جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع تحقیق، غضب در قرآن و سنّت می باشد که در صدد تبیین غضب و بررسی آثار و آفات آن و...فضایل کظم غیظ و حلم می باشد.ضرورتی که این موضوع را ایجاب می کند، وجودبسیاری از مسائل تأسف بار در جامعه واز هم پاشیدگی روابط انسانی و به خصوص پیوندهای خانوادگی و... می باشد.از طرفی وجود تعداد زیادی از آیات و روایات ،اهمیت این موضوع را بیشتر نمایان می سازد. این تحقیق با استفاده از منابعی همچون بحار الانوار، الکافی و کتب اخلاقی همچون معراج السعاده، کیمیای سعادت، وکتب تفسیری چون تفسیر المیزان، تفسیر نور و ... و نرم افزارهایی همچون جامع تفسیر نور ،گنجینه روایات و...گردآوری شده و لازم به ذکر است که این تحقیق، به روش کتابخانه ای و فیش برداری است. آن چه در کل،از این تحقیق می توان ارائه کرد، این است که: غضب، مصدر ثلاثی مجرد است و دارای مشتقات فراوانی است که به معنی خشم و انتقام آمده است. واژ? غضب، هم،در مورد خداوند متعال به کار رفته که منظور آن،عذاب و عقاب اوست و هم در مورد مردم. بنابراین اگر این خشم، از جانب مخلوق باشد می تواند پسندیده یا مذموم باشد. چنان چه اگر در دایره عقل و شرع باشد، ممدوح و در غیر این صورت مذموم، خواهد بود. اسباب و انگیزه هایی که باعث ایجاد خشم می شوند عبارتند از: قضاوت عجولانه، کمی ظرفیت، تکبّر و خود برتر بینی، حسد و کینه توزی و ... که آثار آن علاوه بر فرد، بر خانواده و اجتماع نیز اثر می گذارد.البته برای مهار این قوه و درمان آن نیز، دین مبین اسلام، دستورات جامع و کاربردی ارائه کرده، از جمله: تفکر در عواقب غضب و فواید ضد غضب، تفکر در قضا و قدر الهی، ذکر خداوند متعال، وضو گرفتن و ... . با توجه به آن چه که بیان شد، می توان گفت: کظم غیظ و مهار غضب، برای همگان میسر است ؛به شرط آن که اولاً: در مراحل اولیه، که هنوز غضب، شدت نگرفته جلوی آن را بگیریم و ثانیاً: به عواقب شوم آن و بالاتر از آن عقاب الهی بیندیشیم.

موضوع پژوهش حاضر غضب ، آثار و پیامدهای آن در آیات و روایات است . هدف کلی این پژوهش به تصویر کشاندن ارزش و اهمیت غضب ، بکارگیری صحیح ، تبیین علل و پیامدهای آن و همچنین ارائه راهکارهایی برای دستیابی به آرامش در هنگام غضب می باشد. منابع مورد استفاده در این تحقیق متون دینی ، تالیفات دانشمندان اسلامی و غربی می باشد که با روش تحقیق ترکیبی ( بنیادی ، علی ، تحلیلی و کتابخانه ای ) بیان گردیده است . غضب نیروی دفاع انسان در مقابل عوامل زیانباری است که حیات و سلامتش را تهدید می نماید و برای دفاع از مصالح و منافع فردی و اجتماعی در نهاد بشر مستقر شده است . و دارای سه مرتبه افراط ، تفریط و اعتدال است . اگر این غریزه در حد اعتدال و مطابق با حکم عقل و شرع قرار گیرد ، پسندیده است و چون از محور اصلی خود خارج شود به یک رذیله اخلاقی تبدیل می گردد . هر چیزی که موجب نارضایتی یا تهدید انسان شود زمینه به وجود آمدن خشم را در وی فراهم می سازد . کم ظرفیتی ، انتظارات بی جا از دیگران ، ناکامی و فشارهای روحی روانی از علل فردی هستند و عوامل اخلاقی همچون کبر ، حب نفس ، حرص و دنیا طلبی حتی برخی بیماری ها و عوامل محیطی نقش مهمی در تشدید این غریزه دارند که از مهمترین آن ها عدم اقتدار ذهنی است . بنابراین اگر خشم از حد اعتدال خود بگذرد و در جهت خواسته های نفسانی رها شود ، پیامدهای مهلکی مانند : کینه ، حسادت ، انتفام ، غیبت ، ضرب و شتم و بیماری های جسمانی را به وجود می آورد ، که در نهایت موجب پشیمانی ، ضعف ایمان ، تباهی و هلاکت انسان در دنیا و عذاب خداوند در آخرت می گردد . لذا به منظور غلبه بر خشم می توان با شناخت عواقب و پیامدهای آن ، استفاده از آیات و روایات و بکارگیری دستورالعمل های علمی و عملی مثل : سکوت ، تغییر حالت ، ذکر و یاد خداوند ، عفو و گذشت همچنین کنترل نطق و کلام و تواضع گامی به سوی کنترل و پیشگیری از بروز غضب برداشته تا از ظهور مشکلات اخلاقی و دینی در خانواده و اجتماع جلوگیری به عمل آید .

