جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غرائز، پاره‌اي از اميال و گرايش‌هاي دروني مشترک ميان انسان و حيوان است که در ذات آنها به‌منظور بقاء و استمرار وجودشان نهاده شده است که معمولاً با يکي از اندام‌هاي جسمي ارضاء مي‌شوند. با توجه به حکيمانه و هدف‌مند بودن نظام هستي، انسان داراي کمال حقيقي بوده و طبعاً غرائز او نيز بايد در راستاي تأمین کمال حقيقي، مديريت شوند. پژوهش حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي و با هدف مديريت صحيح غرائز حيواني انسان در راستاي کمال حقيقي از منظر قرآن، با تأکيد بر انديشۀ علامه مصباح يزدي سامان يافته است. حاصل تحقيق اينکه راه‌کارهاي بينشي مديريت غرائز عبارتند از: 1. ايجاد بينش نسبت به مبدأ متعالي و صفاتي مانند علم، مالکيت، رازقيت و غناي مطلق؛ 2. ايجاد بينش نسبت به معاد و بيان هدف‌مندي نظام هستي و غايت‎مندي انسان، تعيين کمال نهايي او، بيان برتري آخرت نسبت به دنيا، نقش ابزاري ‌داشتن دنيا براي آخرت و رابطۀ عيني ميان آن دو. راه‌کارهاي انگيزشي آن نيز عبارتند از: انذار، تبشير، امر و نهي و وضع قوانين بازدارنده.

نظریۀ تکامل را چارلز داروین ابتدا در دانش زیست‌شناسی مطرح کرد، اما گذشت زمان نشان داد این نظریه محدود به حوزۀ زیست‌شناسی نماند و امروزه در شاخه‌های مختلف علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، تفسیر الحادی از این نظریه را، که امروزه در بستر الحاد تکاملی جدید روی داده است، می‌توان از جمله موانع جدی به‌منظور اسلامی‌سازی علوم انسانی تلقی کرد. از سوی دیگر علامه مصباح یزدی را می‌توان از پیشگامان پروژۀ اسلامی‌کردن علوم اسلامی قلمداد کرد. مسئلۀ مقالۀ حاضر این است که تأثیر الحاد تکاملی جدید بر مبانی علوم انسانی با محوریت آرای استاد مصباح یزدی نقد و ارزیابی شود. گردآوری داده‌‌ها به روش کتابخانه‌ای-اسنادی و صورت گرفته و برای داوری از روش تحلیلی (عقلی) سود جسته‌ایم. یافتۀ پژوهش نشان می‌دهد دعاوی ملحدان جدید از حیث اشکالات معرفت‌شناختی، الهیاتی و دین‌شناختی به‌شدت آسیب‌پذیر است.

ذات‌گرایی جدید در تقابل با کلّ ضدّذات‌گرایی مابعدنیوتنی تا حال حاضر و روایت جدیدی از ذات‌گرایی قدیم است. جناب استاد مصباح یزدی، که در سنّت ذات‌گرایی قدیم قرار دارند، دارای دیدگاهی است که در توافق با ذات‌گرایی جدید است. طبق ذات‌گرایی جدید، حقایق دارای ذوات و خواص ذاتی حقیقی و اعتبارات دارای ذوات و خواص ذاتی اعتباری‌اند. ذوات و خواص ذاتی موضوعات تجربی از طریق تجربه، موضوعات عقلی از طریق عقل، و موضوعات اعتباری(اعم از اعتبارات تجربی و نقلی، و اعم از اعتبارات توصیفی و توصیه‌ای) از طریق اعتبارات غیردینی و دینی قابل اکتساب و شناسایی می‌باشند. طبق رویکردی که مصباح یزدی در باب روش و در باب علم دینی دارند، علوم تجربی و نیمه‌ی تجربی علوم اجتماعی و رفتاری به تبع تجربه، علوم عقلی محض به تبع عقل، علوم عقلی غیرمحض به تبع عقل و منابع عقلی دین، و علوم نقلی و نیمه‌ی نقلی علوم اجتماعی و رفتاری به تبع نقل و منابع نقلی دین قابل اکتساب می‌باشند. بر این اساس، رسالت دین بر تأیید برخی علوم، تهذیب برخی علوم، و تأسیس برخی دیگر است.

