جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیدگاه اسلام، محور همة ارزش‌ها، ایمان به خداست. در روایات، مباحث مختلفی دربارة ایمان مطرح شده است که برخی از آنها ذیل عنوان «حقیقت ایمان» بیان شد. موضوع دیگری که در روایات دربارة ایمان مطرح است، «کمال ایمان» است. البته همان‌گونه که اشاره شد، معصومان(ع) در روایات درصدد بحث‌های منطقی و کلاسیک نبوده‌اند، بلکه به ‌مقتضای حال مخاطب و نیاز او، مطلبی را بیان فرموده‌اند. بنابراین تفاوت‌هایی که بعضاً در آنها مشاهده می‌شود، نباید منشأ تحیر و توهم اختلاف بین روایات گردد. این‌ تفاوت‌ها، درحقیقت آموزه‌هایی است که یک معلم برای شاگرد خود یا یک مربی برای متربی‌اش بیان می‌کند تا نکاتی را برای بهره‌گیری در زندگی به او تذکر دهد. برخی مؤلفه‌های کمال ایمان عبارتند از: عدم تجاوز از حق، فهم صحیح دین، غلبه دین بر شهوت و واگذاری امور به خدا. این مقال به تفصیل به بیان مؤلفه‌های کمال ایمان و شرح و تفسیر آن می‌ پردازد.

اعتقاد به دعا و استجابت آن از زوایای مختلفی نیازمند تحلیل است؛ زیرا از سویی نشانگر عاملیت الهی در جهان بوده و از سوی دیگر، فرایند آن در نظامی رخ می دهد که قانون علیت از اصول بنیادین آن است. برهمین اساس، پذیرش تحقق پدیده ای در پرتو استجابت دعا با چالش هایی مواجه است؛ به طوری که برخی، استجابت دعا را برآمده از دخالت باری تعالی دانسته و آن را ناقض قوانین طبیعت می دانند. در مقابل برخی تحقق یک پدیده در عالم قانون مند طبیعت را به عنوان برآیندی از استجابت دعا، انکار کرده اند. با توجه به تأثیرات عمیق نهاد دعا در نظام اعتقادی، ارائۀ دیدگاهی منجسم در چگونگی اثرگذاری دعا امری ضروری است. بدین منظور در نوشتار پیش رو که با روش توصیفی ـ تحلیلی بوده و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات آیت الله مصباح یزدی صورت گرفته است؛ استجابت دعا به عنوان بستر عاملیت الهی در منظومه قوانین حاکم بر طبیعت، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که استجابت دعا برآیند اثرگذاری طولی علل فراطبیعی بر علل مادی، در فرایند قوانین حاکم بر طبیعت است.

این مقاله به بحث پیرامون حقیقت ایمان در پرتو روایات می پردازد. ارزش های اخلاقی در اسلام موجب سعادت حقیقی و ابدی انسان می شوند و لازمه سعادت، نیل به کمال حقیقی انسانی است. ازاین رو، سه مقوله ارزش های اخلاقی، کمال و سعادت انسان متلازم یکدیگرند. این ارزش ها دو دسته اند: ارزش های اخلاقی اصیل که مستقیماً در حرکت انسان به مقام قرب الهی نقش آفرین هستند و ارزش های مقدمی اخلاقی که هرچند خودشان عامل اصلی نیستند، اما به این حرکت کمک می کنند؛ چراکه کمال نهایی انسان نیل به قرب الهی است و سعادت حقیقی او نیز در سایه قرب الهی به دست می آید. این نوع ارزش ها «عبادت» نام دارند. ازآنجاکه سعادت انسان در سایه قرب الهی به دست می آید، محور همه ارزش های اخلاقی باید ایمان به خدا و عبادت و بندگی او باشد.

