جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت جنسیتی از بنیادی­ترین مفاهیم حقوقی بوده و همواره کانون مباحث و ریشة نزاع گرایش­های فمینیستی با یکدیگر از طرفی و با اندیشمندان اسلامی از طرف دیگر به شمار می­آید. شاخص­های عدالت جنسیتی تنها ناظر به تساوی یا تبعیض در هویت اجتماعی، اقتصادی و... آنان نیست؛ بلکه به مثابة نتیجه­ای تلقی می­شود که از درون اشتراک زن و مرد در هویت انسانی و تفاوت­شان در جنسیت طبیعی بر می­خیزد. شاکله و نوع نگرش محمد شحرور، روشنفکر مسلمان سوری، به عدالت جنسیتی درچارچوب تفکر وی از انسان و به عبارت دیگر از مبانیِ انسان­شناسی او شکل گرفته است و در همین راستا شاخص­هایی نظری برای آن برشمرده است؛ به طوری که ارائه­ی هر نوع تحلیل و ارزیابی در باب عدالت جنسیتی از منظر شحرور، نیازمند تحلیل این مبانی است. وی ضمن اذعان به عادلانه بودن نظام حقوق زن در اسلام در مقایسه با دوران جاهلیت، با اعتقاد به عصری بودن نظام حقوقیِ زن و منحصر کردن آن به وضعیت خاص زنان در جزیره العرب، کارآمدی­اش در زمان حاضر را انکار کرده و به تبیین جدیدی از نظام حقوقی زن در اسلام پرداخته است. این مقاله به شیوه­ای توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای به بیان شاخص­های نظری عدالت جنسیتی از منظر شحرور پرداخته است. در این راستا پس از تأملی در مفهوم عدالت، به ترتیب، چگونگی آفرینش زن و مرد به عنوان اولین مبنا، سهم زن و مرد در برخورداری از فضایل به عنوان دومین مبنا و معیار تفاوت زن و مرد به عنوان سومین مبنا مطرح کرده است. در ادامه پس از بررسی پیوند مبانی انسان­شناسی با معیار عملی، به ارزیابی این دیدگاه پرداخته است.

پژوهش حاضر برای قدم برداشتن در مسیر تولید علوم انسانی و اجتماعی مبتنی بر حکمت متعالیه، مناسبات عاملیت و ساختار را بر اساس رویکرد حکمت متعالیه بررسی می­کند. در این راستا ابتدا مبانی اندیشه ملاصدرا از جمله اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری، اتحاد نفس و بدن، جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس و صیرورت نفس انسانی و اتحاد عاقل و معقول و عامل و معمول به فراخور ظرفیت تحقیق بیان می­شود. سپس نحوه تاریخی بودن نفس و عقل انسان در کسب و فهم معانی اعتباری و اعتبارات اجتماعی بررسی شد و در نهایت تأثیر این نوع عقلانیت در علوم اجتماعی از جمله؛ در تقسیم بندی علوم و نحوه استقلال علوم انسانی و اجتماعی از علوم طبیعی و تجربی، نحوه مکانیسم تولید معانی حقیقی و اعتباری، تشکیل فرهنگ و نوع مواجهه با عالم، تشکیل و تکوین جامعه و کنش­های اجتماعی و نحوه هویت بخشی اعتباریات اجتماعی عقل عملی در رفتار فردی و ساختار اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت.

