جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: ابوحامد محمد غزالی اگرچه عمر نسبتاً کوتاهی داشت (1111-1058)، اما خود را به عنوان یکی از مهم ترین متفکران تاریخ اسلام معرفی کرد. کتاب «عدم انسجام فیلسوفان» که پس از بیش از یک دهه سفر و تفکر زاهدانه نوشته شده، ادعا می‌کند که در حالی که فیلسوفان مسلمانی مانند ابن سینا به استدلال‌های غیرقابل انکار درباره موضوعات الهیات و متافیزیک می بالیدند، اما نتوانستند ادعاهای خود را انجام دهند. علاوه بر این، بسیاری از اظهارات آنها نمایانگر بدعت و بی ایمانی پنهان بود. علیرغم تلاش فیلسوف قرن دوازدهم ابن رشد، آثار غزالی به طور گسترده خوانده شده و تأثیرگذار است.

ابوالوليد محمد بن رشد كتاب تهافت التهافت را در پاسخ به تهافت الفلاسفة غزالي به رشتة تحرير درآورده است، تا «نشان دهد كه بيشتر آنچه غزالي در كتابش آورده است از ارزش تصديقي و اقناعي برخوردارند و به مرتبة يقين و برهان نمي‌رسند». غزالي در بيست مسأله بر فلاسفه خرده گرفته در سه مورد حكم به تكفير ايشان داده است. ابن‌رشد يك به يك اين مسائل را طرح كرده و به مقابله با غزالي رفته است. او فحاشي‌هاي غزالي را با فحاشي پاسخ داده، اما آنجا كه پاي انتقاد و استدلال در ميان است در بسياري موارد به غزالي حق داده است و ابن‌سينا را به كج‌فهمي متهم كرده است. به نظر او كتاب غزالي مباحث الهي را از محل ويژة خويش به در آورده و براي غير اهل آن عرضه كرده است. همين امر باعث شده است كه اين مباحث حالت برهاني خود را از دست بدهند، و به‌صورت سخناني جدلي و خطابي درآيند. از اينجاست كه او نه گزارش غزالي را از ديدگاه‌هاي فيلسوفان مي‌پسندد و نه انتقاد او را از آنها. «اين كتاب را بايد تهافت مطلق ناميد، نه فقط تهافت فيلسوفان».

بسیاری از فیلسوفان با استدلال‌های فلسفی خود به قدم عالم معتقد شده‌اند، درعین حال، بر این باورند که انبیاG در معارف خود، حدوث عالم را بیان کرده‌اند. غزالی نیز در این مسئله به تکفیر فلاسفه پرداخته است. اما ابن‌رشد در برابر وی به دفاع از فلسفه برخاسته و اعتراضات او را پاسخ داده است. ولی عقیدة خود ابن‌رشد چیست؟ بعضی به این دلیل که نتوانسته‌اند بین آرای او جمع کنند، گاهی او را متهم به تناقض‌گویی کرده و گاهی نیز داشتن دو نظر مختلف را به او نسبت داده‌اند. مقالة حاضر به بازسازی نظر ابن‌رشد در این مسئله پرداخته و پس از بیان کیفیت جمع بین دین و فلسفه از نظر فیلسوف قرطبه به این نتیجه رسیده که ابن‌رشد بدون مسئلة جمع بین شریعت و حکمت قابل شناخت نیست. وی در تفسیر مابعدالطبیعه که در آن‌جا، تنها شارح ومفسر آرای ارسطوست، قدم عالم را گفته، ولی در آثاری که عقیدة شخصی خود را بیان می‌کند، به حدوث عالم گرایش دارد و با تأویل لفظ خلقت و مجاز دانستن آن و تمایز بین حدوث ذاتی و زمانی راهی برای پیوند عقل و نقل یافته است.