند . در ربع دوم قرن یازدهم، دسته جات آنها برای کسب سود ثروت، هر یک به سویی رفتند؛ عده ای به طرف روسیه جنوبی وعده ای دیگر به سمت ایران. سپس در همین قرن، تحت فشارعشیره ترک دیگری موسوم به «قبچاق»، وارد ناحیه دانوب سفلی شدند و از این شط گذر کردند و بالکان را متصرف و سرانجام در آنجا مضمحل و منکوب شدند (1065م./458 ه . ق. ).عشیره ای دیگر از غزان به نام سلجوق، خط سیر دیگری گرفتند وایران وآسیای صغیر را تصرف کردند (گروسه 1353: 256-255). بنابراین، ورود ترکمانان سلجوقی به ماوراالنهررا باید در قرن پنجم دانست. نام ترکمن را نخست به شکل جمع فارسی (ترکمانان) نویسندگان ایرانی مانند بیهقی و گردیزی به کار بردند (بیهقی ،1324)؛ و اینکه آن را از ترکیب فارسی «ترک مانند» گرفته اند، وجه اشتقاقی عامیانه است (دهخدا،5827:1373 ). زبان و چهره ترکمانان به علت مهاجرت های آنان به مغرب به تدریج تعدیل شد؛ آن چنان که بین آنان و بقیه ترکمانان فقط شباهتی مختصر باقی ماند (همان). پس از تشکیل مهاجرنشینان مسلمان درحوالی سیردریا (در همان محلی  که مقر اصلی رئیس بزرگ اغزها بود)، غلبه فرهنگ اسلامی همانند برخی نقاط دیگر تحکیم شد. علاوه براین، بخشی ترکمن ها به خدمت سامانیان در آمدند و چراگاه هایی از آنان گرفتند و متعهد شدند  که از مرزهای قلمرو سامانیان در برابر ترکان غیر مسلمان خود دفاع کنند. آنان در جریان پیکار میان سامانیان و قره خانیان، گاهی از این وگاهی ازآن یک حمایت می کردند (اشراقی،156:1381) ودر طی زمان طولانی دسته جات بزرگی از ترکمانان کوچنده غز که به سلجوقیان معروف بودند، به تدریج از نواحی واقع بین دریاچه آرال ودریای خزر به حوالی بخارا و سمرقند آمدند. سلطان محمود غزنوی که در آن هنگام فرمانروایان مقتدر ایران بود، بنا به مصالح مملکتی به این دسته از ترکمنانان اجازه داد در منطقه ای بین نسا وسرخس اسکان یابند. اما پیوستن هزاران بیابان نورد ترکمان به این دسته جات ، موجب پیشروی آنها به نواحی جنوبی تر شد؛ تا جایی که سلطان برای جلوگیری از خطر احتمالی آنان، ناگزیر شد بر آنها لشکر بکشد و آنها را به حوزه دریاچه آرال و کوه های بلخان عقب براند. ترکمانان درزمان سلطان مسعود، به نیروی تعیین کننده ای درماوراءالنهر در قلمرو قره خانیان وغزنویان تبدیل شدند .آنان در جدالی که بین قره خانیان وحکام خوارزم (دست نشاندگان دولت غزنوی) رخ می دهد، به سود این یا آن وارد معرکه شدند؛ تا آنکه براثرکثرت جمعیت و تنگناهایی که بر آنها وارد می شد، اقامت در ماوراءالنهر برایشان غیر ممکن شد و به تدریج به بخش های جنوبی تر کوچ کردند ...

کوسوا (کوزوو= قوصوه) به معنی مرغ سیاه (به ترکی قره طاووق)، نام صحرایی است در شبه جزیره بالکان که تا اواخر قرن نوزدهم میلادی، یکی از ایالت های عثمانی بوده است (کویمن، 291:1987-275).

در سال 389 ه. ق. در حالی که حکومت سامانی درگیر کشمکش های داخلی بود، ایلک خان نصربن علی قراخانی به عنوان حمایت از امیرسامانی، عبدالملک بن نوح (صفرتا ذیقعده سال 389 ه. ق.)، از ترکستان به بخارا- پایتخت سامانیان – لشکر کشید وبعد از ورود به آن شهر، امیر سامانی و دیگر بزرگان دولت او را دستگیر کرد و به «اوزگند» - پایتخت خویش – فرستاد (جرفادقانی، 185:1375- 184). از آن به بعد، ماوراءالنهربه قلمرو گسترده قراخانیان منضم شد.

آفرینش خود انگیخته، داستان شگفت انگیزی است؛ و شگفت آورتر از آن، زمان بالنسبه کوتاهی است که در آن یکسره دگرگونی رخ می دهد. مردم ما قبل تاریخی دورگه تبار در هزاره پنجم و چهارم ق.م.؛ با آهنگی کند درمنطقه وسیعی ازخاورنزدیک باستان، در مصر و بین النهرین و سایر نقاط پخش شدند و اسکان یافتند. عصر ناآگاهی اقتصاد ساده کشاورزی تا پایان هزاره چهارم ق.م. ادامه یافت و سرانجام با دگردیسی حیرت آوری سامان گرفت.

