جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از آفرينش انسان ـ‌‌ مطابق آیۀ 56 سورۀ الذاريات ‌ـ بندگی و عبوديت است از جمله عوامل مهمی كه در طريق عبوديت می‌تواند تأثيرگذار باشد، سلامتی است؛ و سلامتی خود متأثر از چگونگی تغذيه است.به واقع با انديشه در آموزه‌های وحی و روايات گهربار معصومين (عليهم ‌السلام) در موضوع تغذيه می‌توان سمت و سوی آن رهنمودهای حيات‌بخش را چنين ارزيابی نمود كه، سلامتی عطيه‌ای گران‌بها درمسير بندگی است و بخش قابل توجهی از سلامتی در گرو تغذيه درست و اصولی است.حكيمان مسلمان ايرانی نيز در پرتو تعاليم الهی و تجربيات گران‌سنگ‌شان ، دانش پرباری از طب سنتی را، به منظور حفظ سلامت انسان و درمان او، به يادگار گذاشته‌اند.امروزه عده‌ای از محققان و انديشمندان مسلمان، همراه با رويكرد جهانی به طب كل‌نگر و طب سنتی‌، در حوزه‌های پزشكی، با رجوعی دقيق و كاو‌شگرانه در منابع غنی و آثار گران‌قدر حكما می‌كوشند تا اصول تغذيۀ اسلامی را به عنوان نخستين گام در حفظ سلامت اجتماع به بشريت عرضه نمايند.آن‌چه ما نيز در اين نوشتار درپی آنيم، تفحصی درآيات وحی و روايات معصومين (عليهم‌ السلام) است تا به كشف آداب و اصول كلی تغذيه دست ‌يابيم. از آن‌جا كه حكمای قديم به اين مهم توجه داشته‌اند و در امر طبابت، اولين گام در مداوای بيمار خويش را اصلاح تغذيۀ او می‌دانستند؛ لذا تلاش ما در اثر‌بخشی اين پژوهش نظری‌، هر چند كوتاه‌، پيرامون اين دو گنجينۀ ارزشمند می‌باشد.در واقع در اين پژوهش، تطبيق و سنجشی بين غذا‌شناسی اسلامی و غذاشناسیٍ روز شده و در كنار آيات و روايات اسلامی و مكتب طب سنتی كه تكيه‌گاه اساسی اين پژوهش است به مقالات دانشمندان علوم بهداشتی و غذايی نيز اشاره شده است.نخستين فصل اين پژوهش به كليات و مفاهیم اختصاص يافته است. در فصل دوم، ضمن ارائۀ ديدگاه‌های دانشمندان نسبت به شيوه‌های نامناسب تغذيه در دوران معاصر به جايگاه تغذيه در آيات و روايات اشاراتی خواهيم داشت و سپس از كلام حكيمان در اهميت اين مسأله به ذكر نمونه‌هايی خواهيم پرداخت.در فصل سوم اين مجموعه به محوری‌ترين واژۀ آيۀ 24 سورۀ عبس ـ‌ طعام ‌ـ نظری خواهيم داشت. گر‌چه معنای طعام در آیۀ مذکور ـ چنان‌كه خواهد ‌آمد ـ اعم از طعام جسم و روح می‌باشد، اما به دليل جلوگيری از پراكندگی و گستردگی بحث، به تفسير آيۀ شريفه از اين منظر می‌پردازيم كه، طعام را تنها طعام جسم معنا كنيم.فصل چهارم كه آميزه‌ای از تعاليم دينی و گفتار حكمای طب سنتی در كنار هم گرد آمده است، به اصول كلی تغذيه اختصاص يافته است؛ و فصل پنجم نيم‌نگاهی است به عوامل تأثير‌گذار بر تغذيه تا در شناخت خوراک مناسب هر فرد، راهكارهايی ارائه شود.هدف نگارنده از اين مجموعه بيان اين حقيقت است كه امت مسلمان می‌تواند و بايد با كاوشی دقيق و عميق در ميراث گران‌بهای شريعت و آثار دانشمندان مسلمان به مقدار قابل توجهی رابطۀ خود را با طب استعماری و غربی قطع نمايد و درمان‌های خود را با اصلاح تغذيه و تأكيد بر مصرف فرآورده‌های سالم و طبيعی آغاز نمايد.

