جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام خمينی در حكمت و عرفان، شاگرد حكيم شاه آبادی است و به تبع او در باب فطرت نظريه پردازی كرده و نوآوری هايی دارد. امام فطرت انسان را از لوازم وجودی او می داند و آن را متصف به خيريت و نورانيت معرفی می نمايد. وی از راه های گوناگون با تمسك به مقتضيات فطرت، به اثبات مبدا، توحيد و جامعيتش نسبت به صفات كمال می پردازد. وی همچنين مفهوم ولايت را به فطرت پيوند می دهد و بر اثبات معاد نيز استدلال های مبتنی بر فطرت می آورد. امام درباره انگاره فطری بودن دين نيز نظريه پردازی كرده و تحليلی از رابطه مجموعه معارف دين از يك سو و فطرت انسانی از سوی ديگر، به دست داده است. در آرای امام خمينی بر فطرت عشق به كمال و تنفر از نقص، تكيه فراوان شده است. امام خمينی مباحث مربوط به فطرت را در مواضع پراكنده ای از آثارش مطرح كرده است، اما پژوهش حاضر نشان می دهد كه مجموعه اين مباحث، در ديدگاه امام خمينی، در قالب يك نظريه نظام مند و سازوار قابل صورت بندی است

اسلام کامل‌ترین شناخت از انسان را که همه ابعاد او را در برگرفته باشد، ارائه کرده است؛ در حالی‌که در شناخت انسان و فصل ممیز بین انسان و حیوان، در حیطه خواسته‌ها و گرایش‌ها، مهم‌ترین موضوعی که این‌جا مطرح شده، «فطرت» آدمی است. بدون توجه به اصل فطرت، بسیاری از معارف اسلامی درک نخواهد شد؛ بدین جهت، بسیاری از اندیشه‌وران از این اصل مهم به «ام المعارف اسلامی» یاد می‌کنند و معتقدند که درباره فطرت، سخن بسیار گفته شده است؛ اما کمتر به ژرفای آن و ابعاد گسترده‌ای که در بر می‌گیرد، توجه می‌شود. اغلب می‌بینیم که افرادی از فطرت دم می‌زنند؛ ولی چون به ابعاد گسترده آن درست توجه ندارند، نظریاتی را که سرانجام برمی‌گزینند، ضد این اصل است. یکی از مهم‌ترین مباحثی که در قرآن کریم و در روایات امامان معصوم(ع) بر آن تأکید شده، مسأله فطرت است که از جمله، فطرت انسان و فطری بودن دین و اعتراف رسمی انسان به ربوبیت الاهی از جمله مسائلی است که آیات و روایات به آن اشاره دارند. فطرت که آفرینش ویژه به‌شمار می‌رود، اصلی‌ترین سرمایه و برترین ره توشه‌ای است که خداوند عالم انسان را از آن نعمت بزرگ که سرشت خداشناسی آمیخته با گرایش و دلپذیری حق‌طلبی است بهره‌مند ساخته، همواره وی را به حفظ و حراست آن سفارش می‌کند. در این مقاله سعی بر آن است که با تبیین چیستی فطرت و ابعاد آن به مسأله فطرت در قرآن پرداخته، و مسأله فطری بودن دین با توجه به آیه30 سوره روم (30) تحقیق و بررسی شود.