بحث ما دربارة ملاک ارزش‌هاي اخلاقي از نظر اسلام و ساير مکاتب اخلاقي بود و اينکه اين ارزش‌ها در چه شرايطي ثابت مي‌شود. ارزش‌هاي اخلاقي مي‌توانند مطلوب، نامطلوب، مثبت يا منفي باشند و داراي مراتب‌اند و اسلام براي آنها حد نصابي قائل است که همة موظفند آن را شناخته، با توجه به آن، برنامه‌هاي خود را تنظيم کنند. حد نصاب ارزش‌ها مؤيدات و مقدمات ارزش‌هاي اصلي محسوب مي‌شوند. بعضي از مراتب نيز مخصوص انبيا و اولياي خاص خداست که امثال ما از درک آنها عاجزيم، اما بسياري از مراتب ارزش‌ها را مي‌توان درک و تعريف کرد و لوازم آن را برشمرد. روح همة ارزش‌هايي که مورد قبول اسلام است، ايمان به خداست. به ميزان دخالت ايمان در هرکاري، ارزش آن کار معين مي‌شود. البته ايمان با علم (دانستن) تفاوتی ظريف دارد؛ زيرا علم با کشف واقعيت براي انسان ـ هرچند بي‌اختيار و بدون تلاش ـ حاصل مي‌شود، اما در ايمان عنصر اختيار وجود دارد؛ يعني بعد از علم، انسان بايد آن را بپذيرد و به لوازم آن ملتزم باشد. ازاين‌رو ممکن است با وجود علم، ايمان وجود نداشته باشد. همچنان‌كه فرعون مي‌دانست حضرت موسي(ع) پيامبر است، اما مي‌گفت: «مَا عَلِمْتُ لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرِي» (قصص: 38) يا «أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَي» (نازعات: 24).

يکي از مسائلي که امروزه در مورد آن اختلاف‌نظر فراواني وجود دارد بحث از حقوق و تکاليف زن و مرد است. مدعيان اين باور، زنانگي و مردانگي را نقش‌هاي اعتباري مي‌دانند که جامعه به افراد بخشيده است. اين مقاله به روش کتابخانه‌اي و به‌شيوۀ توصيفي ـ تحليلي صورت گرفته است. براساس رويکرد آيت‌الله مصباح يزدي به مسئلۀ جنسيت زن و خانواده که رويکردي کلامي و اجتهادي است، به اثبات حقيقت جنس مذکر و مؤنث براساس تفاوت‌هاي روحي و جسمي که در هريک از اين دو دسته وجود دارد، پرداخته و سپس آثار ناشي از اين تفاوت‌ها را که منجر به تعيين حقوق و تکاليفي براي هريک از دو جنس مي‌شود ذکر مي‌کنیم. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه اين تفاوت‌ها هرگز به معناي ظلم در حق زن و برتر بودن مرد نيست؛ بلکه هر دوي آنها در حقيقت و روح انساني واحدند و تنها تفاوتشان در جهات جسمي و رواني است که خداوند متناسب با اين تفاوت‌ها براي تکامل آنها حقوق و وظايف متقابلي را مشخص کرده و مسير تکامل و سعادت را براي همه انسان‌ها مهيا کرده است.

هدف مقاله حاضر واکاوي شاخصه‌هاي مسئلۀ جمعيت از ديدگاه علامه مصباح يزدي، ازجمله ماهيت مسئلۀ جمعيت و ارتباط آن با ساير علوم، ديدگاه اسلام راجع به تکثير جمعيت، عوامل مؤثر در پديدآيي مشکل جمعيت در ايران، شيوه و راهبرد برون‌رفت از اين مشکل است، که با روش کتابخانه‌اي و تحليل محتوا به آن پرداخته شده است. نتيجه آنکه از ديدگاه علامه مصباح يزدي 1. مسئلۀ جمعيت ماهيتي ميان‌رشته‌اي دارد و با علوم جمعيت‌شناسي، جامعه‌شناسي، اقتصاد و فقه مرتبط است؛ 2. مطلوبيت تکثير نسل منطبق بر فلسفه آفرينش و يک اصل موضوع کلامي و با توجه به روايات، نزديک به بديهي است؛ 3. عوامل مؤثر در پديدآيي مشکل جمعيت شامل توطئۀ دشمنان خارجي، خطاي روحانيان، خطاي دولت‌مردان، عقب‌ماندگي‌هاي علمي و رواج فرهنگ راحت‌طلبي جهاني است؛ 4. تعيين روش در آغاز، بررسي جنبه‌هاي مختلف موضوع و توجه به نقش عوامل متعدد و جمع‌بندي و اولويت‌بندي مشکلات ضروري است؛ 5. راهبرد حل مسئلۀ جمعيت، برنامه‌ريزي در جهت تقويت پايه‌هاي علوم مرتبط با مسئلۀ جمعيت به‌ويژه جمعيت‌شناسي، جامعه‌شناسي جمعيت، اقتصاد جمعيت و فقه جمعيت؛ برملاساختن توطئه‌هاي دشمن، نقد روشنگرانۀ جنگ فمينيسم عليه خانواده و نيز برنامه‌هاي تقويت دينداري به‌ویژه تقويت اعتقاد به ارزش‌هاي خانوادگي در زمينۀ فرزندآوري و فرزندپروري، از مجموعه ديدگاه‌هاي علامه مصباح يزدي نتيجه‌گيري مي‌شود. نقش حوزه‌هاي علميه در انجام فعاليت‌هاي فرهنگي، پژوهشي و آموزشي، معرفي نتايج و ارائه تحليل‌هاي درست، برجسته است.

