جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: تمدن پارسی دارای سنت مستمر اندیشه فلسفی است که بیش از دو هزار و نیم سال به طول انجامیده است. جلد پنجم و پایانی «مجموعه‌ای از فلسفه در ایران» به بررسی هفت قرن بین حمله مغول تا پایان دوره قاجار می‌پردازد. این جلد به سه بخش تقسیم می‌شود: «مکتب شیراز» که اهمیت آن برای ترکیه عثمانی و هند مسلمان اکنون مشخص شده است. «مکتب اصفهان» که نشانه ادغام حدود هشت قرن اندیشه اسلامی است. و سرانجام «مکتب تهران»، جایی که فلسفه سنتی با تفکر مدرن در ایران مواجه شد. این مجلد برای شناخت سنت فکری اسلامی نه تنها در ایران بلکه در ترکیه عثمانی و هند مسلمان بسیار حائز اهمیت است.

اصالت وجود به همراه وحدت وجود، اساس حکمت متعالیه‌ی صدرالمتألهین است و دو معنی دارد که در معنای نخست، تنها وجود است که عالمِ واقع را تشکیل می‌دهد و ماهیت جز به‌نحو مجازی، تحققی در خارج ندارد. این معنا با وحدت شخصیه‌ی وجود، سازگار است. در معنای دوم، تنها وجود است که تحقق بالذات دارد، اما ماهیت هم به‌تبع وجود، در خارج تحقق دارد. این معنا با وحدت تشکیکی وجود، مطابقت دارد. اگرچه صدرا معنای نخست را، که دیدگاه نهایی اوست، بارها و به‌صراحت بیان کرده است، در مطالبی که باعنوان براهین اصالت وجود آورده، فقط معنای دوم را اثبات کرده است و هدفش این بوده است که در مقابل طرفدارانِ اعتباری‌بودن وجود، بر تحقق خارجی وجود تأکید ورزد، نه اینکه تحقق خارجیِ ماهیت را انکار کند. البته برخی‌از شارحان حکمت او به تکمیل این براهین برای اثبات معنای نخست پرداخته‌اند. آقاعلی مدرس زنوزی تنها مدعی معنای دومِ اصالت وجود است و براهین وی هم فقط همین معنا را اثبات کرده‌اند. وی ازآن‌رو که منکر وحدت شخصیه‌ی وجود است، اعتقادی به معنای اولِ اصالت وجود نداشته، آن را در فلسفه‌ی خویش مطرح نکرده است

رساله «خاستگاه عرفان امام خمینی» به نحو تاریخی درباره اتصال امام به طریقه‌ها و مکاتب عرفانی و معنوی شیعهبحث و محتوای آثار و آرای او را با طرق و مکاتب اصلی شیعه مقایسه می‌کند. امام خمینی به‌واسطه استادانش از دو جریان عرفانی تشیع در دوران معاصر یعنی طریقه اخلاقیون نجف و مکتب تهران بهره برده است. اشتراکات فراوانی در کلیات میان روش سلوکی و آرای امامبا مکتب اخلاقیون وجود دارد، اما این اشتراکات به‌گونه‌ای نیستند که بتوان از تأثر امام از اخلاقیون سخن گفت؛ زیرا امام در بحث معرفت نفس و نفی خواطر که در مدار توجه اخلاقیون قرار دارد، به شیوه آنان سخن نگفته است. در مقابل شباهت معناداری میان دو اثر اصلی امام در عرفان نظری، یعنی شرح دعای سحر و مصباح-الهدایه با آثار آقا محمدرضا قمشه‌ای، استاد استادان مکتب عرفانی تهران، وجود دارد و همچنین امام در آرای سلوکی خود کاملاً از استادش مرحوم شاه‌آبادی تأثیر پذیرفته است. البته در هر دو مورد امام مواجهه‌ای خلاقانه داشته و آثار سلف خود را در محتوا، حجم و روش بحث توسعه داده است.