فرهنگ هر ملّتی، برخاسته از شرایط منطقه‌ای، ملیتی، اعتقادی و عملی آن است و این فرهنگ­ها با توجه به انگیزه و ساختارشان نسبت به دیگر فرهنگ­ها تعامل و تزاحم دارند؛ اما برخی فرهنگ­ها از زاویه تزاحم بدون حق انتخاب و گزینش، رویکرد تهاجمی می­گیرند و فرهنگ مقابل را وادار به پذیرش یا دفاع یا هجوم می­کنند؛ از این رو نیاز است، فرهنگ مورد تجاوز، راه­کارهایی را برای غلبه بر آن برگزیند. آیت‌الله خامنه‌ای نیز با توجه به نقش فرهنگ‌ها در هویّت­بخشی و بیداری ملت­ها، در صدد دفاع از فرهنگ اسلامی و ملی ایران برآمده است و­ با توجه به نقش بی­بدیل رهبری نظام انقلاب اسلامی، باید به دنبال راه­کارهای علمی و عملی ایشان در راستای مبارزه با تهاجم فرهنگی غرب بود. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ضمن گردآوری نظرات معظم له، به بازتاب این سخنان در اشعار شاعران انقلابی معاصر در راستای احیای آنها پرداخته است. پژوهش حاضر معتقد است، آیت­الله خامنه­ای به عنوان امام و مرجعِ حکیم، بصیر و شجاع، توانسته است از زوایای مختلفی با ارائه راه­کارهای مهمی از جمله؛ جهاد فرهنگی و جنگ طولانی، نبردِ فرهنگی­در قبال نبردِ فرهنگی، خودآگاهی مسئولان، گسترش رسالت‌های فرهنگ انقلاب، تعامل مشترک دولت و ملت و... در مقابل فرهنگ متخاصم غرب، مدیریت و مهندسی فرهنگی نماید و از سوی دیگر، شاعران با ذوق خود توانسته­اند این را­ه­کارها را در قالب شعر، بازتاب دهند تا تأثیر آن سخنان بیشتر شود.

اندیشمندان فلسفه­ی میان فرهنگی با قبول «دیگری» و نقد فلسفه مدرن از یک سو و بهره­مندی از تکثر ِفلسفی دوران پست مدرن و توجه به اقتضائات جهانی شدن از سوی دیگر، از فلسفهِ میان فرهنگی به عنوان گرایش جدید فلسفه در دوران معاصر، سخن به میان می­آورند و با نفی انحصار طلبی در فلسفه و فرهنگ خاص به دنبالِ تئوری گفتگوی بین فلسفه­ها و فرهنگ­های­اند. نظریه­ایی که لازمه­اش امکان بررسی آراء جدیدی از منظر فلسفه مذکور بوده و زمینه طرح اندیشه­هایی نظیر مولوی را فراهم می­سازد. همچون «دیگری» در نگاه ادهر مال «هستی مطلق و جلوه­های متنوع آن» در اندیشه مولاناست. مبنایی که بر اساس آن می­توان از امکان قرائت فلسفه میان فرهنگی سخن گفت. در مقاله حاضر با روش «توصیفی ـ تحلیلی» و بر اساس مبنای «دیگری» و «هستی مطلق و انتشار حقیقت» به عنوان فرضیه، نظریه «فلسفه میان فرهنگی» و ابعاد گوناگون آن تبیین شده است. مولوی بر این اساس، قائل به تکثر فرهنگ­ها و فلسفه­هاست. این تکثر زمینه فلسفه میان فرهنگی و تلاش برای دست یابی به همپوشانی فلسفه­ها و فرهنگ­ها؛ یعنی معرفت حقیقت مطلق را برای آدمیان مهیا می­سازد. از طرفی حقیقت مذکور زمینه همزبانی و گفتگوی میان فلسفه­ها و فرهنگ­ها را آماده کرده و افق­هایی از فهم مشترک را میان آنها فراهم می­کند.

یکی از مسائل مهم در حوزه کلام و فلسفه دین، مسئله گستره دین است. پژوهش حاضر با تحلیل و تبیین زبان و منطق ویژه محمد شحرور در بحث گستره دین، دیدگاه او را در این باره به شیوه توصیفی – تحلیلی و با رویکردی انتقادی بررسی کرده است. بر اساس دیدگاه شحرور، دین گستره‌ای وسیع به پهنه تاریخ بشر دارد که می‌توان آن را اسلام نام نهاد. حضرت محمد صلی الله علیه و آله خاتم رسولان است و دین او جامع و جاودان است. به صورت کلی از منظر شحرور می‌توان دین را دارای دو بخش «هست و نیست‌ها» و «باید و نبایدها» دانست. این گستره وسیع، محتوای نبوت و رسالتِ حضرت محمد صلی الله علیه و آله را تشکیل می‌دهد. از دیدگاه شحرور آیات مربوط به بخش اول در طول تاریخ و بر اساس قاعده «ثبات نص و حرکت محتوا» با پیشرفت علوم تأویل و فهم می‌شود و به اصطلاح، نبوت به گستردگی تاریخ بشر امتداد دارد. آیات بخش دوم نیز بر اساس اقتضائات زمانه اجتهادپذیرند. از منظری دیگر، شحرور، حوزه سنت را به معنایی ویژه و بسیار محدود در نظر گرفته است. مبانی تصوری و تصدیقیِ دیدگاه شحرور درباره گستره دین با اشکال‌های جدی روبروست و این دیدگاه پذیرفتنی نیست.

