جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهمی که در خصوص ایمان مطرح میشود، این مساله است که آیا ایمان مطلوب، ایمانی است که از طریق دلیل، اعم از دلیل عقلی و غیرآن، به دست بیاید، و یا اینکه ایمان مطلوب، حاصل یک سیر درونی و شخصی میباشد؟ در یک طرف ارادهگرایانی چون سورن کرکگور معتقد هستند ایمان حقیقی محصول ارادهی آزادانهی انسان بوده و با یک جهش به وادی ایمان به دست میآید. در طرف دیگر عقلگرایانی چون علامه مصباح (ره)، ضمن تاکید بر نقش اراده در حصول امری اختیاری به نام ایمان، ایمان را دارای بعد شناختی نیز میدانند. اهمیت حل این مساله به میزان اهمیت خود ایمان دینی است. همچنین حل شدن این مساله میتواند کمک شایانی را در زمینهی نوع تبلیغ دین (احساسی و یا شناختی- احساسی) در حق مبلغان دینی انجام بدهد. هدف ما در این پژوهش، این است که با بررسی اقوال اندیشمند مسیحی، سورن کرکگور، و سپس تطبیق آن بر نظرات اندیشمندان اسلامی، به خصوص علامه مصباح (ره)، به یک نگاه جامع و دقیق نسبت به نقش عقل و اراده در ایمان نائل بیاییم. پس از بررسی و تطبیق کلمات و عبارات اندیشمندان مذکور، به این نتیجه رسیدیم که نظریهی ارادهگروانهی کرکگور، علی رغم نکات بسیار مفیدی که در دل خود دارد، خالی از اشکال نیز نمیباشد. توجه به حقیقت درونی ایمان، ارائهی تصویری صحیح از انسان دوبعدی و دیالکتیک وجودی او، تاکید بر اهمیت عشق الهی و همچنین تبیین آثار ایمان دینی، از نقاط قوت این نظریه است. همچنین منحصر دانستن ایمان به بعد درونی، از بین بردن امکان دفاع عقلانی از ایمان دینی، اعتقاد به تجسد و سعی در توجیه آن به عنوان یک آموزهی غیر قابل دفاع عقلانی، شرعی دانستن ملاک حسن و قبح اعمال و همچنین ارائهی تقسیمی نادرست و بدون ملاک از مراحل زندگی انسان، از نقاط ضعف این نظریه است.

بحث پیرامون حقیقت اوامر و نواهی الهی از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده است. مسأله محوری این بحث عبارت است از آن که آیا موارد امر و نهی خداوند، پیش از تعلق دستور الهی متصف به خوب و بد می‌شوند یا این حکم خداوند است که آنها را خوب و بد می‌گرداند. این مسأله در قالبی عام‌تر پیرامون تمام گزاره‌های هنجاری اخلاقی مطرح می‌شود و بر این اساس واقع‌نما بودن یا اعتباری بودن گزاره‌های اخلاقی محل نزاع واقع می‌گردد. همچنین در پسِ این مسأله، سوال دیگری مطرح می‌شود که اگر گزاره‌های اخلاقی و شرعی واقع‌نما دانسته شدند، این واقعیت کدام است و تبیین فلسفی آن به چه شکل است؟ هدف از نگارش این تحقیق پاسخ به پرسش ابتدایی به اجمال و پرداختن به پرسش دوم به تفصیل بوده است، چراکه نحوه پاسخ به این دو مسأله تأثیر شگرفی اولاً در نگاه مخاطبین احکام شرعی و اخلاقی می‌گذارد و ثانیاً موجب بروز تحولات چشمگیری در علوم انسانی می‌شود. روشی که در این تحقیق از آن بهره برده‌ایم، روش تبیینی-تحلیلی است که بر اساس آن نظریات و فرایندهای مورد بحث به تفصیل بیان شده و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. نتیجه‌ای که از این تحقیق حاصل گشت عبارت بود از این که گزاره‌های شرعی همچون تمام گزاره‌های اخلاقی، حاکی از واقعیتی عینی در ورای خواست و دستور خداوند متعال هستند. همچنین روشن گشت که این واقعیت، حقیقتی از سنخ علیت دارد و بر اساس آن ضرورت بالقیاس در فرایند رسیدن به سعادت یعنی همان کمال اختیاریِ حقیقی، جاری و ساری است.

