جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده اصلاح اجتماعی، به طور کلی، دگرگون ساختن جامعه در جهت مطلوب و بهبود وضع جامعه است. پیشوایان معصوم ضمن شناخت بُعد اجتماعی انسان و ترغیب مؤمنان به جمع‌گرایی، به آسیب‌های اجتماعی و اصلاح آن‌ها نیز توجه داشته‌اند. اصلاح‌گری معصومان در ساحت اجتماع، نظام‌مند بوده و در چهار بخش هدف‌گزاری، موضوع، برنامه و مجری اصلاح اجتماعی سامان می‌یابد. پژوهش حاضر، با تحلیل آموزه‌های دین، مهم‌ترین مبانی کلامی متناسب با هر یک از اجزای نظام اصلاح اجتماعی معصومان را ارائه می‌دهد. بر پایۀ یافته‌های تحقیق، مبانی کلامی مرتبط با هدف‌گزاری اصلاح اجتماعی، عبارتند از توحیدمحوری در تمامی حرکت‌ها و باور به معاد و نظام جزا و پاداش اخروی. مبانی مربوط به موضوع و سوژۀ اصلاح اجتماعی، به ویژگی‌های انسان از جمله اصالت و تکامل‌پذیری روح می‌پردازد. جامعیت و جاودانگی دین نیز از مبانی کلامی مرتبط با برنامه و قانون اصلاح اجتماعی به شمار می‌رود. آخرین گروه نیز مبانی مربوط به راهبر برنامۀ اصلاح اجتماعی است. نبی و امام به عنوان مجریان نقشۀ اصلاحی‌، لزوماً دارای عصمت‌اند، پیوند ناگسستنی با وحی دارند، داناترینِ مردمان‌اند نسبت به صلاح و فساد جامعه و آگاه‌ترین‌اند در شناخت روش‌ها و راهکارهای اصلاح. نتایج این پژوهش به شرط توفیق در استقرا و تحلیل، در پژوهش‌های کلامی و سیره‌پژوهی قابل بهره‌برداری خواهد بود.

مبنای کلامیِ تفسیر، آن دسته باورهای دینی است که بر اساس آنها منابع، قواعد و یا محتوای تفسیر آیات قرآن شکل می گیرد و بدین نحوه در تفسیر قرآن تاثیرگذارند. مبانی کلامی تفسیر، در چهار بخش جای دارند: اول، مبانی کلامی مربوط به پدیدآورنده قرآن: خداوند. به عنوان نمونه: خدا عادل و حکیم است. این صفت با توجه با اصل حسن و قبح عقلی بدین معنا می انجامد که خدا از هر قبیح عقلی به دور است. بر اساس این آموزه، اصل فهم پذیری و حجیت ظواهر قرآن بنا گذاشته می شود و شرایطی برای نسخ شمرده می شود، آیات وحی به دور از تناقض و ناراستی دانسته می شود و آیات متناقض نما بررسی می شوند. بخش دوم مبانی کلامی مربوط به قرآن کریم: قرآن سخن خداست، پس با توجه به ویژگی های پدیدآورنده اش فهم و تفسیر می شود. و قرآن یگانه است، پس اختلاف قرائت ها از قاریان ریشه می گیرد و به چندگانگی آیات وحی نمی انجامد. و قرآن حق و صادق است، پس هیچ ناراستی و نادرستی در آن راه ندارد. و قرآن حکیم است، پس ارتباط و تناسبی در درون آیات و آیات با یکدیگر یافت می شود، و بافت و سیاق همگونی در آیات وحی وجود دارد. و قرآن حادث (پدیده) است، پس رویدادها و فرهنگ زمانه نزول در فهم و تفسیر آیات تاثیرگذار است. بخش سوم، مبانی کلامی مربوط به دریافت کننده قرآن، پیامبر اکرم است. حضرت محمد مصطفی، از گناه و خطا و نسیان در حوزه دین، معصوم است. پس آیات وحی و سنّت نبوی و پس از آن گفتار و رفتار اهل بیت قابل اعتماد و اطمینان است و از هر ناراستی و خطا به دور است. بخش چهارم، مبانی کلامی مربوط به مخاطبان قرآن است: حجیت و اعتبار عقل و فهم مفسر.هر مبنای کلامی، ابتدا تبیین می شود و تا حد امکان ادله اثباتی آن، به ویژه در آثار شیخ طوسی، بیان می گردد. پس از آن ارتباط آن مبنای کلامی با مبحث تفسیری، بر اساس درک عقلانی یا روش عقلایی تحلیل می شود. و سپس مباحث تفسیری متاثر از آن مبنای کلامی، بر اساس نمونه های موجود در آثار شیخ،طرح و بررسی می شود. این پژوهش، گامی در جهت بازشناسی و تعریف مبانی کلامی تفسیر شیعی، با محور قرار دادن آثار شیخ طوسی است و همچنین نشان دهنده ارتباط گسترده و پرجانبه تفسیر قرآن و مباحث کلامی است.از سویی دیگر این تحقیق، گستره مباحث کلامی-تفسیری در تفسیر التبیان و همچنین جایگاه شیخ طوسی در سه حوزه تفسیر قرآن و کلام اسلامی و دامنه میان رشته ای این دو دانش راآشکار می سازد