در این تفحص بررسی سوءخلق، تعریف آن، مصادیق و نیز پیامدهای ناشی از آن پرداخته ایم که در ابتداء کلیات ذکر شده که شامل مقدمه، تعریف سوء خلق، ضرورت و اهمیت تحقیق، پرسشهای اصلی و فرعی می باشد. پیانامه شامل شش بخش است. بخش اول شامل سه فصل است. فصل اول درباره خلق است ماهیت خلق، را مورد بررسی قرار می دهد فصل دوم اخلاق و معنای لغوی و اصطلاحی آن است و فصل در مورد سوء خلق است بخش دوم دارای دو فصل است این بخش در مورد سوء خلق از دیدگاه آیات قرآن است، فصل یک به سوءخلق از منظر آیات قرآن می پردازد و فصل دوم به نکته هایی پیرامون آیات قرآن می پردازد. بخش سوم که موضوع آن خشم و غضب است دارای پنج فصل است که فصل اول در مورد خشم و غضب از دیدگاه علماء است فصل دوم راههای جلوگیری از خشم و غضب را مورد بررسی قرار می دهد فصل سوم پرخاشگری را تعریف کرده و به آن می پردازد. فصل چهارم به زمان شروع بد خلقی و دلائل کج خلقی می پردازد. فصل پنجم خشم و عضب را از منظر روایات مورد بررسی قرار می دهد. بخش چهارم در مورد آفتهای زبان که دارای دو فصل است فصل اول دارای مقدمه برای زبان و تعریف زبان است و نیز آنرا از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می دهد. در فصل دوم چند مورد سوءخلق را متذکر شده و به تعریف آنها و نیز راههای جلوگیری از آن می پردازد. بخش پنجم در مورد آثار سوءخلق است که دارای چهار فصل است فصل اول نتایج شوم بد زبانی مورد بحث قرار گرفته است فصل دوم به فواید و مضرات خشم مورد بررسی قرار گرفته فصل سوم بعضی از مصادیق سوءخلق و آثار فردی و اجتماعی آن پرداخته شده فصل چهارم راههای برای مبارزه با سوءخلق است. بخش ششم دارای یک فصل است که آثار تغذیه بر سوءخلق موضوع این بخش می باشد.

