جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طرح مباحث خداشناسی و الهیات بالمعنی الاخص در فلسفه اسلامی اهمیت خاصی دارد. در این میان، مساله اثبات وجود خدا از اهمیت بیشتری برخوردار است و محوریت دیگر مسایل خداشناسی را به خود اختصاص می دهد. جایگاه و نقش ابن سینا و تاثیر او در حکیمان بعد از خودش از یک طرف و شهرت برهان سینوی در اثبات وجود خدا از طرف دیگر، تاملی دوباره دراین استدلال را می طلبد تا با تحلیل ادله آن، نقاط قوت و ضعف آشکار گردد، اشکالات دوازده گانه قابل طرح بر آن تبیین شود، صحت و سقم اشکالات مطرح شده و پاسخ های آن مورد تحلیل و بررسی قرارگیرد تا در پرتو آن، بتوان درست و نادرست بودن ادعای ابن سینا و صدر المتالهین را درباره نامیدن این برهان به برهان (صدیقین) مورد داوری قرارداد و این نزاع تاریخی را حل نمود.

اثبات واجب الوجود و امکان و چگونگی شناخت او، از اهم مسائل فلسفه است. در میان براهین متعددی که برای اثبات واجب از سوی اندیشمندان، مانند، برهان امکان و وجوب، برهان حرکت، برهان حدوث و برهان نظم و ... ارائه شده، برهان صدیقین از براهین پرسابقه و مشهور به شمار می‌رود. در تاریخ فلسفه اسلامی، اولین کسی که این برهان را ارائه داد، شیخ الرئیس ابن سینا بود و پس از او فلاسفة بسیاری به آن پرداختند و هر یک تلاش کردند تا تقریر دیگری از برهان صدیقین ارائه دهند. در این نوشتار مباحثی تحت عنوان تعریف و اقسام برهان، برهان در فلسفه وحکمت الهی، ملاک برهان صدیقین و در نهایت برخی امتیازات برهان صدیقین ذکر شد.

اثبات واجب الوجود و امکان و چگونگی شناخت او، از اهمّ مسائل فلسفه است. در میان براهین متعددی که برای اثبات واجب از سوی متفکران ارائه شده، برهان صدیقین از براهین پرسابقه و مشهور به شمار میرود. در تاریخ فلسفه اسلامی، اولین کسی که این برهان را ارائه داد، ابن سینا بود و پس از او فلاسفه بسیاری به آن پرداختند و هریک تلاش کردند تا تقریر دیگری از برهان صدیقین ارائه دهند. از این رو، آشنایی با روش خداشناسی فلسفی ابن سینا، از اصلیترین اهداف طرح این مسئله است؛ چراکه توجه به الگوی خداشناسی متقدمان، تجربه تاریخی بسیار گران قدری را در اختیار ما میگذارد و نیز در گشودن راهکاری مناسب برای برخی از مشکلات فلسفی امروز پیرامون مسئله خداشناسی مفید خواهد بود. این مقاله میکوشد تا براساس روش کتابخانه ای، مبادی برهان ابن سینا را از آثار فلسفی او استخراج و تصویر روشنی از «برهان صدیقین ابن سینا» ارائه دهد تا بدین وسیله، این برهان را در جایگاه اصلی و شایسته اش قرار دهد.

ابن سینا برای اثبات وجود واجب در کتاب الاشارات، برهانی ارائه می دهد که این برهان نه تنها بر ابطال دور و تسلسل متوقف نیست، بلکه می توان از آن بطلان دور و تسلسل را نتیجه گرفت. صدرالمتألهین بر اصل این برهان اشکال خاصی را وارد می داند که بر مبنای آن تغییراتی را در مقدمات برهان اعمال کرده است. وی در صورت بندی خاص خود، بطلان دور و تسلسل را به عنوان مقدمه اثبات واجب مطرح می کند؛ اما این صورت بندی با اصل برهان ابن سینا همخوانی ندارد. اشکالی که صدرالمتألهین بر اصل برهان وارد می داند، این است که در این برهان، نیاز مجموعه ممکنات به علت خارجی، مبنای اثبات وجود واجب قرار گرفته، حال آن که این مجموعه، مجموعه ای اعتباری است و به علتی حقیقی نیاز ندارد. از نظر ملاصدرا این اشکال می تواند برهان ابن سینا را از حیطه براهین معتبر خارج سازد، از این رو او می کوشد با ارائه صورت بندی دیگری به این برهان اعتبار بخشیده و آن را به برهانی تبدیل سازد که دارای بیش ترین قرابت با شیوه صدیقین است. در این مقاله اثبات می شود که ابن سینا نیز چون ملاصدرا مجموعه ممکنات را امری اعتباری می داند ولی وجود واجب را بدون استعانت از بطلان تسلسل اثبات می کند.