اندیشه­های فیلسوف معاصر فرانسوی، پل ریکور که در بستر هرمنوتیک فلسفی و پدیدارشناسی هرمنوتیکی شکل گرفته است، در میان دانش­وران این علم، جایگاه قابل توجه و تأملی دارد. وی با ارائه قرائت «قوس هرمنوتیک» از دور هرمنوتیک، فرآیند تفسیر را پایان­پذیر و حاصل مراحل «تبیین، فهم و به خود اختصاص دادن» می­داند. ریکور در مواجهه­ی با متن، اهدافی همچون کشف قصد مؤلف، بازسازی روان‌شناختی ذهنیت و مراد مؤلف و نیز همدلی با وی را که در هرمنوتیک رومانتیک دنبال می‌شد، نپذیرفته و «کشف نیّت متن، تصاحب و خویش­فهمی» را به عنوان هدف فهم می­جوید. نوشتار حاضر در پی آن است تا امکان طرح این اهداف را در خصوص متون شرعی با نظر به ویژگی­های آن­ها، با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با جمع­آوری اطلاعات به روش کتابخانه­ای و اسنادی، بررسی کند. به نظر می­رسد با تکیه بر مبانی و اصول فهم پذیرفته‌شده در سنت تفسیری اسلامی، اهداف مورد نظر ریکور را در متون شرعی می­توان پی­جویی کرد. هرچند، باید به این نکته توجه داشت که پیش­فرض­ها و مبانی ریکور در این خصوص، چنین ارمغانی را فرا روی قرار نخواهد داد.

راهپیمایی اربعین، به عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت نرم تشیع، در سال‌های اخیر مورد توجه جامعه‌المصطفی بوده است. این پژوهش بر آن است که با روش کیفی و رویکرد پدیدارشناسی، چگونگی رابطه تربیتی جامعه‌المصطفی با اربعین و دستاوردهای آن را بررسی کند. جامعه پژوهش شامل تمامی زائران کاروان جامعه‌المصطفی مشهد (اساتید، طلاب، مدیران، کارشناسان و خانواده‌ها) شرکت‌کننده در سفر اربعین حسینی در پنج سال اخیر است. نمونه پژوهش شامل پنج استاد، 27 طلبه، پنج مدیر، پنج کارشناس و سه نفر از اعضای خانواده‌های زائران مذکور است که بر اساس منطق نمونه‌گیری در پژوهش پدیدارشناسی به صورت هدفمند و قاعده اشباع نظری، انتخاب شدند. در این تحقیق، برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه نیمه‌ساختار‌یافته و برای تحلیل داده‌ها از رویکرد توصیفی- تحلیلی با استفاده از کدگذاری در دو سطح باز و محوری استفاده شد. بر اساس یافته‌ها 60 مقوله جزئی از اطلاعات ارائه شده توسط مشارکت‌کنندگان استخراج شد که این زیر مقوله‌ها در چهار ساحت مهم تربیتی (تربیت اعتقادی، تربیت عبادی معنوی، تربیت عاطفی و اخلاقی، تربیت اجتماعی و سیاسی) طبقه‌بندی شدند. در مجموع نتایج نشان داد که پیاده‌روی اربعین حسینی حداقل در چهار ساحت تربیتی برای جامعه‌المصطفی، تأثیرگزار بوده است.