منشأ خداباوری در انسان از دیرباز مورد توجه اندیشمندان ادیان الهی، علوم تجربی و فلسفی بوده است؛ از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی و عمدۀ اندیشمندان مسلمان، خداباوری در انسان، امری فطری است که منشأ آن نحوۀ آفرینش انسان است. به باور داوکینز پیدایش انسان در زمین، بی نیاز از خدای آفریننده است؛ وی اعتقاد به خدای آفریننده را توهمی ویروس گونه می داند که در اذهان بشری در واحدی به نام «مم» جایگزین نظریات علمی شده و به مرور زمان توسعه یافته است؛ مستند اصلی وی در این دیدگاه، نظریۀ تکامل است. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به مقایسه و ارزیابی دیدگاه های آیت الله مصباح یزدی و ریچارد داوکینز دربارۀ منشأ خداباوری در انسان می پردازد. طبق این پژوهش نظریه داوکینز به خلاف دیدگاه آیت الله مصباح یزدی در زمینۀ منشأ خداباوری در انسان در مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی دچار خلل های جدی است.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: نظریات مختلفی در مورد نحوه برخورد با علوم غربی به ویژه علوم انسانی غربی وجود دارد. از روشنفکران سکولار که علم و فناوری غربی را تنها راه پیشرفت می دانند. و اما دیگران که معتقدند در علم و تمدن غرب هیچ برگ زرینی یافت نمی شود که بتوان از آن استفاده کرد. روش و یافته‌ها: روش تحقیق در این مقاله توصیفی و تحلیلی و از نوع کتابخانه‌ای است. یافته ها حاکی از آن است که از دیدگاه آیت الله مصباح در مواجهه با علم غرب آسیب هایی وارد شده است که باید از آن اجتناب کرد. از جمله این آسیب ها می توان به رویکرد سیاسی و ناسیونالیستی، خود باختگی، التقاط و انطباق دین با علم غربی اشاره کرد. رویکرد صحیح علم غربی است و باید در این زمینه نقد و انتخاب شود. اما به دلایلی فواید این علوم در بیشتر رشته ها حداقل است. به ویژه مبانی و مفروضات، روش شناسی عقلی و توصیفی و جنبه هنجاری علوم انسانی؛ اما استفاده از علوم پایه، علوم تجربی و روش شناسی تجربی را می توان به حداکثر رساند. نتیجه: از نظر آیت الله مصباح می توان از علوم غربی به طور کلی استفاده کرد; اما میزان کاربرد آنها در زمینه های مختلف یکسان نیست. باید بین مبانی و روش ها و یافته های علم تفاوت قائل شد.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: این مقاله به منظور تبیین دیدگاه ماکیاولی در مورد ملاک عمل اخلاقی و ارزیابی آن بر اساس مبانی انسان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی است. روش و یافته: روش این مقاله توصیفی- تحلیلی است و یافته های این مقاله عبارتند از: ماکیاولی فیلسوفی قدرت مدار است که نظرات اخلاقی خود را در قالب آرای سیاسی خود ارائه کرده است. او معتقد است که از هر نوع رفتار و عملی می توان برای رسیدن به هدف نیروی انسانی استفاده کرد; اما آیت الله مصباح یزدی معتقد است، برای تعیین معیار حسن و قبح افعال انسان، ابتدا باید شناخت درستی از انسان، ابعاد وجودی، سعادت و شقاوت او، کمال و هدف نهایی او به دست آورد. نتیجه گیری: ماکیاولی هدف اصلی زندگی را نیروی انسانی می داند و اعمال انسان را در صورتی اخلاقی می داند که انسان را قادر به دستیابی به قدرت مادی کند. از نظر او قدرت ارزش ذاتی دارد و انسان می تواند از هر وسیله ای برای کسب آن استفاده کند. از سوی دیگر آیت الله مصباح یزدی به کسب حیات معنوی و اخلاقی معتقد است. او معتقد است که هدف وسیله را توجیه نمی کند و برای رسیدن به نیروی انسانی نمی توان از هیچ رفتار و عملی برای رسیدن به اهداف استفاده کرد.

ترجمه ماشینی: موضوع و اهداف: هدف در این مقاله بررسی نقد، بررسی موضوعات اصلی مطرح شده، نشان دادن ارتباط این موضوعات با مباحث فلسفی معاصر و پیشنهاد چگونگی دفاع از موضع صدرا است. دو نوع دفاع پیشنهاد می‌شود: اول، از آثار صدرا می‌توان حدس زد که او چگونه به انتقاد پاسخ داده است. ثانیاً، می‌توان در نظر گرفت که چگونه می‌توان از موضعی مانند صدرا با توجه به فلسفه معاصر دفاع کرد. روش و یافته‌ها: این پژوهش یک پژوهش کیفی با رویکرد تحلیل انتقادی است. یکی از ویژگی های بارز فلسفه ملاصدرا آموزه روح اوست. او معتقد بود که روح از بدن تکامل می یابد. روح انسان در وجود مادی سرآغاز دارد، اما فراتر از مادیات تکامل یافته و به غیر مادی بودن ابدی می رسد. نتیجه گیری: این عقیده که نفس غیر جسمانی به عنوان جوهری قابل تفکیک، ممکن است وجود خود را به صورت جوهر جسمانی آغاز کرده و سپس به جوهری تبدیل شده باشد، مورد انتقاد علامه مصباح قرار گرفته است. نقد او موضوعاتی را در فلسفه ذهن، متافیزیک و کلام اسلامی مطرح می کند.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: در این پژوهش به اختصار به اندیشه های قرآنی- تربیتی دو متفکر مسلمان معاصر مصباح یزدی و ابوالاعلا مودودی اشاره شده است. اهداف این پژوهش عبارتند از: کشف نکاتی در نظام تعلیم و تربیت قرآنی برای بررسی و نقد نظام تعلیم و تربیت غربی، اصلاح روش های آموزشی مدارس، دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی. روش و یافته: روش این پژوهش توصیفی، تطبیقی و پرسشی (تفسیر موضوعی) در آثار قرآنی محققین مذکور است. مهم ترین اندیشه های مصباح یزدی عبارتند از: ضرورت تربیت جاهل، ظرفیت یادگیری انسان، نقش معلم در تربیت، نقش گروه و تقلید در یادگیری، جامعیت در تربیت، اهمیت علم بنیادین اسلامی. تحقیق با انگیزه الهی، لزوم بررسی صلاحیت معلم قبل از شروع یادگیری. و اندیشه های مودودی عبارتند از: درمان روح متعلم با تربیت صحیح، برانگیختن عواطف و فطرت زبان آموز همراه با آموزش، شفقت استاد و روش مناسب، استفاده از مثال های حسی برای آموزش فراحسی. موضوعات، معیارهای پذیرش فراگیر و نقش مشاهده عینی در یادگیری. نتیجه‌گیری: بر این اساس و با توجه به تحلیل تطبیقی این اندیشه‌ها و رویکردها، مصباح یزدی و مودودی، هر دو اسلام را دارای نظام و مکتب ارزشمندی در علوم انسانی به‌ویژه تربیت می‌دانند.