یکی از صفات انسانی و الهی که در آموزه های دینی دارای جایگاه خاصی است و رابطه تنگاتنگی با ایمان دارد، صفت حیا است. کلمه حیا در لغت به معنای شرم است و با توجه به تعاریف بیان شده، حیا زمانی ایجاد می شود که فرد حضور شخص یا اشخاص دیگری را حس کند که این اشخاص ناظر بر اعمال انسان هستند که شامل: حیا از خدا، امام، فرشتگان، و حیا از خود و دیگران می باشد. حیا در یک تقسیم بندی به حیای نفسانی و حیای ایمانی تقسیم می شود، که حیای نفسانی به جنسیت وابسته است و زمانی که کم رنگ می شود زنان را بیش از مردان درگیر مشکلات کرده و خودآرایی و تبرج و جلوه گری زنان به جامعه کشیده می شود و حیای ایمانی بالاتر از حیای نفسانی است. هر چه ایمان فرد قویتر شود این حیا نیز در او بیشتر می شود. حیا در روایات اسلامى، کلید بسیارى از خوبى ها معرفى شده است و آثار و فواید فراوانى مانند: پیش گیرى از گناه، کرامت نفس، عفت و پاکدامنى، انجام خوبى ها، موفقیت، پاک شدن گناهان، محبت خداوند دارد. گاه در حیا، مانند صفات خوب دیگر، افراط یا تفریط مى شود. دسته اى راه تفریط را مى پیمایند و بدون تفکر، به هر عملى دست مى زنند. در مقابل، عده اى نیز راه افراط را بر مى گزینند و به نام حیا، از حضور در اجتماع خوددارى مى کنند، در حالی که قلمرو حیا امور زشت و ناپسند است و شرم ساری در انجام نیکی ها هیچ گاه پسندیده نیست و لذا در بسیاری از روایات حیاورزی در برخی موارد مانند: حیا ورزیدن از گفتار، کردار و درخواست حق، تحصیل علم، تحصیل درآمد حلال، خدمت به مهمان، احترام گذاشتن به دیگران، درخواست از خداوند، خدمت به خانواده و... ممنوع شده است.

تعلیم و تربیت و روان شناسی، به عنوان برجسته ترین گرایش های رایج در انسان شناسی، هیچیک از دیگری بینیاز نیست. تربیت دینی، به عنوان یکی از شاخص ترین قلمروهای تعلیم و تربیت ارزش ها، در اعتبار و روایی خود نه تنها از آموزه های دینی معتبر الهام میگیرد، بلکه وام دار اصول روان شناسی دین و روان شناسی ارزش ها است. تربیت دینی اصیل به شخص کمک میکند با کشف مصداق های روشن گرایش های فطری نظیر میل به کمال، سعادت، عدالت، پرستش، جاودانگی و... معبود حقیقی را بشناسد و به پرستش او ملتزم شود. تربیت دینی انسان را بر میانگیزاند تا نسبت به وجود، عظمت، لطف و عنایت آفریدگار هتسی واقف گردد و به برقراری ارتباط با او همت گمارد. این امر خطیر به برکت و پشتوانة گرایش های مزبور میسر میگردد. تربیت دینی به نوبة خود در تقویت، شکل دهی و جهت بخشی بینش، انگیزش، احساسات، گرایش ها، غرایز، رفتار و امور فطری سهم بسزایی ایفا میکند. از سوی دیگر، در تربیت دینی، نقش عواملی چون غرایز، انگیزه ها، احساسات و گرایش ها برحسب موارد قابل مطالعه و بررسی است. بدین ترتیب، در فرایند تربیت دینی، هریک از مجموع عوامل فوق، در مقام ایفای نقش مؤثر خود، امر تربیت را سامان میدهند.

از فضایل اخلاقی مورد تاکید در اسلام «عفاف» است که در اصطلاح به نیروی درونی تعدیل کننده شهوات و غرایز انسان اطلاق می شود. توجه بسیار آیات و روایات نشان از اهمیت بی حد و حصر این مساله در اسلام دارد؛ چرا که بدون آن انسان در مسیر اعتدال قرار نگرفته و به سعادت حقیقی خود نایل نخواهد شد. گویش صحیح عفاف به فتح عین است و نباید آن را مترادف حجاب دانست؛ بلکه عفاف از ابعاد وسیعی برخوردار است که حجاب یکی از مصادیق آن می باشد و استعمال عفاف در معنای حجاب از قبیل استعمال لفظ کل در جزء آن است. همچنین عفاف صفت مشترک میان نوع انسان است لذا اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد و میان مرد و زن مشترک است. ابعاد عفاف نیز جنبه های مختلف زندگی بشر را در برگرفته و انسان هم در کردار، هم در گفتار و هم افکار دعوت به رعایت عفاف و خویشتن داری شده است. اهمیت این امر موجب گردیده که قسمت عظیمی از دستورات اخلاقی اسلام بدان اختصاص داشته باشد.