چکیده موعود باوری اندیشه ای است که در بین تمام ادیان و قبایل با وجود اختلاف در مصادیق و جزئیات آن وجود دارد. در بین مسلمانان این اندیشه در اعتقاد به ظهور مهدی(عج)که از اولاد پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله)و علی(ع) و فاطمه(ع) است، تجلی پیدا کرده است. اندیشه مهدویت یک اندیشه کلامی و مبتنی بر اصول متن و محکم کلامی از جمله، توحید،هدفمندی خلقت، نبوت ، امامت ومسائل مربوط به این اصول می باشد.اما مهدویت با این همه قوتی که به خاطر پشتوانه های عقلی ونقلی دارا می باشد. عده کمی از علما در صدد انکار و رد آن برآمده اند.یکی از این علما واندیشمندان محمد رشید رضا صاحب کتاب المنار می باشد وبه طور صریح به انکار مهدویت پرداخته واحادیث مهدی را از اسرائیلیات می داند.بنابر این در این پژوهش کلامی بودن مهدویت و مبتنی بودن آن به مبانی کلامی در قالب چهار اصل کلامی یعنی توحید، هدفمندی خلقت، نبوت وامامت پرداخته شده است.وسپس نظر و دیدگاه تفسیر «المنار» و تفسیر «المیزان» در مورد این اصول مورد نقد و بررسی قرار داده شده است. در آخر این پژوهش دلایل قرآنی و روایی اندیشه مهدویت بیان شده و دیدگاه این دو تفسیر در مورد اندیشه مهدویت مورد بررسی قرار گرفته به اشکالات وارد شده از طرف رشید رضا جواب داده شده است.واژگان کلیدی: مهدویت،مبانی کلامی،تفسیر المنار،تفسیر المیزان،توحید، هدفمندی خلقت، نبوت، امامت

چکیده با مطالعه آثار اخلاقی گذشتگان این مسئله روشن می شود که نویسندگان کتب اخلاقی از مبانی کلامی پذیرفته شده در نزد خویش ،در تبیین آرای اخلاقی خود بهره جسته اند. از این رو به نظر می رسد که دانش اخلاق در بسیاری از مباحث وابستگی کامل به دیدگاه های کلامی صاحب اثر دارد . خواجه نصیرالدین طوسی، یکی از دانشمندان بزرگ شیعه ، دارای تألیفات متعددی در زمینه اخلاق مانند اخلاق ناصری ، اوصاف الاشراف ، اخلاق محتشمی و نیز در زمینه کلام هم چون تجرید الاعتقاد است . ایشان بعضی از دیدگاه های کلامی اش را در بعضی از تألیفات اخلاقی اش به کار برده است. این رساله با استناد به تألیفات کلامی و اخلاقی خواجه نصیر الدین طوسی ، پنج قاعده کلامی تأثیر گذار در دیدگاه های اخلاقی ایشان یعنی حسن و قبح ذاتی و عقلی، قاعده لطف، قاعده وجوب اصلح بر خدا، قاعده وجوب شکر منعم و قاعده قبح تکلیف مالایطاق را ردیابی و نیز میزان تأثیر گذاری هر یک از آنها را بررسی نموده است. از جمله قواعد کلامی تأثیر گذار در تألیفات اخلاقی خواجه ، قاعده حسن و قبح ذاتی و عقلی است. از نتایج و یافته های این پژوهش آن است که این قاعده اصل و بنیان نظام اخلاقی خواجه را که واقع گرا و فضیلت گراست می سازد. اگر حسن و قبح ذاتی و عقلی نباشد دیگر اصلا چیزی به نام اخلاق فلسفی و عقلی وجود نخواهد داشت. قاعده وجوب شکر منعم و قاعده اصلح در جای جای تألیفات اخلاقی خواجه نمایان است کلید واژه ها: اخلاق، کلام ، خواجه نصیرالدین طوسی، مبانی کلامی.

