جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حقیقت چیست؟ کجا می توان یافت و چگونه می توان تعریفش کرد؟ اینها سوالاتی است که کتاب با آن شروع می شود و درباره حقیقت و مسائل مختلف درباره آن بحث می کند.

حقیقت چیست؟ کجا می توان یافت و چگونه می توان تعریفش کرد؟ اینها سوالاتی است که کتاب با آن شروع می شود و درباره حقیقت و مسائل مختلف درباره آن بحث می کند.

اين‌ كتاب‌ مجموعه‌ درس‌هاي‌ شهيد آيت‌الله‌ دكتر بهشتي‌ است‌ كه‌ در تابستان‌ سال‌1359 با عنوان‌ «شناخت» در كلاس‌هاي‌ واحد دانشجويي‌ حزب‌ جمهوري‌ اسلامي‌ تدريس‌ گرديده‌ است. دربارة‌ اين‌ درس‌ها لازم‌ است‌ به‌ چند نكته‌ توجه‌ شود. نخست‌ آن‌كه‌ چالشي‌ كه‌ در آن‌ سال‌ها توسط‌ انديشه‌هاي‌ ماركسيستي‌ در اذهان‌ مبارزان‌ و فعالان‌ پديد آمده‌ بود و اين‌ شاخة‌ تفكر غربي‌ را به‌ عنوان‌ تنها ايدئولوژي‌ علمي‌ معرفي‌ مي‌كرد، دكتر بهشتي‌ را بر آن‌ داشت‌ كه‌ اولاً‌ موضع‌ تفكر اسلامي‌ را در قبال‌ آن‌ روشن‌ و منقح‌ سازند و ثانياً، اعضاي‌ حزب‌ جمهوري‌ را به‌ سلاح‌ منطق‌ و معرفت‌ در برابر گروه‌هاي‌ سياسي‌ كه‌ خطمشي‌ آنها بر ايدئولوژي‌ ماركسيستي‌ يا شبه‌ ماركسيستي‌ تكيه‌ زده‌ بودند مجهز كنند تا توانايي‌ برخوردي‌ منطقي‌ و مستدل‌ داشته‌ باشند. با توجه‌ به‌ كثرت‌ نوشتارها و گفتارهاي‌ موجود در آن‌ زمان‌ دربارة‌ مسألة‌ شناخت‌ و شبهات‌ فراواني‌ كه‌ پيامد نشر آن‌ها بود، چنانچه‌ در فصل‌هاي‌ كتاب‌ حاضر نيز مشهود است، دكتر بهشتي‌ تلاش‌ بر اين‌ دارد كه‌ به‌ زباني‌ ساده‌ و قابل‌ فهم‌ براي‌ افرادي‌ كه‌ احياناً‌ داراي‌ سابقة‌ مطالعات‌ فلسفي‌ نيستند به‌ طور فشرده‌ و منظم‌ به‌ مبحث‌ مذكور بپردازند. اما انگيزة‌ ارائة‌ اين‌ مباحث‌ صرفاً‌ به‌ برخوردي‌ انفعالي‌ در قبال‌ وضعيتي‌ كه‌ پديد آورندة‌ عمدة‌ آن‌ رواج‌ انديشه‌هاي‌ مادي‌گرايانه‌ و به‌ ويژه‌ ماركسيستي‌ در دهة‌ چهل‌ و پنجاه‌ بود محدود نمي‌شود. دكتر بهشتي‌ با عنوان‌ اين‌ مباحث‌ درصدد تشريح‌ ايدئولوژي‌ انقلاب‌ و حركت‌ اسلامي‌ در ايران‌ نيز هست. رهيافت‌ برگزيده‌ در اين‌ كتاب، شيوة‌ بحث‌ فلسفي‌ به‌ دور از پيچيدگي‌هايي‌ است‌ كه‌ تنها اهل‌ فن‌ به‌ آن‌ آگاهي‌ دارند. موضوع‌ بحث‌هاي‌ مطرح‌ شده‌ معطوف‌ به‌ يكي‌ از گونه‌هاي‌ ارتباط‌ انسان‌ با محيط‌ زندگي‌اش، يعني‌ رابطة‌ آگاهي‌ و شناخت‌ است. اين‌ رابطة‌ آگاهانه، ميان‌ انسان‌ و خويشتن‌ او نيز برقرار است‌ كه‌ آن‌ را “خودآگاهي” مي‌ناميم. اهميت‌ طرح‌ مبحث‌ شناخت، حتي‌ در زمانة‌ ما كه‌ ديگر نام‌ و نشاني‌ از انديشه‌هاي‌ مادي‌ و ماركسيستي‌ در جامعة‌ ما نمانده، با توجه‌ به‌ انسان‌شناسي‌ دكتر بهشتي‌ روشن‌تر مي‌شود. از ديدگاه‌ ايشان، وجه‌ تمايز انسان‌ از ديگر موجودات، آزادي‌ اوست‌ و اين‌ آزادي‌ در انتخابگري‌ وي‌ تبلور مي‌يابد. از همين‌ رو، شناخت‌ و آگاهي‌ انسان‌ مقدمه‌اي‌ لازم‌ براي‌ انتخاب‌ آگاهانه‌اش‌ مي‌باشد و بحث‌ دربارة‌ شناخت‌ كه‌ اساساً‌ موضوعي‌ است‌ مربوط‌ به‌ حوزة‌ معرفت‌شناسي، ضرورتي‌ انكارناپذير مي‌يابد.