اثبات گرایی در علم، و توسعه گرایی مبتنی بر آن، پیش از این که بتواند در ایران نیز مانند اروپا در یک دوره زمانی، سنت های نیرومند علمی، تحقیقاتی و آکادمیک خود را مستقر بکند، مواجه به رویکردهای پراکنده «نااثبات گرایی» و «مابعد اثبات گرایی» شده است و به جای این که سنتز ثمربخشی از اندیشیدن در باب علم، اتفاق بیفتد، شاهد بودیم که چگونه در ایران دهه 50 شمسی؛ گفتارهای مبهم بومی شدن علم و دانشگاه در لفافه ای از نقد اثبات گرایی، نقد کمیت گرایی و نقد ایدئولوژی «علم- آیین»، سر از ایدئولوژی ها و پروژه های اسلامی سازی در پایان همان دهه و بعد از آن، درآورد، و به تاویل هایی اجتماعی و سیاسی انجامید که اساسا در نیت مولفان نخست نیز نبود. آن گاه، دیگر باره به سبب هزینه های سنگین گفتمان «ایدئولوژیک کردن و آیینی کردن علم» هر گونه بحث از نسبت علوم با واقعیت های فرهنگی و اجتماعی بومی و محلی، به صورت یک تابو یا فوبیای شبه پوزتیویستی درآمده است. علت این امر، از یک سو فقر نظری و از سوی دیگر آسیب پذیری های زمینه ای و ساختاری در جامعه ما بوده است.

با آشکار شدن این موضوع که بسیاری از رویه ها و روش های زندگی بشر امروزی خارج از توان زیست محیطی است و نمی تواند پایدار باشد، تکنیک ها، روشها و فنونی که با قانون های بوم شناختی هماهنگ و سازگار هستند، مورد توجه قرار گرفته است. بخش مهمی از این روش ها و فنون، تجربه و دانشی است که مردم بومی پس از چند هزار سال در سازگاری با محیط و شناخت سرزمین زیستگاهی خود به دست آورده اند. هر کشور به نوع خود سهمی در این دانش بومی دارد، ولی در این بین، کاریز یا قنات ایرانی از جایگاه خاصی برخوردار است. در این مقاله، قنات های ایران از زاویه ای نو، به عنوان بخشی از دانش بومی و میراث فرهنگی بشری، با بررسی موردی قنات های کاشان مورد توجه قرار گرفته است و کوشش شده است تا جلوه هایی از سازگاری این نظام با شرایط زیست محیطی به عنوان یک امتیاز در فرآیند توسعه پایدار بر شمرده شود.قنات ها به ویژه در محدوده داخلی فلات ایران نه تنها نقش مهمی در تامین آب آشامیدنی و کشاورزی داشته اند، بلکه ماندگاری بسیاری از سکونتگاه های شهری و روستایی به آنها وابسته بوده است. در بسیاری از مناطق ایران از قنات برای تولید انرژی نیز استفاده می شده است. نمونه بارز این مساله آسیاب های آبی است که بر سر راه قنات ها ساخته می شده است، و در جاهایی چندین آسیاب بر سر راه یک قنات ساخته می شد. چنان که روی قنات فین کاشان، هفت آسیاب ساخته شده بود که هنوز برخی از آن ها کار می کنند. در بسیاری از روستاهای حاشیه کویر، قنات تنها سرچشمه دسترسی به آب است و زندگی این اجتماعات مانع پیشروی کویر است، در حالی که با خشک شدن قنات و تخلیه روستا از سکنه، راه برای پیشروی کویر هموار می شود. از سوی دیگر، آبیاری زمین های شور با آب قنات باعث می گردیده است که در درازمدت از میزان شوری زمین ها کاسته شود و کیفیت آن بهبود یابد. نقش هایی از این دست نشان می دهد که قنات همچنان می تواند به عنوان یک نظام آبیاری، تولیدی و اجتماعی و اقتصادی در بخش وسیعی از سرزمین ایران در خدمت توسعه پایدار قرار گیرد.