جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اغلب می پنداریم که تاریخ حقیقی، تاریخی است که مورخ رویدادها را فارغ از هر گونه آرمان ها، آرزوها و حب و بغض های خود روایت کند. اما، آیا امکان دارد که خارج از دانش ها و پنداشته های انسان، چیزی به نام تاریخ شکل بگیرد؟ آیا آنچه که امروز تحت عنوان تاریخ با آن سروکار داریم دربرگیرنده همه رخدادهای زندگی انسان است و واقعا همان گونه که اتفاق افتاده روایت شده است؟ بشر چه معیاری برای سنجش صحت این روایت ها دارد؟ اگر بپذیریم که همه رویدادها ارزش تاریخی ندارند، پذیرفته ایم که تاریخ بر اساس رویدادهای خاصی شکل گرفته است که بشر احساس می کند ارزش ثبت و ضبط دارند. احساسی که مورخ را هدایت می کند تا پاره ای از رخدادها و شخصیت ها را تاریخی بسازد از کجا می آید؟آرمان ها، بینش ها، گرایش ها، علایق و سلایق مورخ تا چه اندازه در شکل گیری تاریخ دخالت دارد؟ چه چیزی رخدادهای پراکنده، فردی، متغیر و متکثر جوامع انسانی را به رخدادهای تاریخی تبدیل می کند و چرا انسان از میان هزاران رویداد فقط رویدادهای خاصی را گزینش می کند؟ بحث از رابطه تاریخ با دانش ها و پنداشته های انسان از مباحث بنیادی در نظام شناخت عقلانی تاریخ است که به ندرت در مجامع علمی کشور ما به آن توجه شده است.

ترسیم تصویری از ساختار اجتماعی مغولان به استناد منابع، آداب و رسوم و افسانه های کهن ایشان می تواند در تجزیه و تحلیل حقیقت اجتماع مغولان موثر باشد؛ اجتماعی که به منزله بستر همیشگی رودی در زیر جریان حوادث قرار داشته و در شکل گیری آنها موثر بوده است. منابع مهم قابل استناد، به سه دسته تقسیم می شوند: منابع مغولی، چینی و فارسی. تنها منبع قدیمی مغولی که تاکنون به دست آمده است، تاریخ عمومی مغولان (یوان چائویی شه) یا تاریخ سری خوانده می شود. منابع چینی، تاریخ های رسمی سلسله های یوان است که با شتاب فراوان در زمان به سلطنت رسیدن مینگ ها تدوین شده و نهایتا دو منبع اصلی و قدیمی تر فارسی آثار جوینی و رشیدالدین است. با توجه به اینکه برای ترسیم تصویری از ساختار اجتماعی مغولان هیچ تالیف مستقیمی وجود ندارد، پاسخ به سوالاتی نظیر نوع زندگی و معیشت قبایل مغول، روابط اقتصادی آنان، عنصر تشکیل دهنده جامعه مغول، روابط خانوادگی، موقعیت زنان و فرزندان، مالکیت ها و اختلاف طبقاتی، تنها با استناد به منابع فوق الذکر و مقایسه و مقابله موردی موارد قدیم و متاخر ممکن می شود. در این راستا، مولف را چاره ای جز استنتاج از نمونه های متاخر نیست.به رغم گوناگونی ترکیب قبایلی که اتحادیه اقوام مغول را تشکیل و اساس امپراتوری عظیم آنان را پایه ریزی کردند، شیوه زندگی چادرنشینی و روابطی که از این شیوه زیست ناشی می شد تا مدت ها بدون دخالت هر گونه قدرتی باقی مانده بود. گذار از زندگی کوچ نشینی به زندگی اسکان یافته، اغلب تحت فشار نیازها و شرایط اقتصادی صورت گرفت و موجب شد که بیابانگردان با شهرنشینان ارتباط دادوستدی برقرار کنند. ضرورت این ارتباط، گاه به مبارزه منتهی شد و ضرورت مبارزه، نه تنها اقوام را به مهاجرت یا اسکان واداشت، نه تنها دولت ها را جا به جا کرد و در هم آمیخت، بلکه به فرهنگ های گوناگون نیز بر اثر تماس و اصطکاک اجزای مرکبه آنها خصایص و امتیازات خاص بخشید. ایلات و قبایل صحراگرد و شکارچی جنگل که بنابر اصل پدرشاهی زندگی می گذراندند، بدون آنکه هیات قانونی خاصی به خود گرفته باشند، مجتمع های قبیله ای ایجاد می کردند که وابستگی اصلی آن را رشته های پیوند خویشاوندی، و وحدت در سنن و آداب ایشان تشکیل می داد. اختلاط جامعه یکجانشین و زراعتی با جامعه کوچ نشین دامدار و صحرانشین به هنگام تاسیس امپراتوری مغول، نتیجه مستقیم ورود به مرحله زمین داری بود. در دوران متقدم جامعه مغول، زندگی برده داری نیز به چشم می خورد؛ و از این رو، جامعه مغولی تقسیمات طبقاتی خاص خود داشت که در این تحقیق معرفی شده است.

در دوران مشروطیت، رسائل، دوائن و متون زیادی به حمایت از مشروطیت و آزادی و قانون خواهی نوشته شد. این رسائل و متون، ارزش تاریخی، فکری، اجتماعی و سیاسی زیادی دارند.

