جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان آیات حج، آیه 97 سوره آل‌‌‌ عمران حاوی نکات و معارف کلیدی درباره حج است. قسمتی از آیه به مسئله امنیت حجاج اشاره دارد: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِنا‌‌». با رویکرد شناختی به زبان دین، هرکس وارد حرم امن الاهی شود، در امنیت کامل قرار دارد. اما در نگرش ناشناختی، واقع‌‌نمایی آیات، اهمیت چندانی ندارد؛ بلکه به ‌دنبال ترغیب مخاطب جهت انجام عملی خاص مثل حج است. یکی از ضروریات دین‌داری فهم مراد متکلم وحی است. این پژوهش با هدف دست‌یابی به فهم دقیق‌‌تر از محتوای آیه، واقع‌‌نمایی امنیت حجاج را از لحاظ تشریعی و تکوینی به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار می‌‌دهد و به این سوال پاسخ می‌‌گوید که با تأکید بر آراء علامه طباطبایی، آیه «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً» دارای شأن شناختی و مطابق واقع است یا دارای شئونی ناشناختی است؟ اجماع مفسران از جمله علامه طباطبایی بر این قرار دارد که آیه بیانگر حکمی شرعی است و برخی نیز به تکوینی بودن امنیت دنیایی حرم اشاره کرده‌‌اند. به نظر می‌‌رسد آیه مورد نظر، نه‌تنها بر حکم تشریعی امنیت حجاج تاکید دارد؛ بلکه به امنیت تکوینی به‌صورت اخروی اشاره دارد که سازگار با روایات معصومین(ع) است.

سران‌‌ اموی به‌منظور ناحق جلوه‌دادن قیام عاشورا، بر باورهای تأثیرگذار بر افکار عمومی استناد کردند؛ از جمله با مستمسک قراردادن عباراتی چون «این خواست خدا بوده که این مصیبت بر شما وارد شد» و نیز با تکیه بر آیه 30 سوره شوری که «آن‌چه از مصیبت‌‌ها به شما رسید به واسطه اموری است كه خودتان فراهم كرده‏اید»، دست به مغالطه زدند و با روش جبرگرایانه درصدد تبرئه و مُحِق جلوه‌دادن خویش برآمدند. هدف مقاله حاضر، نقد و بررسی مستندات امویان در این مسئله است. سوال تحقیق این است که چه اشکالات منطقی بر ادعاهای امویان مبنی بر به‌حق جلوه‌دادن خود در قیام عاشورا وارد است؟ پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا و با مراجعه و بررسی منابع تاریخی و قرآنی صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که سران اموی مغالطاتی داشته‌‌اند؛ از جمله مغالطه اراده تکوینی با تشریعی برای توجیه اقدامات ناحق خود؛ به‌گونه‌‌ای که تعلق مشیت خدا را به فعل بنده نسبت داده‌اند! در حالی‌که مشیت خدا، به مشیت عبد تعلق مى‏گیرد نه به فعل او. دیگری توفّای انفس که قتل کربلا را هم به خدا نسبت می‌دادند، درحالی‌که قتل شهدای کربلا نتیجه ظلم امویان بود، البته خداوند انفس آن‌ها را‌‌ ستاند. بنی‌‌امیه مغالطه تکوین با تشریع را در موضوع حکومت و پادشاهی هم داشته‌‌اند. با آشکار ساختن ماهیت مغالطه‌آمیز ادعاهای امویان، روشن شد که حقّانیت قیام عاشورا انکارناپذیر است.

نقش علوم قرآنی در تعمیق آموزه‌­های قرآنی، هم‌چنین نقش کارکردهای آلی و استقلالی عقل در علوم قرآنی، با شدت و ضعف مورد پذیرش همه مفسران و قرآن‌‌پژوهان است. کاستی‌ها و آسیب‌های عقل در علوم قرآنی، در متون قرآن‌پژوهان دارای ابهام و اجمال است و هرگز به‌طور مستقل مورد بررسی تفصیلی قرار نگرفته است. در این پژوهش، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و پرسش آن است که آسیب‌های عقل آلی و استقلالی در علوم قرآن بر پایه دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی کدامند؟ بررسی‌ها بیانگر این آسیب‌ها به شرح ذیل است: ضرورت توسعه نقش آلی و استقلالی عقل در علوم قرآنی در حوزه «مبادی علوم قرآنی» و «علومی که مدخلیت مستقیم در فهم قرآن دارد»؛ ضرورت لحاظ توامان منابع عقلی و نقلی و اجتناب از افراط و تفریط غیر روشمند در آ‌ن‌ها؛ عدم جواز ورود عقل در جزئیات معرفت دینی؛ صعوبت تولید برهان‌های تجربی محض؛ ضعف ارزش علمی براهین تلفیقی از عقل تجربی و تجریدی یا برهان تجربی محض، نسبت به براهین تجریدی محض؛ تفاوت علميت و منزلت یقین در اَشكال مختلف غیر مستقلات عقلیه؛ ضعف علمیت برخاسته از دستاوردهای «علمی» (= اطمینان عقلایی) نسبت به مرتبه «علم» و ... .