پیش سخن

شاه اسماعیل دوم درروز بیست و ششم ربیع الاول 985 ه. / 15 ژوئن 1577 م.؛ میرزا سلمان را که شغل ناظر بیوتات سرکار خاصه شریفه را داشت، با سمت وزیر و لقب اعتمادالدوله به عضویت دیوان اعلی منصوب کرد (احسن التواریخ، 491:1931؛ جامع مفیدی، 172:1342). ناظر بیوتات، ماموری عالی رتبه بود که با وزیرهمکاری داشت و مسئولیت نظارت بر تمامی دربار به عهده او بود. (تذکره الملوک، 50:1943-43، 19-113،5-134).

رویدادهای ایران در نیمه دوم سده 6 واوایل سده 7میلادی، در آثار گروهی از مولفان ایرانی وغیره ایرانی آمده است. گذشته از آن،در خزاین و بایگانی های دربار ساسانی،اسناد،فرمان ها،پیمان ها و زندگینامه ها نگاهداری می شده اند. ظاهرا در روزگار پادشاهی خسرو اول انوشیروان کوشش هایی برای تدارک تاریخ ایران صورت گرفت که شامل روایت هایی درباره شاهان بوده است (کلیما،1959:56).نامه تنسر،یکی ازآثاری بود که مطالب آن را به سال های 557 تا 570 م. مربوط دانسته اند(کولسینکوف،1970 تا 18)؛ ولی گرینیاسچی – پژوهشگر ایتالیایی – تاریخ نگارش این اثر را پس از سال 632 م. نوشته  است (1966:9-8). شماری از نوشته های عهد ساسانی از جمله مزدک نامک که انگیزه نگارش آن دفاع از آیین مزدایی بوده، باقی نمانده است . دیگر از آثار مربوط به اثر مورد نظر ما،کتاب بهرام چوبین نامک است که از روی نوشته های عربی و نیز شاهنامه فردوسی از آن آگاهیم . از آثار ایرانی دیگر می توان به خوتای نامک (خداینامه) اشاره کرد که گویا روز به (عبدالله بن مقفع ) آن را از پارسی میانه به عربی ترجمه کرده بود. حمزه اصفهانی ، از وجود هشت ترجمه تاریخ ایران نام برده است که جز از ابن مقفع ، محمد بن جهم برمکی،زادویه بن شاهویه اصفهانی، محمد بن بهرام مطیار اصفهانی، هشام بن قاسم اصفهانی ، بهرام بن مردانشاه  از ولایت فارس بدین کار پرداخته بودند (حمزه بن حسن اصفهانی ،1346:7).در میان آثار عربی  می توان به کتاب المعاریف عبدالله بن مسلم بن قتیبه، اخبار الطوال دینوری ،تاریخ یعقوبی ،تاریخ طبری ، ترجمه تاریخ طبری از بلعمی ،تاریخ سنی ملوک الارض والانبیاء حمزه اصفهانی ،فارسنامه ابن بلخی ،نهایت الارب از مولفی ناشناخته ،مجمل التواریخ ودیگر آثار اشاره کرد که شما رآنها اندک نبوده است .از میان مآخذ خارجی می توان از تاریخ تئوفیلاکتوس سیموکاتا، تاریخ سبئوس نویسنده ارمنی ، اخبار سریانی سده 7 م. از مولفی نا شناخته و جغرافیای منسوب به موسی خورنی ویا آنانیاشیراکاتسی نام برد.

اصولا امارت و دولت حمدانیان، در دو منطقه «موصل» و «حلب» شکل گرفت. فعالان صحنه سیاسی – نظامی این خاندان، هر چند نقش خود را در دهه اول نیمه دوم قرن سوم درتاریخ اسلام ایفا کردند، آنچه به ظهور چهره فرهنگی این خاندان مربوط می شود، اعتلای فرهنگی دولت حلب به رهبری ابوالحسن علی (سیف الدوله) است که از سال 333 هجری تا سال 394 دوام آورد. گرچه با مرگ سیف الدوله در سال 365 ه. ق.، از رونق فرهنگی این خاندان کاسته شد، اثرات آن تا امروز باقی ماند و امت اسلامی را تحت تاثیر امواج عظیم فرهنگی خود قرار داده است. در مدت 23 سال حضور سیف الدوله در منطقه «حلب» و «شام»، چهره های فرهنگی منور بسیاری در دربار او درخشیدند؛ که در میان آنها، نام تعدادی از برجسته ترین شخصیت های علمی ایران چون فارابی (معلم ثانی)، زجاجی، ابن خالویه، قاضی جرجانی، ابوالعباس خوارزمی، ابوالفرج اصفهانی، ابوعلی فارسی، ابوالطیب لغوی، ابونصر بنص و ...، در رشته های مهمی مانند ریاضیات، تاریخ، فلسفه، لغت، نحو، ادب، شعر و موسیقی دیده می شود.

پلیس جنوب ایران یا اس. پی. آر.، نیروی انتظامی بود که در سال 1335 ق./ 1916 م. دولت امپراتوری بریتانیا جهت کنترل سیاسی و نظامی منطقه جنوب ایران تشکیل شد.