جناب ترانثی و مارکوس در این کتاب مقالاتی را راجع به فلسفه قرون وسطی و مشخصا از چند چهره مشهور گردآوری و مطالب فلسفی را ذکر کرده است.

شرح اشارات و تنبیهات نمط سوم- در باب نفس حکمای مشاء تمام ماهیات ممکن موجود را به دو قسم جوهر و عرض و هر یک از آن‌ها را نیز به اقسامی تقسیم کرده‌اند. از این میان، نفس یکی از جوهرهای پنج‌گانه است. (بقیه عبارت‌انداز: ماده یا هیولی؛ صورت جسمیه و نوعیه؛ جسم یعنی شئ مرکب از ماده و صورت؛ و عقل). نفس یعنی جوهری که در ذات خود مرکب از ماده و صورت نیست و ذی‌وضع نمی‌باشد، اما در استکمال خود و انجام افعال به جسم نیازمند است. نفس نباتی، نفس حیوانی و نفس ناطقه نیز از اقسام آن هستند. اولین مسئله درباره حقیقت نفس این است که آیا نفس جسمانی است یا جوهری است مجرد از ماده و عوارض آن؟ اختلاف دیگر درباره نفس این است که آیا یک نفس بر وجود انسان حاکم است یا نفوس متعدد؟ اختلاف‌های دیگر، درباره حدوث یا قدم نفس، کیفیت حدوث نفس و هم‌چنین درباره این موضوع است که هنگام تعلق نفس به بدن آیا نفس به همه‌ چیز عالم است؟ کتاب حاضر نمط سوم از شرح اشارات و تنبیهات اثر ابن سیناست که به موضوع نفس اختصاص یافته است. اصل کتاب، حاصل درس‌هایی است که آیت‌الله سید حسن مصطفوی، سال‌های قبل در دانشگاه امام صادق (ع) تدریس کرده و به وسیله یکی از دانشجویان تحریر شده است.