ملت در جامعه سیاسی دارای حقوق و آزادی های عمومی می باشد، بخشی از این حقوق و آزادی ها در قانون اساسی تصریح گردیده است که از آن به عنوان حقوق بنیادین ملت تعبیر می گردد. اکثر نظام های سیاسی متشکل از مبانی اندیشه‌ای و فلسفی هستند که برگرفته از حاکمیت اندیشه ها و ایدئولوژی متفکران فلسفی و حقوقی می باشد. از این رو براساس نوع نگرش فلسفی حاکم بر نظام سیاسی، قانون اساسی را تدوین و تصویب نموده و درنهایت مبانی فلسفی خود را در ارکان و ساختار حکومت ها و نیز در نوع نگرش به حقوق بنیادین ملت متبلور می گردانند. هدف: هدف این پژوهش تبیین نگرش فلسفی و حقوقی علامه مصباح یزدی و نیز تاثیر این رویکرد در تعیین مبنا و منشا حقوق‌بنیادین برای ملت در حکومت‌اسلامی می باشد. روش: مقاله حاضر با روش تحلیلی‌– توصیفی مبانی فلسفس حقوق بنیادین مات از منظر علامه مصباح یزدی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته: علامه مصباح یزدی به عنوان یکی از بزرگترین فیلسوفان و نظریه پردازان عصر حاضر، مبانی فلسفی حقوق بنیادین ملت را در همگرایی حقوق ملت با شریعت، کمال باوری، کرامت انسانی و فرجام باوری خلاصه می‌نمایند.

پرسش از وجود جامعه مبتنی بر اندیشه‌های فلسفی مختلف، پاسخ‌های متنوعی می‌یابد. در این مقاله مبتنی بر تبیین حکمی کمّ منفصل(عدد) در صدد پاسخ به این پرسشیم. داده ­های مقاله با روش اسنادی جمع­آوری شده و تحلیل داده­ها، مبتنی بر روش قیاسی-برهانی است. آیت الله مصباح عدد را در زمرۀ معقولات ثانویه فلسفی می‌داند که وجود خارجی ندارد و علامه طباطبایی عدد را در زمرۀ اعراض و مفاهیم ماهوی می‌داند. رویکرد علامه در قبال کمّ منفصل، مسیری برای اثبات وجود حقیقی جامعه خواهد گشود؛ چه آن­که ایشان معتقد به وجود خارجی عدد است و لذا مبتنی بر نظر ایشان، جمع افراد در خارج منتهی به وجود حقیقی جدیدی می­شود که بر پایۀ تعداد آن جمع هویت می­یابد. اما مبتنی بر رویکرد آیت الله مصباح یزدی در قبال عدد، وجود جامعه از یک امر ذهنی فراتر نمی‌رود. تحلیل حکمی از عدد اگرچه برای هستی­شناسی جامعه راه­گشاست، اما ظرفیت آن برای پاسخ به بسیاری از موضوعات جامعه­ شناختی محدود است و لذا این مدخل فلسفی در کنار سایر مداخل فلسفی می­تواند نظریۀ حکمی جامع­الاطرافی در هستی­شناسی اجتماعی رقم زند.

يکي از مباحث مطرح در حوزۀ ادراکات، ارزش معرفتي آنهاست. معرفت حقيقي معرفتي است که مطابق با واقع باشد. فلاسفه احراز صدق گزاره‌هاي نظري را با ارجاع آنها به گزاره‌هاي پايه و بديهي ممكن مي‌دانند. هر معلوم نظري به‌واسطۀ استدلالی كه در نهايت به بديهيات مي‌رسد، ثابت، يعني احراز صدق مي‌شود. اکثر فلاسفه معتقدند وجه صدق قضاياي اوّلي را، به‌عنوان يكي از انواع بديهيات تصديقي، در ويژگي مفهومي آنها مي‌دانند؛ به اين معنا که صرف تصور موضوع و محمول و نسبت ميان آنها براي جزم به صدق آنها کافي است. ولي آيت‌الله مصباح يزدي تلاش کرده‌اند تا صدق برخي آنها را براساس ارجاع آنها به علم حضوري تبيين کنند. ايشان انتزاع مفاهيم فلسفي گزاره‌هاي اوّلي از علوم حضوري را زمينه‌ساز شکل‌گيري قضاياي اوّلي از آن مفاهيم و نيز نحوۀ حکم بر اتحاد موضوع و محمول براساس علم حضوري را ضامن صدق آن قضايا مي‌دانند؛ و بالاخره شرط رعايت اصول و قواعد منطقي در استنتاج تصديقات نظري از آنها را ضامن صدق تصديقات نظري و مطابقت آنها با واقع مي‌دانند. به‌نظر مي‌رسد ايشان در اين ديدگاهِ خود، متأثر از آموزۀ علامه طباطبائي است که هر علم حصولي برخاسته از علم حضوري است. اين نوشتار به روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي اين مسئله مي‌پردازد که ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي در ارجاع قضايا به علم حضوري متأثر از علامه طباطبائي است.