از ميان مباحث انسان‌شناسي، موضوع فطرت انسان و در مسائل فطرت، گرايش لذت‌طلبي نقش محوري در کمال آدمي دارد. از منظر علامه مصباح يزدي لذت‌طلبي پنج قلمرو حسي، خيالي، عقلي، وهمي و روحي دارد که هرکدام با تفاوت رتبه، در کمال انسان نقش‌آفرين هستند. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي تأثير اين پنج نوع گرايش در کمال انسان از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي مي‌پردازد. در منظر معظم‌له گرايش به لذت حسي دو نقش در کمال انسان دارد: 1. مثبت: که موجب آرامش او مي‌شود؛ 2. منفي: که مانعيت براي شکوفايي لذت‌هاي برتر انسان است. لذت خيالي، هم نقش زمينه‌اي براي تسلط شيطان بر انسان و هم نقش انگيزشي در رفتار انسان در دستيابي به کمال دارد. گرايش به لذت عقلي نيز سه نقش انگيزشي در تحصيل معرفت، و زمينه‌اي در ترجيح لذت‌هاي عالي، و نقش مديريتي در هدايت لذت‌ها به‌سوي کمال انسان دارد. لذت وهمي عامل مؤثري در نشاط معنوي براي رسيدن به کمال برتر است و از طرفي مايه سلب آرامش نفس مي‌شود. اما لذت‌طلبي روحي، دو نقش انگيزشي و مديريتي براي رسيدن به کمال ايفا مي‌کند، از سويي قوي‌ترين انگيزه براي دستيابي به کمال است و از جهتي لذت‌ها را در جهت شکوفايي استعدادِ لذت‌هاي اصيل، مديريت مي‌کند.

ایمان براساس منابع اسلامي، ارزش اصيلي است که موجب سعادت دنيا و آخرت انسان مي‌شود و ساير ارزش‌ها درصورتي‌که داراي حد نصاب باشند، از لوازم، نتايج و شاخه‌هاي ايمان به‌شمار مي‌آيند و اگر كمتر از حد نصاب باشند، انسان را در نیل به اين ارزش اصيل کمک مي‌کنند؛ هرچند خودبه‌خود موجب سعادت‌ دنيا و آخرت نخواهند شد. براي تحقق ايمان، سه مؤلفه لازم است: ابتدا شناخت محتوا و متعلق ايمان؛ زيرا بدون شناخت، تحقق ايمان ممکن نخواهد بود؛ هرچند علم به‌تنهايي نيز کفايت نمي‌کند و چه‌بسا عالماني که کافر بوده‌اند. نمونة بارز اين دسته، فرعون و بالاتر از او ابليس است. دومين مؤلفه، انگيزه براي ملتزم شدن به لوازم علم است. گاهي شرايط به‌‌گونه‌اي است که چنين انگيزه‌اي در انسان تحقق نمی‌یابد و به‌رغم وجود علم، چيزي مانع تحقق ايمان مي‌شود، اما اگر آن معرفت حاصل شد و اين مانع هم وجود نداشت، نوبت به مؤلفة سوم، يعني تصميم به التزام و عمل به لوازم شناخت مي‌رسد. اين همان عنصر اختياري است که در ايمان وجود دارد. به دليل عنصر اختيار است که ايمان ارزشي اصيل به‌شمار مي‌آید و ساير ارزش‌هاي اخلاقي و الهي در ساية آن تحقق مي‌یابد.