کمال نهایی انسان بر اساس اصول حاکم بر علم‌النفس فلسفی از منظر علامه مصباح یزدی، در گرو «یافت شهودی فقر وجودی» یا «به فعلیت رسیدن شناخت ناآگاهانه و اشتداد علم حضوری به حقیقت نفس و ارتباط تکوینی با خدای متعال» است. پژوهش حاضر درصدد بررسی نقش «ذکر» در تکامل نفس است. ازاین‌رو سؤال اساسی آن است که «توجه به خدا» چگونه موجب «اشتداد علم حضوری نفس به خود و خداوند» می‌شود؟ سؤال دیگر آن است که آیا توجه به خود، موجب تقویت علم حضوری به نفس است یا تضعیف آن؟ این در حالی است که در بیانات علامه مصباح یزدی، سخنانی به نفع هر دو دیدگاه مطرح شده است. هدف این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده، پاسخ به این پرسش‌ها بر اساس مبانی خاص ایشان است. نتیجة حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که میان توجه به خود و توجه به خداوند، نوعی یگانگی برقرار است؛ به‌گونه‌ای‌که تقویت و اشتداد علم حضوری به خود، علم حضوری به خداوند را نیز در پی دارد. بنابراین، توجه به ذات نفس با تکامل نفس سازگار است، و توجه به مراتب دیگر، ناسازگار با آن.

فلسفه تجربی یکی از مهم‌ترین مکاتب فکری معاصر به شمار می‌رود که تأثیری گسترده بر تمامی حوزه‌های معرفتی جدید و حتی بر رفتارها و کنش‌های فردی و اجتماعی انسان معاصر نهاده است. این پژوهش با تمرکز بر فلسفه تجربی به عنوان بنیادی برای علوم انسانی نوین، در پی آن است که مباحث اصلی این حوزه را بر پایه معرفت‌شناسی و متافیزیک بررسی و تحلیل کند. هدف از انتخاب این موضوع، تبیین جایگاه فلسفه علمی و نقش بنیادین آن در شکل‌گیری و تحول علوم انسانی معاصر است. در این راستا، نشان داده می‌شود که مکتب تجربی دو وجه دارد: وجه نخست، مکتب تجربی در تقابل با مکتب عقلی است که پیشینه‌ای در تاریخ اندیشه فلسفی دارد؛ اما وجه دوم آن، فلسفه علمی به مثابه بنیان فلسفی علوم و مکاتب فکری جدید است، به گونه‌ای که می‌توان عمده مکاتب فکری معاصر را در ذیل این فلسفه، به معنای فاصله گرفتن از متافیزیک یا فلسفه وجودی، تحلیل کرد. نشانه های این فلسفه از اواخر قرون وسطی آشکار شد و با آرای دکارت و بیکن تکوّن یافت و در ادامه با آرای جان لاک، هیوم و پیروان آنان گسترش یافت و در فلسفه کانت با نقد عقل نظری تعمیق یافت و سرانجام در مکتب پوزیتیویسم منطقی به اوج خود رسید. فلسفه تجربی بر اصول و لوازمی مانند اسمی‌گرایی، ظاهرگرایی، کمّی‌گرایی و ذات‌گرایی استوار است و تأثیری ژرف بر پیدایش علوم انسانی جدید، از جامعه‌شناسی آگوست کنت، اقتصاد آدام اسمیت، زیست‌شناسی چارلز داروین و تعریف دین طبیعی در اندیشه دیوید هیوم نهاده است. این پژوهش با رویکردی تحلیلی-انتقادی به نقد این مکتب و مبانی آن می‌پردازد و در این مسیر از دیدگاه‌های انتقادی علامه مصباح یزدی بهره می‌گیرد؛ اندیشمندی که اهتمام ویژه‌ای به مبانی فلسفی علوم انسانی داشته و ریشه مسائل این علوم را در مبانی و بنیادهای آن جست‌وجو می‌کرد، نه صرفاً در نتایج یا برخی گزاره‌های آن. وی بر آن بود که معرفت تجربی و فلسفه علمی خود مبتنی بر روش عقلی و مبانی متافیزیکی و وجودی‌اند؛ از این‌رو نظریه شناخت در اندیشه او همچون سنت فلسفه اسلامی، مبناگرایانه است. همچنین فلسفه مطلوب از دیدگاه او در حکمت متعالیه صدرایی تبلور می‌یابد که با معرفت وحیانی نیز همسویی دارد. بر این اساس، وظیفه علوم انسانی در نگاه ایشان، بازگشت به مبانی عقلانی و متافیزیکی است تا بتواند سعادت واقعی انسان را تأمین کند. پژوهشگر در این رساله بر این باور است که مسیر تحول در علوم انسانی از بازاندیشی در ریشه‌های متافیزیکی آن آغاز می‌شود، سپس با بازسازی فلسفی ناظر بر علم و در نهایت با بازخوانی علوم انسانی در سطح تخصصی، زمینه اصلاح، بازسازی یا تأیید آن‌ها فراهم می‌گردد.

