جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الاسفار الاربعة، مهم ترین اثر فیلسوف بزرگ اسلامی، صدرالمتألهین است که در آن، اندیشه های عمیق فلسفی خود را به نگارش درآورد و اصول و ارکانِ «حکمت متعالیه» را پی افکند. این کتاب از همان آغاز تألیف، مورد توجه اهل اندیشه و فلسفه قرار گرفت و در حلقه های درس و بحث و مباحثه به عنوان متن درسی با استقبال شگفتی روبه رو شد. از آن زمان تاکنون، فیلسوفان و عالمان اسلامی شرح های متعددی بر این کتاب نوشته اند یکی از این فیلسوفان معاصر، علامه سید کمال حیدری است که با تبحر کامل در فلسفه و عرفان اسلامی و چیره دستی در تبیینِ حکمت متعالیه و تأمل و بحث و تحقیق و تشکیل حلقه های درسی چندین ساله، کتاب «اسفار» را شرح کرده است. مباحث جلد 1 

ابن‌عربی و ملا‌صدرا خیال را در معانی مختلفی به کار برده‌اند که خیال منفصل و متصل، از شایع‌ترین موارد کاربرد آن است. سایر کاربردها عبارت‌است از خیال، «نامی برای ما سوی الله»، «هریک از موجودات»، «مرتبه‌ای در صقع ربوبی»، «نفس»، «یکی از قوای نفس» و «مرتبه‌ای از مراتب تکاملی نفس». در ایــن مقاله که با عنایت به سه معنای اخیرشکل گرفته است، کوشش می‌شود تا تصویری از کارکردهای خیال در نفس‌شناسی و پس از آن در معرفت‌شناسی صدرا ترسیم شود. بدین‌ترتیب که ‌یک‌بار از خیال‌شناسی تا نفس‌شناسی و سپس از آن تا معرفت‌شناسی حرکت می‌کنیم و بار دوم راه خیال‌شناسی را به‌طور مستقیم تا معرفت‌شناسی تعقیب می‌کنیم. با این بیان، خلاقیت نفس و حرکت جوهری آن که متأثر از حوزه خیال هستند خود پیامدهایی در باب معرفت‌شناسی دارند که از آن جمله است: رابطه صدوری نفس و صورت‌های ادراکی و حل اشکالات وجود ذهنی. به‌علاوه خلاقیت نفس در باب تعلیم و تربیت نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند. تغییر در ملاک کلیت و جزئیت، علم به مادیات، اثبات و حل اشکالات وجود ذهنی و علم حضوری از جمله ثمرات تجرد مثالی در حوزه معرفت‌شناسی است. البته در تمامی این مباحث، توجه خاص نگارنده بر روشن نمودن تأثیر عرفان ابن‌عربی بر حکمت صدرایی است.

ملاصدرا، از تاثیرپذیران «نظریه خیال» ابن عربی، معتقد است همان گونه که جامعیت ضدین در حضرت خیال موجب ارتباط تجرد روحانی و تکثر جسمانی، در قوس نزول می شود، همچنین، اجتماع ضدین در قوه متخیله نقشی اساسی در معرفت شناسی انسان و سیر او از تکثر جسمانی به تجرد روحانی دارد و لذا مقاله حاضر به نقش خیال در معرفت شناسی و دین شناسی می پردازد و علاوه بر استدلال های فلسفی ملاصدرا، حکمت های عرشیه او را نیز بررسی و تحلیل می کند و نتیجه می گیرد که نظریه خیال در رفع شبهات فلسفی مربوط به وجود ذهنی و معاد جسمانی نقش مهمی ایفا می کند.