جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه بینامتنیت که درباره روابط بین متون و تاثیر متون متأخر از کتب متقدم بحث می‌کند؛ از بحث‌های مهم نظریه‌پردازان غربی همچون باختین سوسور و ژنت است. بر اساس این نظریه هیچ متنی متکی به خود نبوده و به نحوی با متون پیش از خود ارتباط دارد. در این میان نظریه ترامتنیت ژنت که بهره‌گیری متون از یکدیگر را بر اساس پنج نوع بینامتنیت، فرامتنیت، پیرامتنیت، سرمتنیت و بیش‌متنیت می‌داند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش دو کتاب مرصاد‌العباد تألیف نجم‌الدین رازی و مصباح‌الهدایه اثر عزالدین کاشانی که هر دو از کتب مهم صوفیه در قرن هفتم و هشتم هجری هستند با توجه به نظریه ژنت، با هم مقایسه می‌شوند. هدف این جستار نشان دادن وجوه مشترک این دو کتاب با متون پیش از خود و بهره‌گیری مولفان از آراء مشایخ متصوفه است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی می‌باشد. در بررسی‌های این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که دو کتاب مذکور اشتراکات زیادی با کتب پیش از خود دارند اما در مقایسه این دو با یکدیگر تشابه بیشتر در زمینه سر متنیت دیده می‌شود.

بینامتنی از مباحث جدید نقد ادبی است که به بررسی روابط بین متونی پرداخته و موجب آفرینش متن جدید می شود. بر اساس این نظریه، متون و گویندگان آنها متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از سرچشمه های ادبی و فکری یکدیگر بهره جسته اند. ظهور آیات قرآن کریم در صحیفه رضویه که در بردارنده ادعیه، زیارات و سخنان گهربار و گرانسنگ امام رضا علیه السلام است، قبل از هر امری نشانگر تأثیر کلام وحی بر شیوه ادبیات امام بوده است. روابط بینامتنی قرآن کریم با صحیفه رضویه، به گونه ای زیبا و هماهنگ صورت پذیرفته است و عمق این تأثیرپذیری لفظی و معنوی در صحیفه کاملا نمایان است. اجرای عملیات بینامتنی در ادعیه صحیفه رضویه وجود مکالمه ای مستمر میان صحیفه و قرآن کریم را به اثبات رسانده و با توجه به تعامل مستقیم حضرت با قرآن کریم و آموزه های دینی، به نظر می رسد نوع روابط بینامتنی از نوع نفی جزئی و متوازی باشد تا از نوع نفی کلی(معنای متن حاضر مخالف با متن غایب است). در حقیقت تبلور آیات قرآنی در صحیفه امام رضا علیه السلام زمینه ماندگاری این گوهر گرانسنگ را به وجود آورده است.این جستار به بررسی برخی از ادعیه صحیفه رضویه از منظر روابط بینامتنی می پردازد و پس از ارزیابی آنها بر اساس اصول و قواعد این نظریه، بر آن است تا میزان تأثیرپذیری امام رضا علیه السلام در ادعیه خود از آیات و روایات را تبیین کند.