فقدان ابزار مفهومی و نظریه های کارآمد برای تحلیل مناسبات تاریخی شهرنشینی در ایران، از جمله مهم ترین موانع در مسیر رشد این گونه بررسی ها است. در این میان، دشواری های عدیده ای مانع از آن شده است که تاکنون تعریف کاربردی و دقیقی از مقوله «شهر» در ایران ارایه شود. در مقاله حاضر، سعی شده است با طرح برخی مباحث پایه ای، مولفه های بنیادین زندگی شهری در سده های میانه شناسایی و تحلیل شود تا بر اساس آن، زمینه های لازم برای ارایه «تعریف» شهر در این دوره، فراهم آید؛ و هم از این رو، به این پرسش پاسخ داده شود که تعریف پدیده «شهر» در سده های میانه، بر چه مولفه ها و ملاک هایی باید استوار شود؟

با توجه به نقش کارگزاران در تحولات تاریخی، بازپرداختی نو از رفتار سیاسی آنان برای تبیین تاریخ ایران ضروری است. این الزام زمانی ارزش دو چندان خواهد داشت که شخصیت های تحول خواه، در عرصه سیاست عملی ارزیابی شوند. ابوالقاسم درگزینی از جمله این گارگزاران است که به دلیل غیبت سنت نقد در تاریخ نگاری، گرفتار قضاوت وارونه شده است. در حالی که درباره رفتار سیاسی ایشان، اتفاق نظری در منابع دیده نمی شود، سنت تقلید و رونویسی در تاریخ نگاری سبب شده است چهره ایشان به عنوان سیاست مداری فاسد و خونریز مطرح شود. حال آنکه با کنار زدن اتهامات غرض ورزانه، رفتار سیاسی درگزینی در جهت احیای وحدت و قدرت امپراتوری رو به انحطاط سلجوقی خود را نشان خواهد داد.مقاله حاضر، ضمن نقد نوشته های پیشینیان، رفتار سیاسی و اصلاحات درگزینی با رویکردی متفاوت تببین شده است.

بررسی ابعاد رویداد بزرگ تاریخی نهضت مشروطیت ایران، کاری مهم و بس دشوار است. هنوز هم درس هایی نهفته و رمز و رازهای بسیاری در مشروطه وجود دارد. از جمله قسمت هایی که در تاریخ مشروطیت ممکن است حرف های مهمی برای امروز ما وجود داشته باشد و به روشن شدن صفحات ناشناخته این نهضت کمک کند، بررسی روند مشروطه خواهی در شهرهای مختلف ایران است. یکی از این مراکز که نقش محوری و مهمی در روند کلی مشروطیت ایران داشته، شهر اصفهان و به تبع آن «بختیاری» است. در مقاله حاضر، روند حرکت مشروطه خواهی در اصفهان به اجمال با توجه به دو ملاک «انجمن مقدس ملی» و «مطبوعات» مبانی فکری و اهداف مشروطه خواهان اصفهانی بررسی می شود.توضیح درباره اهمیت و ارزش مطبوعات در آگاهی بخشی و انعکاس ارزش ها و تفکرات یک جامعه، توضیح واضحات خواهد بود؛ اما به شکل موجز می توان گفت با توجه به ارزش «گذشته و تاریخ» و اهمیتی که شناخت تاریخی برای حیات امروز ما دارد، توجه خاص به اسناد و مدارک و اوراق به جامانده از دیروز، راهنمای شناخت امروز و فردای ما خواهد بود.

اگر چه در عصر قاجاریه، گیلان به عنوان تولیدکننده عمده ابریشم و نیز گذرگاه اصلی تجارت خارجی ایران از طریق دریای مازندران، جایگاهی چشمگیر در اقتصاد کشوری و منابع درآمد دولت مرکزی داشت، فاقد راه مواصلاتی مناسب با بخش های داخلی ایران بود. از سفرنامه های قرن 19م./14-13 ﻫ.ق. چنین بر می آید که به رغم اهمیت ارتباطات در فرایند توسعه، قاجاریه جز راهی مالرو و صعب العبور برای گیلان تدارک ندیدند. با وجود این، هنگامی که دولت توسعه طلب روسیه تزاری با استفاده از سیاست درهای باز ناصرالدین شاه، تهران را به اعطای امتیاز راه شوسه گیلان به کمپانی روسی بیمه و حمل و نقل ایران وادار کرد (ذیحجه 1310 هـ.ق./ جون 1893 م.)، اهالی گیلان از این اقدام استقبال نکردند. افزون بر این، به وقت افتتاح راه شوسه (رمضان 1316 ﻫ .ق.) شورشی علیه کمپانی روسی راه در رشت بر پا شد، که این قیام موفق، با تاثیر در مناسبات ایران و روسیه، نزدیک بود به مداخله نظامی روسیه در ایران منجر شود. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی سیاست قاجاریه در قبال راه گیلان و موانع توسعه آن، علل مخالفت اهالی گیلان با کمپانی روسی راه بررسی می شود. خاستگاه اجتماعی، انگیزه و عملکرد این مخالفان در کنار سیاست دولت روسیه در قبال راه شوسه، دیگر موضوعاتی اند که در این تحقیق بررسی شده اند.