شرح العرشية کتابی است سه جلدی به زبان عربی، تألیف شیخ احمد بن زین‎الدین احسائی(1166-1241ق) که در شرح و نقد کتاب «العرشیه» ملاصدرا و آرای فلسفی او نوشته شده است. این کتاب به تحقیق صالح بن احمد دباب رسیده و شیخ سعید محمد قریشی بر آن مقدمه‎ای درباره شیوه اندیشه شیخ احمد احسائی نوشته است. قریشی در خاتمه مقدمه‎اش می‎نویسد: «يمكن القول في خاتمة هذا البحث إن الشيخ الأحسائي تميز بأسلوب نقدي جديد، تفرد به الی حد كبير، اعتمد فيه علی الروح القرآنية و السنة الشريفة و العقل المستند اليهما و الفطرة الاسلامية الصافية» در خاتمه این بحث می‎توانیم بگوییم: شیخ احسایی شیوه انتقادی جدیدی را دارد که در آن بر روح قرآن و سنت و عقلی که مستند به آن دو و فطرت اسلامی پاک است، تکیه کرده است. محقق کتاب هم می‎نویسد: با نظر دقیق در تاریخ بسیاری از فلاسفه اسلامی می‎بینیم که در افکار و عقایدشان راه یونانیان را اخذ کرده و منبع صحیح حقیقت (قرآن و سنت) را رها کرده‎اند ازاین‎رو در دریافت حقیقت دچار اشتباه شده‎اند. شیخ احمد احسائی، از کسانی است که علوم اهل‎بیت(ع) را از منبع صحیح دریافت کرده است. او در مقدمه شرح الفوائد درباره صحت عقایدش چنین می‎نویسد: من از طریقه فلاسفه یونان پیروی نکرده و تحقیقاتم را از ائمه هدی(ع) دریافت کرده‎ام ازاین‎رو خطا بر کلمات من راه ندارد؛ زیرا آنچه در کتاب‎هایم نوشته‎ام از آنان است و آن‎ها هم از خطا و غفلت و لغزش معصوم و مصون هستند... احسائی در این کتاب به رد و پاسخگویی به برخی نظریات محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به «ملاصدرا» پرداخته است. وی گفته که این پاسخ‎ها از روی عداوت یا حسد نبوده بلکه از باب روشن شدن حق در مسائلی است که [احسایی معتقد است] ملاصدرا آن‎ها را از غیر اهل‎بیت(ع) اخذ کرده است. احسایی در مشاعر چنین می‎نویسد: «و اعلم ايها الناظر في كلامی اني اعتقد اني اذا قلت قولا فاني املی علی كاتبين لا يغادران صغيرة و لا کبيرة، فلا تتوهم علی ان بينی و بين المصنف شيئا من عداوة او حقد او حسد او تكبر او شیء هداني الی الرد عليه غير بيان الحق، فاني انا و انت مسئولان، و لا تتوهم انه كما يجوز عليه الغلط و الغفلة تجوز علیّ، لانک اذا تبعت كتبه وجدته يميل في عباراته و اعتقاداته لمثل ابن عربی و عبدالكريم الجيلانی و ابن عطاء الله و اضرابهم» و تو ای خواننده این سطور، بدان من معتقدم هر کلامی را که می‎گویم، دو کاتبی می‎نویسند که هیچ‎چیز را جا نمی‎اندازند. پس مباد بپنداری که بین من و نویسنده مشاعر دشمنی یا کینه و حسدی در کار است که باعث شده او را نقد کنم. بدان که هریک از من و تو مسئولیم. همچنین مباد که بپنداری همان‎گونه که او به خطا رفته من هم ممکن است خطا کنم [و هر دوی ما را به یک چوب برانی] چرا که با تحقیق در کتاب‎های او متوجه می‎شوی که وی در عبارات و باورهایش به افرادی چون ابن عربی و عبدالکریم جیلانی و ابن عطاءالله و... گرایش داشته است [ولی من با اعتماد و استناد به کلمات ائمه(ع) سخن می‎گویم و ازاین‎رو کلامم اشتباه نیست زیرا به منبع عصمت برمی‎گردد]. احسایی این کتاب(مشاعر) را به درخواست ملا حسین‎علی شبستری شرح کرد. صالح دباب، در تحقیق این کتاب بر یک نسخه خطی سه‎قسمتی که هر قسمت آن 116 صفحه و به قلم محمد هاشم بوده اعتماد کرده است. تاریخ کتابت این نسخه خطی 1279 ق. ذکر شده. از جمله کارهای محقق روی این کتاب، تطبیق با نسخه خطی، ارجاع آیات و روایات به مصادر اصلی و تکمیل و تصحیح آن‎ها، ارائه ترجمه مختصری از صدرا به قلم خودش و شیوه فکری شیخ احمد احسائی به قلم سید محمد قریشی و... است. صالح احمد دباب در مقدمه‎اش بر کتاب از تمامی کسانی که وی را در نگارش و چاپ این اثر یاری کرده‎اند، به‎ویژه شیخ سعید محمد قریشی و شیخ مجتبی طاهر اسماعیل، تشکر کرده است. شیخ احمد احسائی ابتدا قسمتی از کتاب «العرشیه» ملاصدرا را آورده سپس شارح به شرح و نقد آن بخش و نظریه پرداخته است.