چکیدهنشانه شناسی علم شناخت نشانه هاست که به عنوان یکی از روش های تحلیل متن سعی دارد با کمک عناصر موجود در متن به مفهوم اصلی و لایه های معنایی پنهان آن دست یابد.محورمطالعات نشانه شناسی،برنظام قواعدی استواراست که بر گفتمان های درگیر در متون حاکم اند.نشانه شناسی عمیقاً مبتنی بر زبان شناختی است به این علت که زبان شناسی نسبت به مطالعه دیگر نظام های نشانه ای،بنیاد محکم تر و منظم تری فراهم کرده است.در پژوهش حاضر،نگارنده،به علت تنوع بیشتر نشانه ها در نظریه پساساختارگرایان، و به علت فراوانی" بینامتنی ،غیریت سازی وتضاد" درمتن دعای عرفه، روش تحلیلی پسا ساختارگرایانی چون پیرس-بارت و گریماس را برگزیده است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و بعد از شناسایی نشانه های مهم در فرازهای دعا، به تحلیل آنها پرداخته شده است.در سه روش بررسی بینامتنی،غیریت سازی و تضاد متن دعا ،نشانه هایی مورد توجه قرار گرفته که تکرارو تاکید آنها در خصوص یک موضوع، این اسلوب ها را به نشانه ای خاص دردعا تبدیل کرده است.نشانه های زبانی نیاز درغیریت سازی،که نوعی مرزبندی بین عبد و معبود و تصویرگر حالات زیبای شور وشیدایی امام درسه مرحله از سیر و سلوک عارفانه رسیدن به معبود است،از بعدعرفانی نسبت به نشانه های قرآنی و تضادهای برجسته شده در دعای عرفه ،نمود بیشتری دارد.فراوانی تناص امتصاصی نشاندهنده توانمندی امام در خلق متن ادبی اثر بخشی همچون دعای عرفه است که توانستهبا الهام از مفاهیم و مضامین آیات و عبارات قرآنی ودرک بالای خود از این معجزه الهی و با شناختکامل از صاحب این کتاب ارزشمند،کلامی بیافریند تا در عمق وجود مخاطب نفوذ کرده و درسی برای اهل ایمان، درشیوه بیان نیازها و خواسته هایشان در ارتباط با معبود بی نیاز باشد.استفاده از سبک تضاد در دعا به عنوان یکی از شیوه های تربیتی و انسان سازیامام، نشان دهنده این است که امام در روح و نفس خویش تعادلی ایجاد کرده، تا نوعی مرزبندی بین بنده و خدا صورت گیرد و نهایت کوچکی بنده و بزرگی خداوند را ترسیم نماید

سابقه‌ی پیدایش علم بلاغت به اواخر قرن اول هجری، و تلاش‌های متکلمان عرب برای اثبات اعجاز قرآن، باز می‌گردد. سال‌ها بعد، دانشمندان ایرانی با ترجمه‌ی آثار آنان، این علم و در نتیجه معانی را که جزئی از بلاغت می‌باشد، به زبان فارسی وارد نمودند و قواعد آن را تا حدود زیادی با زبان فارسی تطبیق دادند. آن‌ها با وجود اقرار به جدایی کامل معانی از علوم دیگری همچون نحو، منطق، فلسفه، اصول و... نتوانستند به هدف خود نزدیک شوند و در نتیجه معانی فارسی وام‌دار اصول زبان عربی و علومی شد که طبیعتاً به اندازه‌ی کافی قادر به نشان دادن ویژگی‌های زیبایی‌شناختی متن فارسی نیستند. در این پایان‌نامه، سعی بر آن شده است تا علوم بلاغی را در جهان عرب، یونان و روم و ایران در سال‌های آغازین شکل‌گیری، مورد بررسی قرار دهیم. این کار از آن جهت است که به احتمال بسیار زیاد به دلیل وجود ارتباطات فراوان میان آن ملت‌ها، اشتراکاتی در مبانی ابتدایی داشته باشند و یا از یکدیگر تأثیر پذیرفته باشند. بررسی این مسأله از آن جهت اهمیت دارد که بتوانیم از این طریق معایب و کاستی‌های علم معانی سنتی را که در اکثر کتاب‌ها تکرار شده و منطبق با اصول زیبایی‌شناختی زبان فارسی نیستند، بهتر بررسی کنیم.پس از آن تلاش کرده‌ایم با نگاهی به نظریه‌های ادبی مختلف در جهان غرب، راهکارهایی که بتوان آن‌ها را در زبان فارسی نیز استفاده کرد، برای کارآمدتر کردن این علم پیشنهاد کنیم.

سید امیر محمود انوار از شاعران معاصر ذواللسانین فارسی و عربی ایران است. ذهن وقاد و اشتیاق فراوان او به شعر و ادب باعث شد که از اوان کودکی آثار برجسته فارسی و عربی را به خوبی فرا گیرد و به حافظه قوی خود بسپارد. اشعار مشهور عربی و فارسی و ترجمه و تفسیر قرآن مجید و معارف اسلامی و بهره گیری از استادان برجسته به ویژه استاد عبداله انوار و عبدالحمید بدیع الزمانی کردستانی به حدی ذهن و زبان او را در سیطره خود گرفت که در ایام نوجوانی به سرودن اشعار فارسی و عربی روی آورد. ارادت او به خاندان پیامبر (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام، مضامین اشعار او را به سوی اشعار آیینی کشاند و از این رو گفتمان دینی و مذهبی را برای اشعارش برگزید. در میان اشعار او، مدح و منقبت امام حسین (ع) و اصحاب و یاران او که با مضامین عرفانی در هم آمیخته، بارزتر است.