یکی از مهم‌ترین مسائل علوم اجتماعی و نیز در حوزه فقه حکومتی، چیستی و ماهیت پدیده‌های اجتماعی و یا واقعیت‌های اجتماعی است. در این مقاله نگاه آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به واقعیت اجتماعی از خلال نظریه اجتماعی-حکمی ایشان اصطیاد شده است. نوشته‌ها و سخنان ایشان در یک صورت‌بندی با ادبیات مقارن علوم اجتماعی و حکمی قرار گرفته و با نشانه‌گذاری‌ها از طریق مفاهیم هم‌راستا، لازم و ملزومات واقعیت اجتماعی، آثار واقعیت اجتماعی و ...، به برخی از مؤلفه‌های اثرگذار در شکل‌گیری واقعیت اجتماعی، ویژگی‌های واقعیت اجتماعی و فرایند شکل‌گیری واقعیت اجتماعی دست یافته است. از نظر ایشان، پدیده اجتماعی، کنش‌هایی اجتماعی است اعم از ساختارهای حقیقی و حقوقی و روابطی دائماً درحال نو به نو شدن که مردم یا کنش‌گران اجتماعی، با تمسّک به بینش و نیاز فطری و با استفاده از عقل و دیگر ظرفیت‌های شناختی و کنشی، در جهت تحقق حیات طیّبه و بر اساس حرکت درون سنّت‌های الهی، خلق، احیاء و یا اصلاح می‌کنند.

یکی از شبهات قرآنی که توسط دکترسروش مطرح شده شبهه: "محمد(ص) راوی رؤیای رسولانه" است. وی آیات قرآن کریم را رمزآلود دانسته، وحی را خواب و خیال عارفانه رسول اکرم (ص) تعریف می‏کند. وی جهت اثبات سخن خود به اشعار مولوی و گزاره‏هایی از عرفا استشهاد و قصه‏های قرآن را نمادین و رمزی تلقی کرده، و تناقض‏نمایی‏های متن برخی آیات قرآن را شاهد می‏آورد. مقاله پیش رو تلاشی است که ادله رد و نقد این شبهه را برگرفته از آیات، روایات، عقل و علم (جغرافیای تاریخی)؛ طرح می‏کند. در این پژوهش ابتدا به هفت فراز سخن دکتر سروش اشاره و به آن پاسخ داده شده است. سپس به تناقضِ نظریة "رؤیا انگاری وحی" با پنج دلیل عام دیگر پرداخته شده است. این پنج دلیل در دو محور برون متنی (غیرقرآنی)؛ و درون متنی (قرآنی) سامان یافته­اند. ادله غیرقرآنی شامل شواهد تاریخی و حدیثی است که در دو مورد ارائه می‏شود: مشاهده آثار فیزیکی وحی توسط اطرافیان و عصمت پیامبر. سه دلیل قرآنی عبارتند از: تفاوت وحی با رؤیا و مکاشفه؛ عتاب و تهدید پیامبر توسط خداوند در آیات قرآن و امّی بودن پیامبر (ص).

گروه‌های نظیر داعش و طالبان، پروژه­هایی پیچیده و چندجانبه‌ای­اند که ریشه در مسائل مختلف داخلی و خارجی دارند. عقبه فکری داعش، طالبان و سایر گروه‌های افراطی را باید در قرائتی ظاهرگرایانه از اسلام و طرح‌ قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی پی گیری کرد. طالبان چهار جانب مختلف دارد: افغان‌ها، پاکستانی‌ها، عرب‌ها و غربی‌ها؛ محور داخلی طالبان را «پشتون» و خارجی آن را «پاکستان» و «روسیه» تشکیل می‌دهد. داعش نیز دارای پنج جنبه است: عرب‌ها، ترک‌ها، امریکا، صهیونست‌ و اروپا که محور داخلی آن را عرب‌ها (عربستان، قطر و اردن) و خارجی‌اش را، امریکا تشکیل می‌دهند. پرسش اصلی تحقیق حاضر این است: ماهیت و زمینه‌های فکری و اجتماعی گروه طالبان و داعش چیست و چه شباهت و تمایزهایی میان آنان وجود دارد؟ طالبان و داعش دارای شباهت‌های گوناگون و تمایزهای اساسی­اند که در این نوشتار مهمترین آنها بررسی شده است. هدف این پژوهش، شناسایی و تبیین زمینه‌های فکری-اجتماعی این دو گروه‌ است، تا از این رهگذر هم مقایسه صورت گیرد و هم راه‌کارهایی برای نجات جامعه اسلامی ارائه شود. این تحقیق، از روش تطبیقی و تحلیلی بهره‌ گرفته و با استفاده از اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای انجام شده است.