یکی از مهم ترین مسائل پیش روی شیعیان در دوره غیبت حق حاکمیت و مبانی کلامی ولایت و سرپرستی فقیه در جامعه است. بحث از مبانی کلامی ولایت فقیه و به تبع آن شناخت جایگاه و خاستگاه اصلی این نظریه از جمله موضوعاتی است که قبول یا عدم قبول آن مبنای پیروان مکتب امامت و رسالت و پیروان مکتب خلافت در باب حکومت را مشخص می کند. که نتیجه این بحث بر تمام شئون و تفکر سیاسی حاکم بر دو جریان سایه افکنده است. بر این اساس با بررسی دو دیدگاه یعنی نظر آقای حائرییزدی که ایشان ولایت و سرپرستی فقیه را محدود به کتاب حجر دانسته و سیستم وکالت فقیه را دنبال می‌کنند. و در مقابل، دیدگاهعلامه جوادی آملی مبنی بر ولایت فقاهت و عدالت در دوران عدم حضور معصوم ومشروعیت الهی حکومت و استدلال بر مبانی کلامی ولایت فقیه با نظر به نقش مردم در این نوع از حکومت، که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده، به برخی از اصول اعتقادی که مبانی کلامی ولایت فقیه را شکل می‌دهند اشاره کرده و در این پژوهش به مقایسه و بررسی دو دیدگاه در این رابطه پرداخته و شبهات مطرح شده در این باب را نقد و بررسی می‌نماییم.

در این مقاله مبانی فلسفی و کلامی مدیریت اجتماعی از دیدگاه اسلام بحث و بررسی می شود. از دیدگاه اسلام و عقل، انسان اجتماعی است و تنها در اجتماع می تواند به سعادت و کمالات نائل شود. در هر اجتماعی، از جمله اجتماع اسلامی نیاز به حکومت، یک ضرورت است و بدون آ ن، جامعه نظم و قوام پیدا نمی کند. هر حکومتی بر دو پایۀ اساسی استوار است: قانون و مدیران. از نظر مبانی عقلی و دینی، مدیر یک جامعۀ اسلامی باید از مدیریت و کمالات و فضایل لازم برخوردار باشد تا بتواند جامعه را به سعادت مطلوب برساند. در این مقاله دربارۀ چهار مبنای عقلی و فلسفی مدیریت اجتماعی اسلام بحث شده است. سپس بر اساس آ یات قرآنی و روایات معصومین به ویژگی های مدیر در اجتماع اسلامی اشاره خواهد شد که عبارتند از: 1. ایمان؛ 2. تقوا؛ 3. عدالت؛ 4. کمالات و فضایل اخلاقی؛ 5. مدیریت و توانایی ادارۀ جامعه؛ 6. اهل مشورت بودن؛ 7. انتخاب او بر اساس رأی مردم؛ 8. مدافع حق؛ 9. حافظ بیت المال و دور بودن از مال اندوزی؛ 10. زاهد و ساده زیست؛ 11. پاسدار کرامت انسانی.مدیریت اسلامی، با توجه به مبانی فلسفی و کلامی و به تبع آن ویژگی های مدیر و مدیران به گونه ای است که هر عاقلی اگر آن را تصور کند، می پذیرد.