امروزه یکی از رویکردهای مهم در پژوهش های مربوط به علم نشانه شناسی، مطالعات بینامتنی است که یادآور تعامل متون با یکدیگر است. این نوع پژوهش ها با کشف و تحلیل نشانه های رابط میان متون، به درک بهتر متن و خوانش نو از آن، کمک می کند.پژوهش حاضر درصدد شناخت و تحلیل چگونگی و میزان تأثیر قرآن کریم بر لفظ و محتوای ادعیه صحیفه امام سجاد(ع)، یکی از میراث های ارزشمند شیعه، است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی است؛ به همین دلیل پس از ارائه مباحث نظری، عملیات بینامتنی صحیفه با قرآن کریم که متن غایب در نظر گرفته شده، تحلیل و بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که این تعامل، بیش تر به صورت نفی متوازی و نفی جزئی اس ت و در نمونه های اندکی، نفی کلی به کار رفته است. بنابراین پیوندی ناگسستنی میان سخنان امام و قرآن کریم وجود دارد و امام (ع)، علاوه بر الفاظ قرآن کریم، ضمن تعاملی آگاهانه، از محتوای آیات نیز بهره های فراوان برده اند.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

ارتباط یک متن با متن های دیگر از موضوعات مهمی است که مورد توجه پژوهشگرانی چون ژولیا کریستوا (ت 1914)، رولاند بارت (ت 1915 م)، ژنت (ت 1930 م)، و... قرار گرفته است. این نظریه به روابط بین متونی می پردازد که باعث آفرینش متنی جدید می شوند. بر پایه این نظریه هر متنی بر اساس متونی که پیشتر خوانده ایم معنا می دهد و استوار به رمزگانی است که پیشتر شناخته ایم.مفاهیم والای قرآن و احادیث نبوی و متن هنری آنها از دیرباز مورد توجه و اهتمام شعرای شیعه بوده است. از جمله آنان طلائع بن رزیک شاعر شیعی عصر فاطمی است که مفاهیم دینی با شعر او چنان ارتباط تنگاتنگ و عمیقی یافته که فهم دقیق آن نیازمند آشنایی با متن پنهان و شناخت چگونگی رابطه آنها با یکدیگر می باشد. پژوهش حاضر در پی آن است که چگونگی انتقال مفاهیم و تعابیر قرآنی و احادیث نبوی را به شعر شیعی طلائع بر اساس نظریه بینامتنی و در سه محور بینامتنی ترکیبی، واژگانی و مضمون مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

یکی از موضوعات مهم نقد ادبی معاصر عربی پدیده تناص یا بینامتنی است که در یک معنای عام به اندیشه انتقال معنی یا لفظ و یا هر دو، از یک متن به متنی دیگر، یا از یک اثر ادبی به اثر ادبی دیگری با اختلاف در مقصد و هدف اطلاق می شود. بینامتنی یکی از پدیده های زبانی شایع در آثار شاعران معاصر عرب است. اشعار عبدالوهاب بیاتی شاعر نوپرداز معاصر نیز به این ویژگی متمایز و برجسته گشته است. او نه تنها اشکال و انواع گوناگون تناص را در اشعار خویش به کار گرفته، بلکه مصادر و منابع تناص نیز در اشعار او متنوع می باشند. این شاعر پرآوازه عرب، میراث دینی خویش را یکی از منابع و مصادر مهم بینامتنی در اشعار خود قرار داد. لذا از میان بینامتنی های موجود در شعر او، بینامتنی قرآنی بخش قابل توجهی را به خود اخصاص داد. بدین منظور بررسی ریشه تاریخی این پدیده نزد ناقدان غربی و عربی، تبیین و تشریح بینامتنی قرآنی در اشعار شاعر پرآوازه عراقی و بیان انواع مختلف الهامات وی از قرآن کریم از اهداف مقاله حاضر می باشد. بررسی اشعار بیاتی گواه این است که او گاه مضمون و مفهوم آیه یا آیاتی از قرآن کریم را منبع الهام خویش قرار می دهد. و در بعضی از اشعار خود مفردات و یا واژه های قرآن را به خدمت می گیرد. و گاه به حوادث و شخصیت های قرآنی اشاره می کند تا به اثر ادبی خویش صفت ماندگاری بخشد.