مسأله ولایت یکی از مسائل اساسی و حائز اهمیت است که همه عرصه‌های دین را از هدایت ظاهری و پنهان، دینی و اجتماعی گرفته تا امامت و خلافت و... را شامل می‌شود. در اعتقاد شیعه و تصوف اسلامی، ولایت مانند روح در کالبد دین است که در آن جان می‌دهد. زیرا استواری و تداوم دین و حیات دینی پیروان آن در گرو حضور نگهبانی از مرزهای آن است و این معنا اقتضا می‌کند که چنین شخصی به همه این حدود و احکام دانا و آگاه باشد. این مهم تنها می‌تواند برای کسی باشد که به بالاترین درجات تقرب به حق رسیده باشد و دارای مقام ولایت مطلقه باشد تا بتواند علم دینی و معرفت به مبدأ هستی پیدا کند. از نظر شیعیان چنین شخصی شخص امام معصوم (علیه السلام) و از نظر اهل سنت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) است و طبق فرموده صوفیان وصی کامل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است. کمتر کسیپیدا می‌شود که اهمیت موضوع ولایت را در دیدگاه شیعه، هرچند مختصر، درک نکنند، اما حتی به عقیده برخی، تشیع و ولایت مترادف هستند، به گونه ای که معنای یکی، دیگری را مطرح می کند. شاید اگر اینطور بیان کنیم که ولایت در عرفان، خصوصا در مکتب ابن عربی دارای اهمیت مشابه بوده است، بیهوده نگفته‌ایم

فلسفه به شناخت هستی می‌پردازد و فیلسوف به‌جهت تحصیل این هدف، به بررسی مسائل عام هستی می‌پردازد. در میان مسائل فلسفی برخی از آن‌ها بنیادی‌ترند به این صورت که اتخاذ نظر در آن‌ها به شکل مستقیم و غیر مستقیم در دیگر مسائل فلسفه تأثیر می‌گذارند. شاید بتوان چنین ادعا کرد که ملاصدرا مسئله اصالت وجود را ریشه‌ای ترین مسئله فلسفه دانسته با این حال در همین مسئله اساسی، خوانش‌های متعددی شکل گرفته است که بالتبع، پیگیری لوازم این خوانش‌ها نتایج متفاوتی را در دیگر مسائل فلسفه به‌دنبال خواهد داشت. علامه مصباح قبل از ورود به محل نزاع و ارائه دلیل بر اصیل بودن وجود، تأکید ویژه‌ای بر روشن شدن سوال اصلی و محل نزاع اصالت وجود یا ماهیت دارند؛ چنان‌چه طرح مسئله به خوبی صورت پذیرد، اصیل دانستن وجود، بدیهی و یا قریب به بدیهی خواهد بود. از دیگر برجستگی‌ها و امتیازات خوانش ایشان، تأکید ویژه بر شناخت دقیق چگونگی شکل‌گیری مفاهیم، اقسام آن‌ها و احکام مربوط به هر قسم از مفاهیم است، نیز تفکیک میان احکام مفاهیم و احکام الفاظ و احکام واقعیت خارجی در منظومه فکری ایشان دارای اهمیت است. از دیگر مسائل مورد توجه در منظومه فکری علامه مصباح، توجه به مراتب اعتبار است که عدم ارائه تحلیل درست از آن، طیف وسیعی از مغالطات را به‌دنبال داشته و فیلسوف را از دامن هستی‌شناسی به وادی هستی‌تراشی می‌اندازد. ثمره این دقت ممتاز در هستی‌شناسی، قول به اصالت وجودی است که هیچ‌گونه حقیقت دیگری(از جمله حقیقت لابشرط) چه به‌صورت جداگانه و چه در ضمن وجود و یا به‌تبع آن را نمی‌پذیرد. امتداد این خوانش در مباحث مهم فلسفی نظیر «تبیین نحوه واقع‌نمایی مفاهیم»، «تبیین واقع‌نمایی قضایای گوناگون»، «نفی هیولای بدون فعلیت»، «قبول حرکت جوهری»، «وحدت و کثرت»، «تبیین تشکیک طولی وجود»، «وجود رابط»، «اثبات کامل مطلق»، «تبیین توحید افعالی» و «نفی جبر و تفویض» نمایان می‌شود. در این رساله سعی شده تا با روشی تحلیلی و با استناد به آثار مکتوب و شفاهی علامه مصباح، ابهامات احتمالی از ترسیم محل نزاع اصالت وجود زدوده شود و با پیگیری لوازم این خوانش در دیگر مباحث هستی‌شناسی، میزان تأثیر و کاربرد این مسئله بنیادین را در دیگر حوزه ها بنمایانیم.