این نوشتار به انواع و چگونگی بهره گیری از مبانی کلامی در قرآن می پردازد. نویسنده بهره گیری از مبانی کلامی را در سه محور: ۱- اثبات منبع بودن قرآن ۲- تعیین قلمرو آیات الاحکام ۳- تعیین متدولوژی استنباط از قرآن بررسی می کند و در جریان بحث از دیدگاه اخباریان نسبت به قرآن، بهره گیری از شیوه های عرفی و سنتی در استنباط از قرآن سخن می گوید، و در پایان از تعیین روش دریافت مبانی کلامی از قرآن یاد می کند.

این نوشتار به انواع و چگونگی بهره گیری از مبانی کلامی در قرآن می پردازد. نویسنده بهره گیری از مبانی کلامی را در سه محور: 1- اثبات منبع بودن قرآن 2- تعیین قلمرو آیات الاحکام 3- تعیین متدولوژی استنباط از قرآن بررسی می کند و در جریان بحث از دیدگاه اخباریان نسبت به قرآن، بهره گیری از شیوه های عرفی و سنتی در استنباط از قرآن سخن می گوید، و در پایان از تعیین روش دریافت مبانی کلامی از قرآن یاد می کند.

ورود مجاز در روایات از دیدگاه اغلب علمای اسلامی امری مقبول است؛ چنان­که آنان، گاه به صورت مستقل و گاه به صورت ضمنی آن را تایید کرده‌اند. در عین حال، برخی با پذیرش وقوع مجاز در روایات، عملاً به برداشت­های افراطی از بیان­های مجازی روایات دست زده­اند. در مقابل، گروهی دیگر، ورود هر نوع مجاز در گزاره­های دینی را انکار و آن را مرادف کذب دانسته‌اند. از این رو، نقد و بررسی این دیدگاه­ها و مبانی کلامی که طیفی از نفی مطلق تا پذیرش بی­قاعده را شکل می­دهد، در شناخت رویکرد صحیح در حوزه معناشناسی و به تبع آن، ترجمه صحیح روایات، امری ضروری است. هر کدام از این دیدگاه­ها، بر مبانی‌ای مبتنی است که صاحبان آن‌ها نسبت به ماهیت معنا پذیرفته­اند؛ در این میان، رویکرد تأویل­گرایی خردورزانه- که اغلب قائلان آن به عقل‌گرایی و برداشت­های قاعده­مند و منطقی از بیان­های مجازی متّصف­اند- دیدگاهی مقبول و معقول در این حوزه به شمار می‌آید که اتخاذ آن به فهم و ترجمه صحیح روایات منجر می­گردد. چنانکه، دسته­ای پرشمار از دانشمندان فریقین، مانند بخاری، مسلم، شیخ صدوق، سیدرضی، فیض کاشانی، مجلسی و قرضاوی، در آثار حدیثی خود بر همین مبنا، به استنباط و فهم معانی روایات پرداخته­اند.

این نوشتار، با موضوع مبانی کلامی تأثیر باورهای دینی بر زندگی انسان، و به منظور توجیه کلامی این اثر بخشی، تنها به ادله کلامی محدود نشده است و برای تبیین بیشتر و کاملتر، به بیان و تبیین ادله فلسفی و تجربی و علمی نیزپرداخته است. از جمله ادله کلامی که بیشتر با استنادبه آیات و وروایات است می توان به الهی بودن نفس انسان، قدرت خلق و ابداع انسان، دمیده شدن روح الهی در انسان است که می تواند قدرت شگرف انسان را در تحقق بخشیدن به باورهای فردی اعم از دینی و غیر دینی توجیه واثبات کند. هم چنین از اصول عقلی ملاصدرا از قبیل اثبات معاد جسمانی که می تواند قدرت نفس را در اثربخشی به باورهای انسان در قیامت اثبات کند، اشاره شده است. هم چنین اصالت وجود ذهنی و اتحاد عاقل و معقول نیز از دیگر اصول صدرایی است که بخ طور کامل مورد تبیین قرار گرفته است. هم چنین از میان اصول فیزیک کوانتوم نیز مطابقت و هماهنگی میان برخی نظرات فیزیکی از قبیل تأثیر مشاده گر بر داده ها و اصل عدم تعین با برخی آراء فلسفی و کلام اسلامی لحاظ شده است که در مجموع همگی بر تأثیرگذاری باورهای انسان در ابعادمختلف زندگی وی اشاره دارند.