در مورد معنای «علم‌الکتاب» و مصداق «من عنده علم‌الکتاب» که در آیه 43 سوره رعد به‌عنوان گواه رسالت پیامبر اسلام(ص) معرفی شده است، در میان مفسران، اختلاف نظرهایی وجود دارد و احتمالات و مصادیق متعددی برای آن ذکر شده که برخی از این احتمالات با محتوای سوره و مکی بودن آن سازگار نیست. هدف پژوهش نیز اثبات این نکته است که مصداق بارز «من عنده علم‌الکتاب»، ائمه معصومین(ع) هستند و این‌که آن‌ها از تمام علوم، حقایق و پدیده‌های عالم به‌جز آن‌چه مخصوص علم غیب الاهی است، باخبرند. سوال اصلی پژوهش این است که معنا و مصداق حقیقی علم‌الکتاب چیست و اهل بیت(ع) در مقایسه با دیگران به چه میزان از علم‌الکتاب بهره‌مندند؟ یافته‌های پژوهش که با روش توصیفی– تحلیلی انجام شده، نشان می‌دهد که با محور قرار دادن آیات ابتدایی سوره زخرف، چهار احتمال قابل طرح است که عبارتند از: علم به کتب آسمانی، علم به قرآن به‌طور خاص، علم به لوح محفوظ و آگاهی از اسم اعظم الاهی. احتمال اول، صحیح نیست و سه احتمال دیگر با یکدیگر قابل جمع بوده و هرکدام، مراتب مختلف یک حقیقت را دارا بوده و علی(ع) و فرزندان مطهر ایشان آگاه‌ترین مردم به علم‌الکتاب هستند.

بی‌تردید تبیین عقلی و دفاع منطقی از آموزه‌های دینی، نقش برجسته‌ای در بالندگی و رشد دین دارد در این میان، امامان معصوم(ع) به‌ویژه امام صادق(ع) جایگاه ویژه‌ای در تبیین و تثبیت مباحث اعتقادی تشیع دارند. بخش مهمی از مباحث کلامی امامیه از ناحیه ایشان تبیین شده، به‌گونه‌ای که آموزه‌های منقول از آن حضرت(ع)، اساس دیدگاه‌های کلامی مذهب تشیع را در عموم مسائل اعتقادی تشکیل می‌دهد. سوال اصلی جستار این است که امام صادق(ع) چگونه از بدیهیات منطقی در استدلال‌های کلامی استفاده کرده است؟ این پژوهش به‌روش توصیفی- تحلیلی به بررسی روش به‌کارگیری بدیهیات منطقی در احادیث کلامی امام صادق (ع) به‌نحو مصداقی پرداخته است. امام صادق(ع) با تسلط به معارف الاهی از یک سو و در نظر گرفتن سطح درک مخاطبان از سوی دیگر، با صورت‌بندی متناسب، بدیهیات منطق را به‌نحو اکمل در استدلال‌های کلامی خویش به‌کار بسته و با توجه به تنوع مخاطبان، از همه انواع شش‌گانه یقینیات منطق در استدلال بهره گرفته‌ است. متواترات و حدسیات در مباحث غیر توحیدی و مشاهدات در برهان نظم، کاربرد بیشتری داشته‌اند. هم‌چنین استفاده از تجربیات برای غالب مردم فهم‌پذیر‌تر بوده است.

توجه به محیط زیست و حفظ آن برای نسل‌های آینده و کاهش معضلات زیست‌محیطی، یکی از مسائل مهمی است که همواره مورد عنایت اقشار مختلف جامعه، از حاکمان، سیاست‌گذاران، نخبگان و حتی عموم مردم بوده است. کوشش‌های عملی و علمی بسیاری در این حوزه صورت گرفته تا از جنبه‌های مختلف، پاسخ معضلات داده شود؛ ولی با نگاهی کلان به مشکلات موجود، معلوم می‌شود موانع زیادی برای حل آن‌ها وجود دارد که بسیاری از این موانع زمینه‌ساز معضلات بعدی خواهد شد. بنابراین بهره‌مندی از اصول جامع‌نگر و خطاناپذیر برای تحقق محیط زیست پایدار ضروری به‌نظر می‌رسد. این اصول در قرآن و تعالیم وحیانی تا حدود زیادی قابل دسترسی است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای نوشته شده است و از نوع توصیفی تحلیلی است. این پژوهش با توجه به شواهد موجود در قرآن و سیره‌ اهل بیت(ع)، نگرش انسان قرآنی به طبیعت را بیان کرده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در قرآن به مبانی نظری‌ای اشاره شده است که به تحقق محیط زیست پایدار کمک می‌کند. این مبانی شش‌گانه مستخرج از قرآن عبارتند از: درک و شعور طبیعت، خلیفه اللهی انسان، ایمان و تقوای انسان‌ها، اتقان صنع، بهره‌برداری بهینه از محیط زیست و حفاظت از محیط زیست به عنوان رسالت بشر که با توجه به آن‌ها می‌توان الگوی حفظ محیط زیست پایدار را اجرایی کرد.