انسان شناسی بخشی از علوم انسانی است و علم گسترده در خصوص توضیح ابعاد وجودی انسان است که حوزه گسترده ای از فرهنگ انسان را در بر می گیرد ۔ ماهیت انسان شناسی از دیر باز، مقایسه بین فرهنگی بوده است ونسبی گرایی اصلی اساسی در روش تحقیق انسان شناسی شده است۔ انسان شناسی علم است و از این رو قادر به تبیین، پیش بینی وکنترل روابط بین نمود های حوزه فرهنگ جوامع بشری بوده است۔ از طرف دیگر علوم انسانی در محیط ما به شدت متاثر از جهان سکولار بوده است که بعد معنوی انسان را نا دیده می گیرد وصرفا بعد فزیکی بشر توجه داشته است ۔ برای تامین سعادت انسان تغییر این روش از ضروریات است۔ در اهمیت علم انسان شناسی همین بس که برای حرکت در مسیر کمالات انسانی گریزی از شناخت انسان نیست زیرا این شناخت زمینه عروج انسان را تا سدرۃ المنتهی فراهم خواهد کرد۔

اخلاق هنجاری نوعی از‌مطالعات و بررسی های اخلاقی است که کاربرد آن ارائه‌ی نظریه معقول درباره افعال اختیاری انسان است که در این حوزه نظریات متنوعی وجود دارد که دارای اشکالات اساسی هستند که وجود این اشکالات دست یابی به نظریه‌ی متمایز و فراگیر را ضروری می کند. حال از نظریات اندیشمندان معاصر نیز در حوزه اخلاق هنجاری استفاده می شود. در این پژوهش پس از اشاره ای گذرا به مولفه های و ویژگی های اصلی نظریات اخلاقی معاصر (علامه محمد تقی مصباح یزدی و دکتر هادی صادقی) به مقایسه دو دیدگاه پرداخته شده است. نظریه اخلاقی مصباح یزدی بر پایه قرب بنیان گذاری شده است. این نظریه بر اساس رابطه واقعی میان عمل و اختیار بشر و آثار واقعی مترتب بر آن است که از روابط علی و معلولی میان فعل و نتیجه حکایت دارد و طبق دیدگاه ترکیبی ایشان ، عقل اصول کلی اخلاق را تعیین می کند ولی برای تعریف و تبیین و تعیین مصادیق نیاز به وحی را ضروری می داند. ولی در نظریه‌ی یکپارچگی اخلاق توجه داشتن به تفاوت ها و ظرفیت های مردم و گروه ها در امور اخلاقی مورد توجه قرار می گیرد و بر اساس وسع و تناسب آن ها توصیه های اخلاقی را انجام می دهند. از ویژگی های این نظریه می توان به فرا دینی بودن ، غیرترکیبی ، تناسب گرایی وغیره اشاره کرد. این پژوهش بر اساس روش توصیفی و تحلیلی نگارش شده است

ارزش شناسی خیر و خوبی همواره یکی از موضوعات مهم و اندیشه ای در حوزه فلسفه سیاسی بوده است که اندیشمندان بسیاری به آن پرداخته اند.. اندیشمند شهودگرا، جرج ادوارد مور معتقد است سود یا خیر يك امر آرمانى است كه حاصل جمع تركيب حالت هاى مختلف و ارزش هاى متكثّر است و اخلاق مبتنى بر اين است كه چه امرى «خوب» است و «خوب» امرى بسيط و از اين‌رو، غيرقابل تعريف است؛ زيرا تنها امور مركب را مى‌توان تعريف كرد، مور تکثرگرایى را در ارزش اخلاقى مطرح کرد و سودگرایى آرمانى را پیش نهاده است، در نظر او, بیشینه کردن سود, تنها به معناى ارتقاى لذات نیست, بلکه تلاشى براى به بار آوردن و بالا بردن میزانِ ارزش هاى متکثرى است که ذاتاً ارزش مندند و لذت تنها یکى از آنهاست، در اندیشه اسلامی از دیدگاه آیه الله مصباح مجور شناخت خیر را ارزش گذاری افعال انسان می دانند و معتقد به شناخت حسن و قبح عفلی افعال هستند بطوریکه قوه باطنی را متصور می شوند که درک زیبایی و درستی اعمال یا بالعکس درک قبح و زشتی اعمال توسط آن قوه درک و استنباط می گردد و این درک نسبت به کمال هر فعل قابل استنباط است در این مقاله با روش تحلیل تطبیقی به بررسی آرای دو اندیشمند پرداخته شده است.