عنوان این تحقیق سوءخلق از دیدگاه قرآن و سنت، ریشه ها و پیامدهای آن، با تأکیدی بر خشم است. سوءخلق دارای دو معنای عام و خاص می باشد. معنای عام آن کلّ رذایل اخلاقی است و معنای خاصّ آن خشم است. ما در این مجموعه سوءخلق را از معنای خاصّ آن مورد بررسی قرار میدهیم. متأسفانه سوءخلق، جزء آن دسته از رذایلی است که افراد بسیاری را در جامعه به خود مبتلا نموده است. رذیله ای که نه تنها آثار زیان بار فراوانی به بار خواهد آورد؛ بلکه منشأ بسیاری از گناهان دیگر نیز خواهد بود. اگر بتوانیم زمینه ها و زیان های آن را به طور دقیق و مجزّا مورد بررسی قرار دهیم؛ خواهیم توانست گام اساسی و مهمّی، در جهت کنترل این ودیعه ی الهی برداریم؛ و این همان هدفی است که ما در این تحقیق به دنبال آن هستیم. در راستای رسیدن به چنین هدفی است که از روش کتاب خانه ای در این تحقیق بهره گرفته، برای دستیابی به نتایج بهتر و دقیق تر، خشم را علاوه بر نظر اسلام، از دید روان شناسی نیز مورد تحلیل قرار می دهیم. در این تحقیق سعی می کنیم از منابع معتبر و بسیاری استفاده نماییم. از جمله ی آن ها می توان به کتبی مانند: «بحارالانوار»، « گزارش جهانی خشونت و سلامتی»، « بچه های خوب پرورش بد»، « روان شناسی تربیتی- کاربردی» و « اخلاق در قرآن» اشاره نمود. از مجموع این تحقیق، ( با توجه به مضامین موجود در آیات و روایات) چنین به دست می آید، تمام کسانی که خواستار تزکیه ی نفس و رسیدن به مرتبه ی قرب و خشنودی پروردگار خویش هستند؛ بدون در نظر گرفتن چنین مسأله ی مهمّی، نمی توانند به این جای گاه ارزشمند برسند. علاوه بر این، عوامل بسیاری چون: وراثت، فرهنگ، هم سالان و... در شعله ور کردن خشم سهیم هستند و در این میان خانواده نسبت به عوامل دیگر، نقش سازنده و بنیادی تری ایفا می کند. همچنین آثار زیان بار سوءخلق، نه تنها عواقب دنیوی دردناک و غیر قابل جبرانی به دنبال دارد، بلکه از جهت اخروی نیز انسان را به سوی عذاب های دردناک و آتش جهنّم سوق می دهد. این تحقیق در چهار فصل به این موضوع پرداخته است. فصل اوّل با عنوان « مفاهیم کلّی سوءخلق» به جای گاه و محورهای اساسی سوءخلق اشاره دارد. فصل دوم با عنوان « ریشه های سوءخلق» به طور کلّ به بررسی عوامل سوءخلق از دو دیدگاه اسلام و روان شناسی می پردازد. در فصل سوم « سوءخلق از منظر آیات و روایات» آیات و روایات سوءخلق را به طور خاص بررسی می کند. فصل چهارم « پیامدهای سوءخلق در دنیا و آخرت» در دو زیرفصل، آثار زیانبار سوءخلق در دنیا و آخرت را بیان می کند. هم چنین خاطرنشان می شود، سوءخلق تنها کلیدواژه ای است که باید در این موضوع مورد تعریف قرار گیرد. امید است به واسطه ی شناخت صحیح آن، بتوانیم عامل بسیاری از حرکات و رفتارهای نادرست زندگی خویش را نابود سازیم.

در این نوشتار خشونت خانوادگی به عنوان یکی از بحران های خانوادگی به بحث و بررسی گذاشته شده است. نویسنده پس از آن که خشونت خانوادگی در ایران را گزارش می کند، از تعریف خشونت و پیشینه آن، خشونت خانوادگی در یک خانواده هسته ای،خشونت گرایان و قربانیان و نیز انواع خشونت همچون خشونت جسمی، روحی و روانی و مالی با توجه به آیات وحی سخن می گوید. حسادت، باورهای ناروا، مشکلات اقتصادی، بیماری، بد آموزی، بد گمانی، کبر و خودبینی، حب دنیا، شهوت، خستگی، از عوامل اصلی خشونت در آیات وحی معرفی شده اند. والدین در مدیریت خشم باید با یکدیگر نیکو رفتاری کنند، روحیه اعضای خانواده را بشناسند،از قربانی خشونت حمایت کنند و با خشونت گر برخورد کنند و ایجاد مهر و محبت در میان اعضای خانواده نمایند. تغییر وضعیت جسمی، سکوت، گوش دادن به سخنان خشونت گرا، توجه به آثار خشونت، و وضو گرفتن از راههای کنترل خشم شناخته می شود . از سویی دیگر حکومت ها با وضع برخی قوانین ومقررات می توانند در راستای کنترل خشم قدم بر دارند.

قوه دافعه انسان در برابر ناملایمات و امور مضار را غضب گویند که به ممدوح و مذموم تقسیم میشود؛ اگر انسان با استضائه از نور عقل در مسیر حق قدم برداشته و غضب را تعدیل نماید پسندیده و ممدوح بوده، صفاتی چون شجاعت، غیرت و بسیاری از فضائل انسانی ثمره اش خواهد بود؛ ولی سرپیچی از قوه عاقله و افراط و تفریط در آن انسان را از حق مداری به خودمحوری میکشاند و محصولش تهور و ترس خواهد بود که هر دو مذموم اند.عوامل غضب دنیاگرایی، خودپسندی و زمینه های تربیتی ناسالم قبل از بروز غضب و نیز مهار نفس به محض بروز خشم و قبل از هیجان غضب از راه های درمان این رذیله اخلاقی است.هنر مهار خشم به دو قسم باطنی (تفکر در عواقب ناپسند طغیان خشم، یادآوری خشم خدای سبحان و ...) و ظاهری (وضو گرفتن، ترک کردن محل، تحریک عاطفی مثبت و ...) تقسیم میگردد.