جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: یکی از سؤالات اساسی درباره نفس انسان این است که آیا قبل از تعلق به بدن و افاضه به آن، وجودی مفارق و قائم به ذات داشته که با حدوث بدن به آن می پیوندد، یا اینکه مانند بدن بوده، همراه هر بدن یا به واسطه آن (مع البدن) حادث می گردد. در بین حکیمان مسلمان، سه دیدگاه درباره حدوث و قدم نفس وجود دارد و هر دیدگاه برای اثبات مدعای خود، به دسته ای از آیات و روایات متوسل شده و با مبنا قرار دادن دیدگاه عقلی خود، سعی در توجیه آیات و روایاتِ مؤید نظریه مقابل داشته است. ملاصدرا نیز با توجه به رویه اش در سازگار نمایاندن اندیشه های فلسفی خویش با متون دینی و باور عمیق به یگانگی عقل و نقل و شهود، بر آن شده تا اقوال حکما و مضمون برخی آیات و روایات دال بر وجود پیشین نفس را به نفع نظریه خود توجیه نماید. با توجه به اهمیت این بحث و عدم تبیین آن از نگاه کتاب و سنت، در این نوشتار تلاش بر آن است تا هر آنچه دربارۀ این موضوع در آیات و روایات آمده، جمع آوری و بررسی شود و سازگاری یا عدم سازگاری آن با دیدگاه های فلسفی ارزیابی گردد.

هدف پژوهش حاضر، تببین و تشریح دیدگاه های حضرت علی درباره مسئله تبعیض نژادی به عنوان یکی از مهمترین چالش های فراروی بشر است. بدین منظور از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. نمونه مورد بررسی، متن کامل نهج البلاغه، اسناد و منابع معتبر علمی- دینی از طریق روش کتابخانه ای و الکترونیکی است. بر اساس یافته ها می توان اذعان داشت که حضرت علی ملاک برتری بین افراد بشری را تقوا می دانند. برای رفع معضل تبعیض نژادی، چه در حوزه نظری و چه در حوزه عملی، راهکارهایی از جمله اتحاد و همبستگی همه جانبه، تشریک مساعی مبتنی بر تقوا، ترویج فرهنگ مشورت و... به دست آمد. بر اساس فرمایش های حضرت علی هر جایی که ردپایی از روحیه غرور و استکبار باشد، حق افراد مظلوم و ستمدیده پایمال می شود. باوجود آنکه نژادپرستان ارزش هایی مثل رنگ، پوست، زبان، نژاد، استعداد، قومیت و ملیت را عامل برتری می دانند، در دین اسلام معیار برتری انسان ها، پرهیزکاری و تقوا است.

مشروعیت سیاسی یکی از مهم ترین مسائل کلام سیاسی به شمار می آید. در کلام سیاسی اشاعره چند دیدگاه مهم در باب مشروعیت مطرح اند که دیدگاه «نصب الهی» مهم ترین آنها به شمار می رود. همۀ متکلمان اشعری به این دیدگاه معتقد ند و آن را بر دیگر شیوه های اثبات مشروعیت سیاسی مقدم می دارند. البته در کلام سیاسی اشاعره، دیدگاه «نصب الهی» به معنای ضرورت نصب امام از جانب خدای سبحان نیست؛ بلکه بدین معناست که در صورت وجود چنین نصبی فرد منصوب، از مشروعیت سیاسی برخوردار است. دقیقاً همین رویکرد نقطۀ اختلاف میان اشاعره و امامیه به شمار می آید. مقالۀ حاضر، با شیوه ای توصیفی و تحلیلی، کوشیده است پس از تبیین دیدگاه «نصب الهی» و ادلۀ اثبات آن، ادلۀ اشاعره بر نفی ضرورت نصب الهی را بررسی کند و با نگاهی ایجابی، ادلۀ عقلی و نقلی را (بر اساس مبانی و متون اهل سنت) در اثبات ضرورت نصب الهی بیان دارد.

اساسی ترین فرضیه ای که در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفته عبارت است از بررسی نسبت تئوری تکاملی پیدایش انسان با ظواهر آیات کریمه ی قرآن که در زمینه ی آفرینش انسان وارد شده است. با مطرح شده نظریه اشتقاق انواع توسط (داروین) این انگاره به وجود آمد که نظریات علمی با فحواهای متون دینی در زمینه ی خلقت انسان متعارض و مانعه الجمع هستند ما در این جزوه سعی خواهیم کرد انگاره تعارض علم و دین را به طور عام ونیز این فرضیه را در خصوص پیدایش انسان مورد بازخوانی و امعان نظر قرار دهیم. در یک تعبیر بسیاری کلی نتیجه نهایی به دست آمده در این نوشتار به (رفع تعارض) بلکه (دفع) آن است به این معنا آن چه که در ادبیات نظری (مسأله ) و تراوش های فکری سلف مشهور است اذعان به واقعیت تعارض علم و دین در بعضی حوزه ها و ارائه نمودن مکانیسم های توجیهی و تأویلی برای رفع آن بوده است در حالی که این نوشتار سعی دارد شرایطی را توصیف کند که در آن انگار تعارض از اساس منفی و فرضیه ی تعامل تثبیت می گردد. از نظر ما نمونه های که به مثابه مصادیق تعارض علم و دین (مثل خلقت انسان ) تلقی شده اند برایند خطاهای استراتژیکی است که در صورت تصحیح آنها به ایده ی همگرای علم و دین خواهیم رسید. این تحقیق در سه بخش و هشت فصل تنظیم شده است: بخش اول دارای سه فصل است: دو فصل اول و دوم آن به مباحث مقدماتی و کلی از قبیل: عملیاتی کردن مفاهیم، سابقه بحث، تبیین اهداف، ضرورت و طرح مسئله و فصل سوم عمده ترین رویکردهای فکری معاصر در قبال مناسبت های علم و دین به منظور تأمین پشتوانه تئوریکی برداخته است. بخش دوم در دو فصل، نظریه تکاملی داروین و پیامدهای کلامی نظریه موصوف رابرای دیانت از قبیل معارضه انگاری با اتقان صنع و ناسازگاری با ظواهر قرآن کریم را به تصویر و نقد می کشد. بخش سوم نیز سه فصل تشکیل شده است: در فصل اول با طرح دیدگاه های مختلف تفسیری درباره ی آیات آفرینش ظهور متون قرآنی بررسی شده است. در فصل دوم به راه حل ها و مکانیسم های سازگار کننده ای که از سوی متفکران جهت رفع تعارض میان آیات کریمه ی قرآن و نظریات علمی ارائه شده پرداخته است. ما در نظریه های اندیشمندان مسلمان، دو مکانیسم اصلی توجیه را تحت عنوان منطق ( تأویل) و تطبیق باز یافته ایم که اغلب عالمان مسلمان از آن دو مکانیسم برای رفع معارضات علم و دین بهره جسته اند و در فصل سوم یک راهبرد ترکیبی جهت حل چالش های علم و دین ارائه شده است.